Some Features of the Committee of Union and Progress Contrary to the Dominant Social and Political Understanding in the Ottoman Empire

Yıl 2024, , 467 - 492, 31.01.2024

Erhan Taş

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1389008

Öz

Opponents, who found the government inadequate and oppressive during the reign of Abdülhamid II, secretly organized to modernize the state. The organization of the Committee of Union and Progress, founded in 1889, was turned into a society in 1895. Since it operated against the Sultan, it had to be organized secretly. While some of its members, identified by the sultanate administration, were arrested, some fled abroad. He tried to apply the actioners, fed by the political and cultural climate of the West, in the Ottoman Empire by imitating the ideas and practices of the West. Their upbringing and ideals paved the way for them to follow a pragmatist and Machiavellian method. This situation caused the members of the society to sometimes revolt, commit gangs and violence, and cooperate with the Masonic lodges, in addition to the usual methods. The methods used negatively affected the achievement of the Society's goals and its adoption by the majority of the Ottoman society. In this study which is based on the literature review of the Committee of Union and Progress, the establishment and organization process of the society, the methods of struggle, the alliances formed, the ideas and theorists tried to be implemented, the general personality traits of the society managers and their effects on the management were tried to be revealed. In addition, it was aimed to give together the reasons why the society, which had profound effects on the political and daily life of Turks in the long term, could not save the Ottoman Empire from collapse in the short term and could not be effective on a part of the society. In this way, it was aimed to understand that the general failure of the claims and ideals of the society in its own period the conditions of the period as well as was due to the basic dynamics of the society that were contrary to the social and political order of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Committee of Union and Progress, Modernization, Young Turks, II. Abdulhamid

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Osmanlı’da Hâkim Toplumsal ve Siyasi Anlayışa Aykırı Bazı Özellikleri

Öz

II. Abdülhamid döneminde yönetimi yetersiz ve baskıcı bulan muhalifler, devleti modernleştirmek amacıyla gizlice örgütlendi. 1889’da kurulan İttihat ve Terakki örgütlenmesi, 1895’te cemiyete dönüştü. Padişaha karşı faaliyet yürüttüğü için gizli bir şekilde teşkilatlanmak zorunda kaldı. Padişahlık yönetimi tarafından tespit edilebilen üyelerinin bir kısmı tutuklanırken bir kısmı yurt dışına kaçtı. Batı’nın siyasi ve kültürel ikliminden beslenen aksiyonerleri, Batı’daki fikir ve uygulamaları taklit ederek Osmanlı coğrafyasında uygulamaya çalıştı. Yetişme tarzları ve idealleri pragmatist ve makyavelist bir yöntem izlemelerine zemin hazırladı. Bu durum cemiyet üyelerinin bilindik yöntemlerin yanında zaman zaman isyan, çetecilik ve şiddet eylemlerine, mason localarıyla iş birliği yapmalarına neden oldu. Kullanılan yöntemler cemiyetin hedeflerine ulaşmasını olumsuz yönde etkiledi. İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne dair literatür taramasına dayalı olarak yapılan bu çalışmada, cemiyetin kuruluş süreci, mücadele yöntemleri, ittifakları, uygulanmaya çalıştıkları fikirler ve teorisyenleri, cemiyet yöneticilerinin genel kişilik özellikleri ve bunların yönetim üzerindeki etkileri ortaya konulmaya çalışıldı. Ayrıca Türklerin siyasi ve günlük yaşamı üzerinde uzun vadede çok derin etkiler bırakan cemiyetin, kısa vadede Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtaramamasının ve toplumun bir kısmı üzerinde etkili olamamasının sebeplerinin bir arada verilmesi amaçlandı. Bu sayede cemiyetin hedeflerinin geneline ulaşamamasının, dönemin şartlarının yanı sıra cemiyetin, Osmanlı’nın toplumsal ve siyasal düzenine aykırı temel dinamiklerinden kaynaklanmış olduğunun anlaşılması hedeflendi.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Modernleşme, Genç Türkler, II. Abdülhamid

