AĞRI-HAMUR KÜMBETİ KORUMA SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Yıl 2021, Sayı: 27, 251 - 274, 31.07.2021

Yusuf Çetin Muhammed Diler

Öz

Geç dönem Osmanlı anıt mezar mimarisinin Doğu Anadolu Bölgesi’nde günümüze ulaşabilmiş nadir örneklerden birisi olan Hamur Kümbeti, giriş kapısı üzerinde yer alan ve sonraki dönemlerde okunamayacak kadar tahrip edilen kitabesindeki kalan izlerden H.1227 (M.1812-1813) tarihinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Kümbet ile ilgili günümüze ulaşabilmiş çeşitli kayıtlardan Bayezid Sancakbeyi II. İshak Paşa’nın 1806 yılında vebadan ölmesinden sonra Bayezid Sancakbeyliğine getirilen İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Türk-İslam anıt mezar mimarisinde sık görülmeyen planı, dikdörtgen gövdesi ve balıksırtı biçimindeki üst örtüsüyle farklı bir mimariye sahip olan yapı son yıllarda insan ve doğa tahribatı karşısında ayakta kalma mücadelesi vermektedir. Kümbetin içinde ve dışındaki bu tahribatlar sonucunda malzeme kayıpları, çatlaklar, derz boşalmaları, taşlarda kırılma, kabuklanma, aşınma, yüzeysel kirlilik, bitkisel gelişim, mikrobiyolojik oluşumlar, nem gibi çeşitli koruma sorunları ortaya çıkmıştır. Kümbetin içinde yer alan mezarlar kazılmış, Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı Mezarlığı’nda yer alan mezar taşları ile üslup birliği gösteren yüksek plastik değerlere sahip bezemeli mezar taşları parçalanarak sağa sola dağıtılmıştır. Bu çalışma ile kümbette yapılacak restorasyon öncesinde koruma sorunları, çözüm önerileri çizim ve fotoğraflar ışığında tespit edilerek ayrıntılı bir biçimde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hamur Kümbeti, Koruma, Kültürel Miras

