YENi BULGULAR IŞIĞINDA ARDAHAN OVASI’NDA ÖNEMLİ MERKEZLER: TEPELER (KONK) KÖYÜ KALELERİ

Yıl 2021, Sayı: 28, 71 - 96, 30.10.2021

Özlem Alkan Ayşe Nur Morkoç

Öz

Prehistorik dönemlerden itibaren yaşam izlerinin görüldüğü Doğu Anadolu Bölgesi’nde, tarihi süreç içerisinde pek çok topluluk yerleşmiş ve pek çok devlet egemenlik kurmuştur. Kafkasya-Anadolu arasındaki göç yolları üzerinde olan bölge Tunç Çağı’ndan itibaren yoğun bir hareketlilik yaşamıştır. Başta Karaz Kültürü olmak üzere pek çok kültürün Anadolu’ya taşınmasında bu göç hareketlerinin etkisi görülmektedir. MÖ II. bin yılda yoğun siyasi mücadelelere sahne olan bölgede, MÖ I. bin yılın önemli siyasi oluşumu olan Urartu Devleti’nin hakimiyeti görülmektedir.
Doğu Anadolu Bölgesi’nin kuzeydoğusunda yer alan Ardahan ili, Anadolu’dan Kafkaslar’a geçiş güzergâhında stratejik bir konumda yer almaktadır. Bu konumundan dolayı tarih öncesi çağlardan itibaren iskan edilmiştir. Tunç Çağı’nda yoğunlaşan iskân Demir Çağı’nda da artarak devam etmiştir. Urartu Devleti’nin egemenlik sahasında yer alan Ardahan’a kadar ulaştıklarının kanıtı olan yazıtlar, Hanak/Ortakent ve Taşköprü’de tespit edilmiştir. Ayrıca Sengertepe Kalesi, Taşköprü Kalesi ve Darboğaz Barajı bölgedeki Urartu varlığının diğer kanıtlarıdır.
Kaleler idari, askeri ve ekonomik amaçlarla inşa edilmektedir. Özellikle su kaynakları, yol güzergâhları ve verimli tarım arazileri gibi stratejik konumların güvenliği ve kontrolü bu kalelerin inşasıyla sağlanmaktadır. Bu çalışmada Ardahan ili, Merkez ilçesine bağlı, Tepeler Köyü’nde bulunan Konk Kaleleri, bölge eskiçağ tarihi açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Ardahan, Karaz Kültürü, Urartu

Kaynakça

• Alkan, Ö. (2019). Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Artvin. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Alp, N.-A. Ceylan vd. (2007). “Ardahan/Çıldır Akçakale Adası Kazısı Ön Çalışma Raporu”. 28. KST I, ss. 375-390.
• Ardahan İl Çevre ve Durum Raporu (2009).
• Aytekin, O. (2003). “Artvin İli-Çoruh Vadisi’ndeki Tarihi Yollar ve Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması, 2001”. 20 AST I, ss. 1-17.
• Aytekin, O. (2004). “Artvin İli-Çoruh Vadisi’ndeki Tarihi Yollar ve Kültür Varlıkları Yüzey Araştırması, 2002”. 21 AST I, ss. 235-251.
• Badalyan, R. S. (2014). “New Data on The Periodization and Chronology of The Kura-Araxes Culture in Armenia”. Paléorient, 40, pp. 71-92.
• Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceylan, A. (2000). “Erzurum Ovasında Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi 26, ss. 29-42.
• Ceylan, A. (2017). “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu‟da Diauehi Krallığı ve Urartular”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, ss. 517-568.
• Ceylan, A.-Günaşdı, Y. (2017). “Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4, ss. 313-350.
• Ceylan, A.-Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.- Ceylan, N. (2018). Doğunun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.-Bingöl A.-Karageçi M. (2018). Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.-Özgül, O.-Kalmış, G. (2019). “Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu 17-18 Kasım 2017. Kahramanmaraş, ss. 26-52.
• Ceylan, A.-Morkoç, A.N.-Kalmış, G. (2021). Erzurum Höyükleri ve Yerleşmeleri Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. (Baskıda).
• Ceylan, N. (2016). “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, ss. 656-671.
• Diakonoff, I. M., Kashkai, S. M. (1981). Geographical Names According to Urartian Texte. Wiesbaden: Reichert.
• Dinçol, A. M.-B. Dinçol (1992). “Die Urartäische Inschrift aus Hanak (Kars)”. H. Otten, E. Akurgal, H. Ertem, A. Süel (Ed.). Sedat Alp’e Armağan, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies. pp. 109-117.
• Gündoğdu, H. (2000). Kaleler ve Kuleler Kenti Ardahan. Ankara: Ardahan Valiliği Yayınları.
• Kalmış, G. (2016). “Ardahan ve Çevresindeki Urartu Yazıtları Işığında Bölgenin M.Ö. I. Bindeki Siyasal Durumu”. Kafdağı , 1 , ss. 40-50.
• Kalmış, G. (2017). Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Ardahan. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kalmış, G. (2020). “Yeni Veriler Işığında Ardahan İlinin Eskiçağ Tarihi”. G. Kalmış-İ. Kalaycı (Ed.) Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürk’e Armağan. Ankara: Gazi Kitabevi, ss. 81-110.
• Kozbe, G.-A. Ceylan vd. (2008). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri- 6a-b Demir Çağları. İstanbul.
• Kökten, İ. K. (1970). “Yazılıkaya’da ve Kurbanağa Mağarasında (Kars Çamuşlu) Yeni Bulunan Dip Tarih Resimleri”. Karseli, 6 (69), ss. 2-16.
• Kökten, K. (1943). “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten VII/27, ss. 601-613.
• Kökten, K. (1975). “Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”. Atatürk Konferansları V, ss. 95-104.
• König, F. W. (1955-1957). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner. Beiheft. Graz.
• Köroğlu, K. (1998). “1996 Yılı Artvin-Ardahan İlleri Yüzey Araştırması”. 15. AST I, ss. 127-156.
• Marr, N. A. (1919). “Nadpis Sarduri II, sina Argiştiya v Das-Kerpi na Haldirskom Ozere”. Zapiski Kavkasskago Muzeya B (I).
• Marro, C.- Bakhshaliyev, V. vd. (2014). “On the Genesis of the Kura-Araxes phenomenon: New evidence from Nakhchivan (Azerbaijan)”. Paléorient, 40/2, pp. 131-154.
• Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi. Moskova.
• Özgül, O. (2016). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”. Tüba-Ar, 19, ss. 137-157.
• Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rova, E. (2014). “The Kura-Araxes Culture in the Shida Kartli Region of Georgia: An Overview”. Paléorient, 40, pp. 47-69.
• Sagona, A. G. (2014). “Rethinking the Kura-Araxes Genesis”. Paléorient, 40, pp. 23-46.
• Saraçoğlu, H. (1990). Bitki Örtüsü Akarsular ve Göller. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Smogorzewska, A. (2004). “Andirons and their Role in Early Transcaucasian Culture”. Anatolica XXX, ss. 151-177.
• Tuncel, M. (1991). “Aras”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 3, ss. 332-335.
• Zengin, M. (2007). Ardahan Kura Nehri ve Yakın Çevresi Alan Kullanımlarının Belirlenmesi ve Optimal Alan Kullanım Önerileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.