İlk Cumhuriyet Döneminde Azerbaycan Petrolünün Ermeni Faaliyetlerindeki Rolü 1918-1920

Yıl 2012, Sayı: 1, 59 - 79, 01.04.2012

Beşir Mustafayev

Öz

Günümüzde ekonominin esasını enerji, enerjinin de esasını petrol oluşturmaktadır. Petrol insan hayatının ve devletlerarasında her zaman tartışılmaz bir şekilde etkisini gösteren hem askeri hem de politik olarak paraya ve güce çevrilebilen en uygun bir madde haline gelmiştir. Petrol için verilen mücadeleler bu savı açıkça ortaya koymaktadır. İşte Ruslar tarafından planlı olarak uygulanan Ermenilerin iskân politikası da 1918’den itibaren dış güçlerin de desteği ile işgal edilen Azerbaycan toprakları, daha çok petrol eksenli politik ve iktisadi hesapların neticesinde meydana gelmiştir. Bu makalede, Şark’ta ilk kurulan Müslüman Azerbaycan Türk Cumhuriyeti döneminde başta Rusya olmak üzere diğer emperyalist odakların petrol için verdikleri mücadelede Ermenilere destek çıkarak Azerbaycan topraklarının bölünmesi ve akabinde işgali ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, cumhuriyet, Ermeni, Karabağ, petrol.

The Role of Azerbaijan Oil in Armenian Activities in the First Republic Era 1918-1920

Öz

Today, energy constitutes the backbone of economy, and as for oil, it constitutes the backbone of the energy as well. Oil, which shows its effect all the time for human life and for international affairs in an unquestionable way, has become the most suitable substance that can be turned into power and money interms of political and military aims. The struggles for oil, clearly reveals the truth of this assertion. So, the Armenian settlement policy, carried out deliberately by the Russians with the support of foreign powers from the very outset of 1918, has resulted in the occupation of Azerbaijan territory which occured rather as a consequence of oil-centered political and economic accounts. In this article, it is discussed the division of Azerbaijan territory and its subsequent occupation on account of struggle for oil primarily by Russia and other imperialist quarters and their support to Armenians for this cause in the era of first established Muslim-Turkish Azerbaijan Republic.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, republic, Armenian, Karabakh, oil.