Kaynakça

• Alpaslan, İsmet (1978). “Hamur Kümbeti Hakkında Rivayetler”, Mesuliyet Gazetesi, (20 Haziran 1978) Ağrı, s. 409.
• Akçaözoğlu, Semiha, Akçaözoğlu, Kubilay, Özcan, Fatih (2008). “Eski Eserlerde Meydana Gelen Taş Bozulmalarının Adana’da Örneklenmesi”, Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, C. 23, S. 1, s. 297-304.
• Avşar, Ali Osman (2018). “Yazılıkaya/Midas Vadisi Koruma/Onarım Önerisi”. Yayınlanmamış Rapor, s. 22.
• Barbet, Alix, Şener, Yaşar Selçuk, Eskici, Bekir, Amadei, Beatrice (2000). “İznik- Elbeyli Mezar Yapısı Duvar Resimlerinin Konservasyonu”, 15. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, s. 1-18.
• Çetin, Cengiz (2017). “Klazomenai Erken Tunç Çağı Sur Duvarı Koruma-Onarımı”. Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan, (ed.Süleyman Özkan, Halime Hüryılmaz, Atila Türker), Ege Üniversitesi Yayınları: İzmir, s. 41-49.
• Çetin, Yusuf (2009). “Doğubayazıt Çevresinde Bulunan Tarihi Mezarlıklar ve Mezar Taşları”, ll. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh'un Gemisi Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ed. Oktay Belli), Ağrı Valiliği Yayınları: İstanbul, s. 100-124.
• Çetin, Yusuf (2012), Tarihi Kalıntıları ve Kültürel Değerleri İle Ağrı, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları: Ağrı, s 254.
• Çetin, Yusuf (2015). “Ağrı Mezar Taşlarında Form ve Bezeme Unsurları”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 40, s. 87-105.
• Dal, Murat (2010). “Trakya Bölgesi Tarihi Yapılarında Kullanılan Karbonatlı Taşların Bozulma Nedenleri”, Vakıflar Dergisi, S. 34, s. 47-59.
• Dal, Murat, Yalçın, Mahmut, Öcal, Ali Duran (2016). “Gazimağusa Kale İçindeki Tarihi Taş Yapılarda Görülen Bozunmalar”, Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 31, S. 2, s. 355-364.
• Diler, Muhammed, Öztaner, Serdar Hakan (2021) “Nysa Antik Kenti Kazıları Konservasyon-Restorasyon Çalışmaları”, Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, S.22, s. 183-203.
• Eskici, Bekir (2005). “Side Liman Hamamı Sıva ve Duvar Resimlerini Koruma Çalışmaları”, 20. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Konya, s. 27-40.
• Eskici, Bekir, Akyol, Ali Akın, Kadıoğlu, Yusuf Kağan (2007). “Payas Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi Yapı Malzemeleri, Bunlarda Görülen Bozulmalar ve Çözüm Önerileri”, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Kocaeli, s. 69-90.
• Eskici, Bekir, Akyol, Ali Akın, Kadıoğlu, Yusuf Kağan (2008). "Hasankeyf Zeynel Bey Türbesi Malzeme Analizleri ve Koruma Sorunları", Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, C. 8, s. 15-30.
• Feilden, Bernard M. (2003), Conservation of Historic Buildings, Architectural Press, Oxford, s. 404.
• Goodwin, Godfrey (1971). A History of Ottoman Architecture, Thames and Hudson: London, s. 512.
• Hasbay, Uğur, Artık, Kurtuluş, Okuyucu, Ş. Ebru (2018). “Doğal Taşlarda Görülen Fizikomekanik Hasarlar”, Bilim ve Gençlik Dergisi, C. 6, S. 1, s. 1-13. İnbaşı, Mehmet (2004). “Çıldır Beyleri: I. İshak Paşa ve II. İshak Paşa”, Güneşin Doğduğu Yer Doğubayazıt Sempozyumu Bildirileri Kitabı (ed. Oktay Belli), Çekül Yayınları: İstanbul, s. 183-204.
• Jaubert, P. Amede (1810). Voyage Armenie et En Perse, Paris, s. 368.
• Koçu, Nazım (2014). “Konya Çevresindeki Selçuklu Dönemi Tarihi Yapılarının Çatı ve Cephelerinde Su- Nem Etkilerinin Araştırılması”, 7. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, İstanbul, s. 8.
• Korkusuz, Tolga, Sevindi, Cemal (2016). “Coğrafi Çevrenin Ekonomik Gelişme Üzerindeki Etkilerine Tipik Bir Örnek: Hamur (Ağrı)”, ÜNİDAP Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı, Muş, s. 223-239.
• Öcal, Ali Duran, Dal, Murat (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar, Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi Yayınları, Kırklareli, s. 128. Örmecioğlu, Hilal Tuğba (2010). “Tarihi Yapıların Yapısal Güçlendirilmesinde Ana İlkeler ve Yaklaşımlar”, Politeknik Dergisi, C. 13, S. 3, s. 233-237.
• Şener, Yaşar Selçuk (2001). “Kayseri Selçuklu Yapılarında Korunma Problemleri”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, II, Konya, s. 283-310.
• Şener, Yaşar Selçuk (2013). “Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleri”, Orhan Bingöl’e 67. Yaş Armağanı, (ed. Görkem Kökdemir), Bilgin Kültür Sanat Yayınları: Ankara, s. 611-624.
• Şener, Yaşar Selçuk (2014). "Ani Şehir Surları, Korunma Sorunları ve Çözüme Yönelik Öneriler", Turkish Studies Dergisi, C. 9, S. 10, s. 977-990.
• Şener, Yaşar Selçuk (2018). “Ankara Roma (Caracalla) Hamamı’nda Koruma Çalışmaları: Yapısal Malzeme Bozulmaları ve Öneriler”, 33. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, II, Bursa, s. 233-255.
• Şenol, Fatma (2017). "Biyo-Remediasyon: Tarihi Yapılarda Kullanılan Karbonatlı Taşlarda Görülen Siyah Kabuk Tabakasının Temizliğinde Alternatif Bir Yöntem Olarak Biyo-Temizlik ve Biyosağlamlaştırma", Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, C.2, S. 1, s. 1-15.
• Tintin, Zeynep (2012). Arkeolojik Alanda Taş Koruma: Sağlamlaştırma Yöntemleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Personel Daire Başkanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara, s. 194.