İlk Müslümanlar Bağlamında Tencîmu’l-Kur’ân

Yıl 2012, Sayı: 2, 49 - 80, 01.10.2012

Zeki Halis

Öz

Bir toplumu değiştirmek ve o topluma yeni mükellefiyetler yüklemek, ancak o toplumun her türlü durumunu dikkate almakla mümkün olmaktadır. Kur’ân’ın nüzulünde de başta Müslümanlar olmak üzere muhatap toplumun seviyesi ve durumu dikkate alınmıştır. Bu yüzden Kur’ân, toptan bir anda değil, yirmi üç senede toplumun seviyesine, ihtiyacına, telakkisine ve terakkisine bağlı olarak peyderpey inmiştir. Böylece onlar, önceden benzerini görmedikleri bir kitapla bir anda baş başa kalmadıkları gibi bu nüzûl neticesinde peyderpey inen vahiy, risâlet devri boyunca onlarla adım adım yürümüştür. Bunun sonucu olarak ise inen vahiy onları hiçbir zaman yalnız bırakmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, tencîm, peyderpey nüzûl, hikmet, sebep, teselli, müjde.

Tanjim al-Quran in the Context of Initial Muslims

Öz

To change a society and install new obligations in this society is very diffucult. But this will be possible with taking into account the all status of this society. İn the Qur’an revelation, the level and condition of the Muslims, were taken into account, Therefore, the Qur’an didn’t revealed altogether at a time. But revealed gradually at twenty three years according to the level, needs, notions, and progress of the society. Thus, this society didn’t encountered with a book which they didn’t see similar to this book previously. Therefore, they accustomed more easily a book descending step by step.

Anahtar Kelimeler

Quran, tanjim, step by step revelation, wisdom, reason, consolation, good news.