Kaynakça

• ARDA (Azerbaycan Respublikası Devlet Arşivi), F. 894, Siy. 10, İş. 69.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), HR, SYS, 2877/56
• BOA, HR, SYS, 2874/3.
• RFDTA (Rusya Federasyonu Devlet Tarih Arşivi), F. 544, Siy. 13, İş. 20.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşiv Daire Başkanlığı, Yayın No: 91, Ankara. 2007.
• Türkiye’ye Karşı Ermeni Hareketleri, Belgeler, T. C. Dışişleri Bakanlığı AZEM Dairesi, Ankara. 1970.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1896-1922), C. IV, Ankara. 2006.
• Aliyev, Haydar, Dünya Siyasetinde Azerbaycan Petrolü, Sabah Yayınları, İstanbul. 1998.
• Attar, Aygün Haşımzade, “Zengezur İli Nasıl Ermenilerin Oldu?”,
• Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, ATASE Yayınları, Yıl. 1, Sayı. 2, Ağustos, Ankara. 2003.
• Ayrapetyan, Aşot, Pro Armenia Dergisi, Sayı: 61, Çev: Emre Özkan, İstanbul. 1992.
• Bozdağ, İsmet, Tarihin Vicdanını Sızlatan Soykırım Efsanesi (Çankaya Özel Arşiv Belgelerinde Atatürk Soykırım İddialarını Reddediyor), İstanbul. 2006.
• Gaillard, Gaston, Türk-Ermeni Sorunu (Les Turcs-I’ Evrope), İzmir. 2003.
• Granville, Edgar, Çarlık Rusyasının Türkiye’deki Oyunları (Ermeni Meselesine Işık Tutan Bir İnceleme), Ankara. 1967.
• Görüryılmaz, Mustafa, Türk Kafkas İslam Ordusu ve Ermeniler 1918, Bilge Oğuz Yayınları, İstanbul. 2007.
• Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), TTK Yayınları, Ankara. 2001.
• İlkin, Gılman, Şexsiyet, Bakı. 1995.
• İsmayılov, Mahmud, Azerbaycan Tarixi, Bakı. 1993.
• Kamalov, İlyas, “Ermeni Olayları Hakkında Rus Yarbay Lyahov’un Raporu”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, C. 1, Ankara. 2007.
• Kartal, Kinyas, Erivan’dan Van’a Hatıralarım, Ankara. 1987.
• Kasımov, Musa, Birinci Dünya Muharebesi İllerinde Böyük Dövletlerin Azerbaycan Siyaseti (1914-1918), C. 1, Bakı. 2000.
• Kasımov, Musa, Birinci Dünya Muharebesi İllerinde Böyük Dövletlerin Azerbaycan Siyaseti, C. 2, Bakı. 2000.
• Kravjin, Gurko. V., “Büyük Sovyet Ansiklopedisinde Ermeni Sorunu”, Tarihten Güncelliğe Ermeni Sorunu, Tahliller-BelgelerKararlar, İstanbul. 2007.
• Kocaoğlu, A. Mehmet, Petro Strateji, İstanbul. 1998.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya (1798-1919), Ankara. 1970.
• Memmedzade, Mirza Bala, Ermeniler ve İran, Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, Bakı. 1993.
• Mustafayev, Beşir, Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri (1905-1920), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Türk Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir. 2009.
• Mustafayev, Beşir, “Ermenilerin İran ve Kafkasya Coğrafyasında Dış Güçlerle İlişkileri (1915–1920)”,Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, Kasım 2011-Ocak 2012, Yıl 13, Sayı 51, İstanbul. 2011.
• Mustafayev, Beşir, “Anton Salamanov’un Özel Arşivine Göre Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’da Yaptıkları Katliamlar (1918– 1919)”, S. Ü., Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı. 30- Güz, Konya. 2011.
• Necefoğlu, Hacali, “Kafkasya’da İstikrarın Tesisi Sorunu”, IV.
• Türkiye’nin Güvenliği Sempozyumu, Tarihten Günümüze Dış Tehditler, Bildiriler, Elazığ. 2004.
• Sadıkov, Hasanbala, “Ermeniler’in 1905’de Azerbaycan’da Yaptıkları Katliamlar”, (Yazan: New York Herald Gazetesi Muhabiri
• Sidney Whitman), Ermeni Araştırmaları Dergisi, C. 1, Ankara. 2007.
• Sarıahmetoğlu, Nesrin, Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920), TTK Yayınları, Ankara. 2006.
• Sarıahmetoğlu, Nesrin, “Kafkasya Ötesindeki Siyasal Gelişmeler ve Hazar Petrolleri”, Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatları Serisi, İstanbul. 1998.
• Sertçelik, Seyit, Rus Arşiv Belgeleri Işığında Ermeni Soykırımı İddialarına Dair, Ankara. Trsz.
• Seydi, Süleyman, “Sovyetler Birliğinin Ermeniler İçin Başlattıkları Anavatana Dönüş Projesi”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, ASAM Yayınları, C. 2, Ankara. 2007.
• Sonyel, Salahi R., Türk-Ermeni Çıkmazı, Kıbrıs Türk Cemiyeti Yayınları, No: 10, Londra. 2007.
• Süleymanov, Manaf, Okuduklarım, Eşittiklerim, Gördüklerim, Bakı. 1989.
• Süreyya, Münir Bey, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), No: 53, Ankara. 2001.
• Swietochowski, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, İstanbul. 1988.
• Şimşir, Bilal, Ermeni Meselesi (1774-2005), İstanbul. 2006.
• Yalçınkaya, Alaeddin, Türk Cumhuriyetlerinin Siyasi Gelişimi, İstanbul. 1998. Yusubov, İsmihan, “Ermeni Yayılımcılığına Karşı Mütekabiliyet”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, C. 2, Ankara. 2007.
• Yüksel, Kayhan, Kızıl Kitap (İngilizlerin Mavi Kitap’ına Sovyetler’in Yanıtı-Güneybatı Kafkas’ta Taşnak Mezalimi, Ermeni Belgeleriyle Ermeni Soykırımı Yalanı-3, (Çeviri), İstanbul. 2006.
• Bakinskiy Raboçii Qazeti, (Dekabr 1920), Bakı.
• Kaspi Qazeti, (5 Noyabr 1914), Bakı.
• Hayat Qazeti, (1918), Bakı.