AİDİYET OLGUSU BAĞLAMINDA KUR’AN’DA AİDİYETLE İLİNTİLİ KAVRAMLARIN TAHLİLİ

Yıl 2021, Sayı: 28, 291 - 322, 30.10.2021

Abdussamet Şen , Nihat Demirkol

Öz

Aidiyet, kişiler arası ilişkilerin kurulmasında, sürdürülmesinde ve geliştirilmesinde etkin olan evrensel bir istektir. Araştırmacılar ait olma hissini, insanlar arası ilişkinin temel bir bileşeni olarak kendini algılama, çevre ya da bir sistem içine katılma duygusu olarak kavramsallaştırmaktadır. Öte yandan ilk dönemlerden itibaren aidiyet bir ihtiyaç olarak ele alınıp değerlendirilmiştir. Zira ilkel topluluklarda aidiyet mefhumunun ortaya çıkış serencamında sosyal deneyimlerin aidiyet üzerindeki belirleyiciliği noktasında önemli veriler ortaya konulmuştur. Bu topluluklardaki kişiler arasında güvenlik, barınma, savunma gibi temel yaşam aktivitelerini yerine getirmek açısından bir gruba ait olmak hayati bir önem taşımaktadır. Bütün bunlar da bireyin aidiyete olan ihtiyacını ortaya koymaktadır. Bu makalede sosyolojik olarak aidiyet kavramı özerinde durulduktan sonra, Kur’an’da aidiyet olgusunu içeren kavramlar tespit edilmiştir. Gerek kavramların tespitinde gerekse açıklamalarında makalemizin sınırlarını aşmamaya gayret etmeye çalıştık. Zira konuyla ilgili bütün analizleri yapmak çalışmamızın amacını ve sınırlarını aşmaktadır. Bunun yanı sıra, kavramların gerekli muhteva analizleri yapılırken ilgili yerlerde semantik analizler yapılmıştır. Daha çok klasik Arapça sözlükler ve ilk dönem tefsirleri dikkate alınarak kavramlar açıklanmaya çalışılmıştır. Yer yer kavramın câhiliye şiirindeki kullanımlarına dikkat çekilmiş ve sonraki dönemlerle ilgili bağ kurulmaya çalışılmıştır. Öte yandan gerekli görülen yerlerde yabancı kaynaklara da atıflar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Aidiyet, Toplum, İnsan