Kaynakça

• Akgül, Muhittin, Kur’ân İklimine Seyahat, Işık Yayınları, İstanbul 2008.
• el-Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbu’d-Dîn es-Seyyid Mahmûd, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, (Thk. es-Seyyid Muhammed es-Seyyid, Seyyid İbrahim İmrân), Dâru’l-Hadîs, Kahire 2005.
• Atrîs, Muhammed, el-Mu’cemu’l-Vâfî li-Kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Mektebetü’l-Âdâb, Kâhire 2006. el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, Şuabu’l-Îmân, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsîri, Akçağ Yayınları, Ankara 1991.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Tefsîr Tarihi, Örnek Matbaası, Ankara 1955.
• Birışık, Abdulhamit, “Kur’an”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, İstan- bul 2002, XXVI, 383-388.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed İbn İsmâil el-Cu’fi, el- Câmi’u’s-Sahîh, (Thk. Muhammed Nizâr Temîm, Heysem Nizâr Temîm), Dâru’l-Erkâm, Beyrut ts.
• el-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’ân, (Nşr. Abdusselam Muhammed Ali Şahin), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2007.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Dâru’r- Reyyân Li’t-Turâs, Medîne ts.
• Duman, Zeki, Nüzûlundan Günümüze Kur’ân ve Müslümanlar, Nasıl Okudular Nasıl Okumalıyız, Fecr Yayınevi, Ankara 1996.
• Duman, Zeki, “Asr-ı Saadet’te ve Günümüzde Kur’ân’a Bakış Açı- sı”, Kur’ân’ı Nasıl Anlamalıyız, Sempozyum, Tebliğ ve Müzakerele- ri, (Ed. Abdulhamit Birışık), 7-8 Haziran 1994 Bursa, (ss. 21-32) Kurav Yayınları, Bursa 2005.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Şihâbu’d-Dîn Abdurrahman b. İsmâil b. İbrâhim, Kitâbu’l-Mürşidi’l-Vecîz İlâ Ulûmin Teteallaku Bi’l- Kitâbi’l-Azîz, (Thk. Tayyar Altıkulaç), Dâru Sâder, Beyrut 1985.
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed, el-Medhal Li Dirâseti’l- Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1992.
• Gökkır, Necmettin, “Hz. Muhammed’in Ümmî Olması Kur’ân-ı Kerîm’in Peyderpey Nâzil Olmasının Hikmetlerinden Biri Midir?” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 17, 2008, 197-222.
• Güngör, Mevlüt, “Kur’ân’ın Peyderpey İndirilmesindeki Hikmet- ler” D.İ.D., S. III, Temmuz- Ağustos-Eylül 1988.
• Halis, Zeki, “Hz. Peygamberi Teselli ve Kalbini Takviye Bağlamın- da Tencîmu’l-Kur’ân”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, Nisan 2012, 83-118.
• Hasan, Ahmet Atâ İbrahim, Dirâsât fi’l-Kur’ân ve Ulûmih, Dâru Garîb, Kahire 2007.
• Hasan, Emine Ahmed, Nazariyyetu’t-Terbiye fî’l-Kur’ân ve Tatbîkâtuhâ fî Ahdi’r-Rasûl, Dâru’l-Meârif, Kahire 1985.
• Saîd Havvâ, el-Esâs fi’t-Tefsîr, Dâru’s-Selâm, Kahire 2009.
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd, el-Vahdetu’l-Mevdûiyye fi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Dâru’l-Kutubi’l-Hadîse, Kahire 1970.
• Itr, Nûreddîn, Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm, Matbaatu’s-Sabâh, Dımeşk 1996.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru Suhnûn, Tunus 1997.
• İbn Fâris, Ebu’l Hüseyn Ahmed İbn Zekeriyya, Mekâyîsu’l-Luga, Dâru’l-Hadîs, Kahire 2008.
• İbn Kesîr, el-Hâfız İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâil, Muhtasar
• Tefsîr İbn Kesîr, (Thk. ve ihtisâr, Muhammed Ali es-Sâbûnî), Dâru’l-Kalem-Mektebetu Cidde, Beyrut ts.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Dâru’l-Hadîs, Kahire 2003.
• İbn Sa’d b. Menî’ ez-Zührî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, (Thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetu’l-Hâncî, Kahire 2001.
• el-İsfehânî, er-Râgıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 2001.
• İsmâil, Muhammed Bekr, Dirâsât fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Menâr, Kahire 1999.
• Kamhâvî, Muhammed es-Sâdık, el-Îcâz ve’l-Beyân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetü’ş-Şurûk ed-Devliyye, Kahire 2007.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Kur’ân Psikoloji Atlası, Kendini Bilmek Yayınları, Malatya 2010.
• el-Kattân, Mennâ’, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetu Vehbe, Kahire 2008.
• Kırca, Celal, Kur’ân ve İnsan, Kur’ân Araştırmaları 1, Marifet Yayın- ları, İstanbul 1996.
• Komisyon, Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkan- lığı Yayınları, Ankara 2007.
• Komisyon, el-Muntehab fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm, Vizâretu’l-Evkâf, Kahire 1985.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensâri, el- Câmi’ Li Ahkâmi’l-Kur’ân, (Thk. İmâd Zeki el-Bârûdî, Hayrî Saîd), el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, Kahire 2008.
• Kutup, Muhammed, Dirâsât Kur’âniyye, Dâru’ş-Şurûk, Kahire 1995.
• Musa Şahin Laşin, el-Leâli’l-Hisân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şurûk, Kahire 2002.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l-Kur’an, Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri, (Çev. Komisyon), İnsan Yayınları, İstanbul 1986.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ, Kur’ân’ı Nasıl Anlayalım, (Çev. Bekir Karlığa), İşaret Yayınları, İstanbul 1997.
• Mukâtil b. Süleyman el-Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, (Thk. Ahmed Ferîd), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• Mukâtil b. Süleyman el-Belhî, el-Vucûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2008.
• Müslim, İbnu’l-Haccâc en-Nîsâbûri, Sahihu Müslim, Dâru’l-Ma’rife, (Thk. eş-Şeyh Halîl Me’mûn Şîhâ), Beyrut 2010.
• en-Nemir, Abdu’l Mün’im, Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l- Kutubi’l-İslâmiyye-Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî-Dâru’l-Kitâbi’l- Lübnânî, Kâhire 1983.
• er-Râzî, Fahreddin, Mefâtîhu’l-Gayb, (Thk. İmâd Zeki el-Bârudî), el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, Kahire 2003.
• er-Râzî, Zeynuddîn Muhammed b. Ebî Bekir Abdulkâdir, Tefsîru Garîbi’l-Kur’âni’l-Azîm, (Thk. Hüseyin Elmalı), Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetu’t-Tefâsîr, Dersaâdet, İstanbul ts.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, et-Tibyân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Cîl, Beyrut ts.
• es-Sa’dî, Abdurrahman b. Nâsır, Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fî Tefsîri Kelâmi’l-Mennân, Mektebetu Beyti’s-Selâm, Riyad 2010.
• Saîd, Muhammed Ra’fet, Târîhu Nuzûli’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l- Vefâ, Mansûra 2002.
• es-Sâlih, Subhî, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dersaâdet, İstanbul ts.
• Selkînî, Abdullah Muhammed, Mûcez fî Ulûmi’l-Kur’ân ve Usûli’t- Tefsîr, Dâru’l-Mektebî, Dımeşk 2002.
• es-Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân, Lübâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n- Nuzûl, Müessesetü’l-Muhtâr, Kahire 2006.
• es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr ve el-Mahallî, Celâleddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Tefsîru’l- Celâleyn, Dâru’l-Menâr, Kahire ts.
• Sürmeli, Mehmet, Sahâbenin Kur’an Anlayışı, Mavi Yayıncılık, İs- tanbul 2006.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr, el- Câmi’ Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye Min İlmi’t-Tefsîr, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2000.
• Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, Beyan Yayınları, İstanbul 2012.
• et-Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Müessesetü’l-A’lemî Li’l-Matbûât, Beyrut 1997.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed İbn Cerîr, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, Tefsîru’t-Taberî, el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, Kahire 2004.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sûra, el-Câmi’u’s-Sahîh, Sünenu’t-Tirmizî, (Thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmet en-Nîsâbûri, Esbâbu’n-Nüzûl, Dâru’z-Zehâir – Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut 2004.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Matbaai Ebuzziya, İstanbul 1935-1939.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Kerîm ve Kur’ân İlimlerine Giriş, Ensar Neş- riyat, İstanbul, 2000.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ, Tâcu’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs, Mektebetu Hukûmeti’l-Kuveyt, Kuveyt 1965-2001.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Mu- hammed, Tefsiru’l-Keşşâf An Hakâiki Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, (Nşr. Muhammed Abdusselam Şahin) Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdu’l-Azîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l- Kur’ân, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2003.