İbn Dakîki'l-Îd’e Göre Hadislerin Doğru Anlaşılmasında Siyâkın Rolü

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 2, 97 - 125, 14.04.2017

Selahattin Yıldırım

Öz

Hadislerin içerdiği hükümleri ortaya çıkarmak, ifâde ettiği mânâyı doğru anlamak en az onların tespiti kadar önemlidir. Bu nedenle hadis şârihleri hadisleri doğru anlamak ve yorumlamak için uğraş
vermişler ve bunu sağlamak için birtakım yöntemlere başvurmuşlardır. Bu yöntemlerden biri de
siyâktır. Siyâk kelimesi, önceleri sözün dışındaki birtakım maddî şeylerin sevk edilmesi anlamında
kullanırken daha sonraları bir anlam genişlemesine uğrayarak sözün sevk edilişi için kullanılmıştır.
Siyâkı hadislerin doğru anlaşılmasında bir kural ve yöntem olarak kullanan hadis şârihlerinden biri
de İbn Dakîki'l-Îd’dir. İbn Dakîki'l-Îd, siyâkın hadislerin doğru anlaşılması noktasındaki önemine
işâret eder ve siyâkın mânâya delâletinin şüphe götürmeyecek derecede açık olduğunu belirtir. Fakat
o da kendisinden önceki âlimler gibi siyâk için bir tanımlamada bulunmaz. Siyâkın üç temel işlevinin
olduğunu vurgular. Bunları mütekellimin maksadını belirlemek, mücmel olan ifâdeleri açıklamak ve
birden fazla anlama muhtemel olan lafızların hangi anlamda kullanıldığını tespit etmek olarak belirtir. İbn Dakîki'l-Îd, siyâktan hâl karînesini (metin dışı bağlam) değil, kelâmın tertip ve düzenini, iç
bütünlüğünü, öncesi ve sonrasıyla olan ilişkisi yani “metin içi bağlamı” kasteder. Öte yandan siyâk ile
sebeb-i vurûdu birbirinden ayırır. Hadis metninin içinde bulunan vurûd sebebini siyâk olarak görürken başka bir rivâyet ile gelen sebebe ise sebebü’l-hadis (sebeb-i vurûd) der. 

Anahtar Kelimeler

bn Dakîki'l-Îd, Hadis, Siyâk, Sebeb-i vurûd, Yorum

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitâbî Yayınları, İstanbul, 2015.
• , “Hadiste Bağlam -Bağlamın Anlam Alanı, Çeşitleri ve Önemi-”, Fırat Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, cilt: XVIII, sayı: 1.
• “Hadiste Bağlam İnşası”, The Journal of Academic Social Science Studies, 2013, cilt: VI, sayı: 5.
• Âmidî, Ali b. Muhammed, el-İhkâm, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut, ts. Ayvallı, Ramazan, “Esbâbu Vurûdi’l-Hadîs”, DİA, 1995.
• Cevherî, Ebü’n-Nasr İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh, Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, Kahire, 1982, IV, 1499.
• Demir, Serkan, Rivâyet Kitaplarında Esbâbü’l-Hadis, (doktora tezi) MÜSBE, 2016.
• Ekin, Yunus, “Siyâk Kavramının Semantik Analizi”, Dicle Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, cilt 15, sayı 1.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr, Muhammed b. Ahmed el-Ebherî, Tehzîbu’l-luğa, Dâru ihyâi’tturâsi’l-Arabî, Beyrut, 2001.
• el-Mutayrî, Abdurrahman, es-Siyâku’l-Kur’anî ve eseruhû fi’t-tefsir, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ümmü’l-kurâ Ünv. Mekke, 2008.
• Gazâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1993.
• Güman, Osman, Fıkıh Usûlü Literatüründe Siyâk, Gelenek Yayınları, İstanbul, 2013.
• , “Siyâk Kuralının Nasların Yorumuna Etkisi: İbn Dakîki'l-Îd Örneği”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2013, Sayı, 21.
• İbn Dakîki'l-Îd, İhkâmu’l-ahkâm şerhu Umdeti’l-ahkâm, Dâru İbn Hazm, Beyrut, 2009.
• , Şerhu'l-İlmâm bi-ehâdîsi’l-ahkâm (thk. Abdülaziz b. Muhammed es-Saîd), Dâr atlas, Riyad, 1997.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’s-sâdir, Beyrut 1990.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn, Mübârek b. Muhammed eş-Şeybânî, en-Nihâye fi ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser, el-Mektebetü’l-ilmiyye, Beyrut, 1979.
• İzz b. Abdüsselâm, Ebû Muhammed, el-İmâm fî beyâni edilleti’l-ahkâm, Dâru’l-beşâiri’lİslâmiyye, Beyrut, 1987.
• Mustafa ez-Zerkâ, Hadislerin Anlaşılmasında Aklın ve Fıkhın Rolü (trc. Abdullah Kahraman), Akademi Yayıncılık, İstanbul, 2002.
• Oral, Rıfat, Bulûğu’l-merâm Şerhi, Esra Yayınları, Konya, 2012.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemseddin, el-Mebsût, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1993.