Şatahat İfade Eden Söz ve Davranışların Dinî Temelleri

Yıl 2012, Sayı: 1, 137 - 158, 01.04.2012

Necmettin Şeker

Öz

Tasavvuf erbabından, taşkınlık anında gayrı şuurî olarak zuhur eden ve tasavvuf dilinde şathiyye olarak isimlendirilen söz ve davranışlar, tarihten günümüze birçok tartışmanın konusu olmuştur. İspatlanması da çürütülmesi de mümkün olmayan bu tür söylemlerin hakiki manalarını ve maksatlarını, söyleyenden başkasının bilmesi zordur. Sahv, sekr, gaybet ve galebe halinde söylendiğine inanılan bu ifadeler, zahiren dinî hükümlere muhalif görüldüğü için, bu hallerden dolayı birçok sûfî küfürle itham edilmiş, dahası, katledilmeleri için fetvalar verilmiştir. Buna mukabil ehl-i tasavvuf bu ithamları bertaraf etmek ve söz konusu söylemleri savunmak amacıyla değişik mekanizmalar geliştirmişlerdir. Bu mekanizmalardan birisi de şatahat ifade eden söz ve davranışları, ayet ve hadislere dayandırma veya ayet ve hadislerden bu ifadelere destek bulma çabalarıdır. Ancak kullandıkları ayet ve hadislerin, çok azı hariç, söz konusu ifadelerle yakından ilgileri görülmemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, tasavvuf ehli, şathiyye, hadis, yorum.

Religious Foundations of Statements and Attitudes that Signify Ecstatic Utterances

Öz

Statements and attitudes called ecstatic utterance in mystical language and happened unconsciously in overflowing from the dab of Sufism have been the matter of a lot debates until today. It is difficult to know the true meanings and purposes of such statements, which are not possible both proving and refutation them, for someone else from who tell it. It is believed that these statements have been said in recovery, ecstasy, lost and supremacy; such that since they have outwardly been seemed contrary to religious rules, wherefore these aspects many of the Sufis have been accused of unbelief, furthermore, they have been given fatwas to be murdered. For all that, the dab of Sufism has been developed some solutions in order to get rid of these imputations and to defend the aforesaid statements. One of these solutions is the effort of attributing the statements and attitudes that signify ecstatic utterances to verses and hadith, and of approving to them by verses and hadith. But verses and hadith they have used, except for spot of them, had no concern with aforesaid statements.

Anahtar Kelimeler

Sufism, the dab of Sufism, ecstatic utterance, hadith, commentary.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Mûzilu’l- İlbâsammâİşteheremine’l-AhâdîsalâElsineti’n-Nâs, Beyrut, 1988.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Alî el-Muttakî, Kenzu’l-Ummâl, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1989.
• Aynî, Bedruddîn, Umdetu’l- KârîŞerhuSahîhi’lBuhârî, Kahire: Musta- fa el-Bâbî ve Evlâduh, 1972.
• Aynî, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, sad. Hüseyin Rahmi Yanazlı, İstanbul: Kitabevi, 1992.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, El-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cebecioğlu, Ethem, “Şatahat İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 17, 2006.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstan- bul: Ağaç Yayınları, 2004.
• Dârimî, Abdullâh b. Abdirrahmân, Sünen, İtanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Deylemî, Şurûveyh b. Şehradâr, Firdevsu’l-Ahbâr, Kahire: Dâru’l- Beyânli’t-Turâs, 1986.
• EbûDâvûd, Süleymânibnu’l-Eş’as, Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, El-Müstedrekale’s-Sahîhaynfi’l-Hadîs, thk. Yûsuf Abdurrahmân Mar’aşlî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1992.
• Hucvîrî, Ali b. Osman Cüllabî, Keşfu’l- Mâhcûb: Hakikat Bilgisi, çeviren. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, El-Metâlibu’l-Âliyyebi-Zevâidi’l-Mesânidi’s- Semâniyye, thk. Habîbur’r-Rahmân el-A’zam, Kuveyt: Dâru’l- Bâz, 1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh el-Kazvînî, Sünen, İstanbul: Çağrı Yayın- ları, 1992.
• İbn Manzûr, Lisânu’l- Arab, Beyrut: Dâru’s-Sadr, t.y
• İsbahânî, Ahmed b. Abdillâh, Delâilu’n-Nubuvve, thk. Muhammed Revvâs Kal’acî Abdulberr Abbâs, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1991.
• Ebû Nuaym el-İsbahânî, Hilyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, Kahi- re: Dâru’r-Reyhânli’t-Turâs, t.y.
• Kâşânî, Abdurrezzâk, Istılâhâtu’s-Sûfiyye, Kahire: Dâru’l-Menâr, 1992.
• Kâşânî, Abdurrezzâk, Tasavvuf Sözlüğü, çeviren. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kelâbâzi, Muhammed b. İshâk, Bahru’l-Fevâid ve Maâni’l-Ahbâr, Süleymâniye, Fâtih, 697; Carullah, 995.
• Kelâbâzi, Muhammed b. İshâk, Et-Taarruf li-Mezhebi Ehli’t- Tasavvuf, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Risâle, hazırlayan. Süleyman Uludağ, İstan- bul: Dergâh Yayınları, 1978.
• Malik b. Enes, Muvatta’, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, İstan- bul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Müslim b. Haccâc, El-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb, Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Serrâc et-Tûsî, El-Luma’: İslâm Tasavvufu, çeviren. Hasan Kâmil Yılmaz, İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman b. Hüseyin, Hakâiku’t-Tefsîr, thk. Seyyid Umrân, Beyrut: Dâru’l Kutubi’lİlmiyye, 2001.
• Tânevî, Eşref Ali, Hadislerle Tasavvuf, haz. Zaferullâh Dâvûdî- Ahmet Yıldırım, İstanbul: Umran Yayınları, 1995.
• Tehânevî, Muhammed A’lâ b. Ali, Istılâhâti’l Funûn, Beyrut: Dâru’s- Sadr, t.y.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: TDV Yayınları, 2000.