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd (2007). el-Mu’cemu’l-müfehres lielfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Hadîs: Kahire.
• Alptekin, Duygu (2011). Toplumsal Aidiyet ve Gençlik Üniversite Gençliğinin Aidiyeti Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi: Konya.
• Apak, Adem (2010). “Şuubiyye”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• --- Erken Dönem İslam Tarihinde Asabiyet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Baskı, 2016.
• Avcı, Casim - Şentürk Recep (2001). “Kabile”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Aydın, Mustafa (1991). İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi, Pınar Yayınları: İstanbul.
• Aydın, Şükrü (2015). Kur’an’ın Fırkacılık Olgusuna Yaklaşımı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi: Van.
• Aygün, Abdullah (2010). Kur’an ve Sünnete Göre Ümmet’i Muhammed’in Özellikleri, Rağbet Yayınları: İstanbul. Beydâvî, Nâsırüddin (1418). Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-‘Arabî, Beyrut.
• Bulut, Halil İbrahim (2012). “Ümmet”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Çağrıcı, Mustafa (1991). “Asabiyet”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Çelik, Ragıp (2012). İslam’ın Asabiyete Bakışı ve Asabiyetin İslam Tebliğine Etkileri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Konya.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî (1995). el-Külliyât Mu’cem fi’l-Müstalihat ve’l Furûku’l-Lüğaviyye, Müessesetü’r-Risâle: Beyrut.
• el-Askerî, Ebû Hilâl (1997). Furûku’l-Lüğaviyye Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe: Kahire. el-Celâleyn, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Mahalli el-Celâleyn-Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyûti (2013). Tefsiru’l-celâleyn, Dâru İbn-i kesir: Beyrut.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammad (1984). es-Sıhâh Tâcu’l-Lüğa Sıhahu’l-Arabiyye Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn: Beyrut.
• er-Râzi, Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdulkâdir (2008). Muhtâru’s-shâh, Dâru’l-Hadis: Kahire. Erten, Mevlüt (2001). “Mübhemâtü’l-Kur’an ve Fırkalar (İdeolojik Tefsir)” Ekev Akademi Dergisi. C. 3, S. 1.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn (2005). el-Kâmûsü’l-muhît, Müessesetü’r-Risâle. Beyrut. Gezgin, Ali Galip (2018). Tefsirde Semantik Metod, Rağbet Yayınları: İstanbul.
• Günay, Ünver (1982). “Din ve Toplumsal Farklılaşma”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 5, Erzurum.
• Halil b. Ahmed (2003). Kitâbu’l-‘Ayn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Izutsu, Toshıhıko (tsz.) Kur’an’da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Neşriyat: İstanbul.
• ---(2019). Kur’an’da Dini ve Ahlâki Kavramlar trc. Selahattin Ayaz. Pınar Yayınları: İstanbul.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî (2018). Mukaddime. trc. Arslan Tekin, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık: İstanbul.
• İbn Manzûr (1414). Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdır: Beyrut.
• İsfahânî, Râgıb (1412). el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kalem: Beyrut.
• Karaman, Hayreddin (1991). “Asabe”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Küçük, Ahmet (2019). “Günümüzde Aile ve Kur’an’dan Örnek Aileler”, Tefsir Araştırmaları Dergisi. C. 3, S. 2.
• Macit, Nadim (2000). Eylem Değişim İlişkisinin Teolojik Yorumu, Etüt Yayınları: Samsun.
• Muhammed Hamidullah (2004). İslâm Peygamberi. trc. Mehmet Yazgan, Beyan Yayınları: İstanbul.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Beşîr el- Ezdî el-Belhî (2002). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, Müessesetu’t Tarihi’l Arabiyye: Lübnan.
• Nâbiğa ez-Zübyânî (1911). Dîvân, Matbaati’l-Hilali bi’l-Fecâleti: Mısır.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât (1998). Medârikü't-tenzîl ve hakâikü't-te'vîl, Dârü’l-Kelimü’t-Tayyib: Beyrut.
• Öz, Ahmet (2018). Kur’an’ın Önerdiği Vasat Ümmet, Çıra Yayınları: İstanbul.
• Öz, Mustafa (2010). “Şîa”. DİA Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys (1993). Bahru’l-ulûm (Tefsîru's-Semerkandî) Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye: Beyrut.
• Sezen, Yümni (2018). İslamın Sosyolojik Yorumu, İz yayıncılık: İstanbul.
• Süfyân es-Sevrî, Ebû Abdillah b. Saîd b. Mesrûk es-Sevrî el- Kûfî (1983). Tefsîru Süfyân es-Sevrî, Dâru’l Kütübü’l-İlmiyye: Lübnan.
• Şentürk, Recep (2005). “Millet”. DİA Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el- Bağdâdî (2001). Câmiu’l-Beyân An Te’vîlî Âyi’l-Kur’an. Dârı Hacer: Kâhire.
• Thomes Walker Arnold (1982). İntişar-ı İslam Tarihi. trc. Hasan Gündüzler. Akçağ Yayınları: Ankara.
• Topaloğlu, Bekir (1996). “Fırka”. DİA Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Topaloğlu, Bekir (2004). Kelâm İlmi, Damla Yayınevi: İstanbul.
• Topgül, Muhammed Enes (2012). “Bir Cerh sebebi Olarak Teşeyyu’ (Şiilik eğilimi) Kavramına Tarihsel Bir Bakış” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 42, İstanbul.
• Uğur, Mücteba (2007). “Asr-ı Saadette Sosyal Hayat”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, Ensar Neşriyat: İstanbul.
• Ulutürk, Veli (1997). “Kur’an’da imam ve ümmet kelimelerinin anlamları”, Diyanet İlmî Dergisi, C. 33, S. 3.
• Watt, W. Montgomery (2017). Hz. Muhammed’in Mekkesi. trc. Mehmet Akif Ersin, Kuramer Yayınları: İstanbul.
• Watt, W. Montgomery (2017). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. trc. Ethem Ruhi Fığlalı, İzmir Fakültesi İlahiyat Vakfı Yayınları: İzmir.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi (2007). Hak Dini Kur’an Dili Hikmet Neşriyat: İstanbul.
• Yolcu, Mehmet (2005). Kur’an’ın Zihniyet Değiştirmesi, Denge Yayınları: İstanbul.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ (tsz.) Tâcü'l-‘arûs min cevâhiri'l-Kâmûs, Dâru’l-Hidâye: byy.
• Zemahşerî, Cârullah (1407). el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî: Beyrut.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh el- Huseyn b. Ahmed b. Huseyn (2015). Şerhu’l-Mu’allakâti’s-Seb’î, Dâru’l-Ğadil Cedid: Kâhire.