Mu‘tezile’de Dinin Gayesel Yorumu

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 2, 23 - 39, 27.12.2017

Hulusi Arslan

Öz

Kur’an-ı Kerim’de, ilahi filler çoğu zaman, insanın iyiliğini amaçlayan gâyesel açıklamalarla

temellendirilir. Söz gelimi Allah göklerde ve yerde olan her şeyi insan için yaratmıştır. Kur’an’daki

bu temaya önem atfeden kelam ekolleri Mu’tezile ve Mâturîdîliktir. Kendisi iyi olduğu gibi kullarının

da iyiliğini amaçlayan bir Allah tasavvuru, zaman ve süreç içerisinde otorite ve güç merkezli bir

Allah tasavvuruna doğru dönüşmüştür ve bu durum ciddi sorunlara yol açmaktadır. Bu tasavvurun

ahlak, adalet ve hikmet temelinde yeniden tesis edilmesi gerekir. Bu çalışmada Mu’tezile kelam ekolünün

bu konudaki düşünceleri incelenmekte ve konu gâyesel yorum bağlamında tahlil edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mu‘tezile, Din, Gâye, Fayda, İyilik

Kaynakça

• Abdülkerim Osman, Nazariyyetü’t-Teklif-Ârâi’l-Kâdî-Abdicabbari’l-Kelâmiyye, Beyrut:1971. Arslan, Hulusi, “Mutezill Düşüncede İlahi Fiil-İnsani Fiil Ayırımı ve Bu Ayırımın Temel Kriterleri”, Dini Araştırmalar, Mayıs-Ağustos 2003, c. 6, sayı: 16, s.59. Arslan, Hulusi, Mutezile’ye Göre İyilik ve Kötülük (Hüsün ve Kubuh) Problemi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2000, s.111. Aydın, Hüseyin, Yaratılış ve Gâyelilik, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlı Yayınları, 2004.
• Büyük Türkçe Sözlük, “Gaye” (Türk Dil Kurumu http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com (erişim:16 Haziran 2016).
• Cevheri, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah (I-VI), thk. Ahmed Abdulğafur Attar, Beyrut: Dâru’l-İlm lilmelâyîn, 1984
• Çalışkan, Mehmet “Kur’an’da Hikmet Kavramı”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2001), cilt: I, sayı: 2, s. 89-119.
• Ebulhasen Ali b. İsmail b. Seyde, el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A‘zam, thk. Abdulhamid Hendâv’i, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000
• Eş’arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail, Mâkâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn (I-III) thk.Muhammed Muhiddîn Abdulhamîd, Beyrut: 1995.
• eş-Şâtıbî, İbrahim b. Musâ b. Muhammed, el-Muvâfkât, çev. Mehmed Erdoğan, İstanbul: İz Yay., 1990.
• eş-Şehristânî, Muhammed Abdulkerîm b. Ebî Bekir Akmed, Nihâyetü’l-İkdâm, tashih: Alfred Gaülasme, London: 1934.
• Güllüce, Veysel, “Kur'an'da Hikmet Kavramı Üzerine”, EKEV Akademi Dergisi (1998), cilt: I, sayı: 2, s. 43-48.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr ve diğerleri, Kahire ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, el-Muğnî,(et-Teklîf XI), thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Abduhalîm en-Neccâr, Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1965.