Kaynakça

• Ahmad, F. (2007). İttihat ve Terakki 1908-1914. (7. Baskı). Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2009). İttihatçılıktan Kemalizme. (5. Baskı). Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (2010). Kısa Türkiye tarihi. (XI. Baskı). İş Bankası Yayınları.
• Akşin, S. (2014). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. (7. Baskı). İmge Kitabevi.
• Akşin, S. (2015). 31 Mart olayı. (4. Baskı). İmge Kitabevi.
• Alkan, N. (2012). Selanik’in yükselişi Jön Türkler Abdülhamid’e karşı 1908 ihtilâli. (1. Baskı). Timaş Yayınları.
• Arap ihtilâli ve Şam mahkemesi (Âliye savaş mahkemesi notları). (2008). (C. Kayra, Çev.). (1. Baskı). Yeditepe Yayınevi.
• Artuç, N. (2005). Ahmed Cemal Paşa (1872-1922) askeri ve siyasi hayatı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Aybars, E. (2000). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I. (7. Baskı). Ercan Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1971). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa 2. Cilt. Remzi Kitabevi.
• Bayur, H. (1989). XX. yüzyılda Türklüğün tarih ve acun siyasası üzerindeki etkileri. (2. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk inkılâbı tarihi Cilt I Kısım I. (4. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk inkılâbı tarihi Cilt II Kısım III. (3. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Berkes, N. (2010). Türkiye’de çağdaşlaşma. (15. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Beşcan, B. (2019). Ahmet Rıza Bey’in düşünce dünyasında “Batı algısı”. Journal of Political Administrative and Local Studies, 2 (2), 109-130. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/958246
• Birinci, A. (2001). Tarih yolunda, yakın mazînin siyasî ve fikrî ahvâli. (1. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Birinci, A. (2012). Hürriyet ve İtilâf fırkası II. Meşrutiyet devrinde İttihat ve Terakki’ye karşı çıkanlar. (2. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Cemal Paşa, (2010). Hatıralar İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı anıları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çiftçi, A. (2015). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin örgütlenme ve yönetim yapısı içinde kulüplerin yeri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 37, 115-141. https://doi.org/10.21563/sutad.187053
• Danişmend, İ. H. (1986). 31 Mart vak’ası. (3. Baskı). İstanbul Kitabevi.
• Demirci, H. A. (2008). Osmanlı modernleşmesinde dil politikaları ve Mebusan Meclisi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4 (16-17), 187-212. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1184483
• Güngör, E. (2002). Türk kültürü ve milliyetçilik. (15. Baskı). Ötüken Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1982). Genesis of the Young Turk revolution of 1908. Osmanlı araştırmaları III, 3 (3), 277-300. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/112799
• Hanioğlu, M. Ş. (1986). Bir siyasal örgüt olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1989). Notes on the Young Turks and the Freemasons, 1875-1908. Middle Eastern Studies, 25 (2), 186-197. https://www.jstor.org/stable/4283298
• Hanioğlu, M. Ş. (1997). Garbcılar: Their attitudes toward religion and their impact on the official ideology of the Turkish Republic. Studia Islamica, 86, 133-158. https://www.jstor.org/stable/1595808
• Hanioğlu, M. Ş. (2013). Kemalizm’in tarihî kökenleri. (A. T. Kuru ve A. Stepa Der.). Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik (s. 31-57) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909. ( 2. Baskı). Emre Yayınları.
• Karpat, H. K. (2002). Osmanlı modernleşmesi, toplum, kuramsal değişim ve nüfus. (1. Baskı). İmge Kitabevi.
• Keyder, Ç. (2015). Türkiye’de devlet ve sınıflar. (20. Baskı). İletişim Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid devri eğitim sistemi. (3. Baskı). TTK Basımevi.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılap tarihimiz ve Jön Türkler. (2. Baskı). Kaynak Yayınları.
• Kuran, A. B. (2012). Osmanlı İmparatorluğunda inkılâp hareketleri ve millî mücadele. (1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kutay, C. (1964). Prens Sabahattin Bey, Sultan II. Abdülhamit, İttihad ve Terakki. Ercan Matbaası.
• Küçükali, G. (2013). İttihat ve Terakki’ye muhalefeti yönüyle Âsaf Muammer. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin doğuşu. (8. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mardin, Ş. (2015). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. (20. Baskı). İletişim Yayınları.
• Mehmed Tal’at Paşa, (2011). Talât Paşa’nın anıları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nur, R. (1992). Hayat ve hatıratım 1 Rıza Nur kendini anlatıyor. İşaret Yayınları.
• Örs, O. (2012). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kürt politikası 1908-1914. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Örs, O. (2013). Kuruluşundan Birinci Dünya Savaşına kadar İttihat ve Terakki Cemiyeti. Atatürk Yolu Dergisi, 51, 679-716. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20475
• Örs, O. (2021). Milliyetçiliğin Osmanlı’daki tezahürleri: Müslüman halklar ile Hristiyan halkların milliyetçilikleri. Nubihar Akademi, 4 (15), 67-108. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1830508
• Prens Sabâhaddîn, (1999). Türkiye nasıl kurtarılabilir? ve îzâh’lar. (1. Baskı). Ayraç Yayınevi.
• Ramsaur, E. E. (2011). Jön Türkler 1908 ihtilalinin doğuşu. (2. Baskı). (M. Ö. Mengüşoğlu, Çev.). Pınar Yayınları.
• Semiz, Y. (2014). İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük politikası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 217-244. https://doi.org/10.21563/sutad.187092
• Temo, İ. (2013). İttihât ve Terakki anılarım. (1. Baskı). Alfa Yayıncılık.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de ekonomi ve toplum (1908-1950) milli iktisat-milli burjuvazi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler cilt I. (2. Baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunçay, M. (1997). Siyasal tarih (1908-1923). S. Akşin (Ed.). Türkiye tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980 (5. Baskı, s. 27-85) içinde. Cem Yayınevi.
• Turan, M. (2015). 31 mart’ın gizlenen yüzü. Derin Tarih Kültür Yayınları.
• Türk, A. (1998). 1908 inkılabı ve İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimine karşı gelişen tepki ve muhalefet. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yılmaz, M. (2018). II. Meşrutiyet devri İzmir basınında mizah: Kukuruk ve Neşter örneği. Tarih İncelemeleri Dergisi, 33 (2), 545-573. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/607168
• Yılmaz, M. (2019). Jön Türk matbuatında propaganda (1895-1902). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Yılmaz, M. (2021). Jön Türk propaganda yöntemi: Neşriyat ve sözlü ikna. Tarihin Peşinde, 25, 271-290. https://www.tarihinpesinde.com/dergimiz/sayi25/TP25_12.pdf
• Zürcher, E.J. (2009). Savaş, devrim ve uluslaşma Türkiye tarihinde geçiş dönemi (1908- 1928). (E. Aydınoğlu, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.