Tasavvufa Göre İlâhî Hakikatlerin İdrâkinde Aklın Konumu

Yıl 2013, Sayı: 3, 81 - 96, 01.04.2013

Bekir Köle

Öz

Bireye dünyevî meselelerde yol gösterici bir meleke olarak akıl, bir kısım ilâhî hakikatleri kavramada yetersiz kalmakta, hatta bazen bir bağ ve engel olabilmektedir. Bundan dolayı sûfîler, aklı tümden reddetmemişler; sadece kategorize edip sınırlarını belirlemişlerdir. Cüz’î ve küllî olmak üzere başlıca iki ana kategoriye ayırdıkları aklın cüz’î olanını sahalarında yetersiz görmüşlerdir. Allah’a ve Hz. Peygamber s.a.s. ’e itaat eden küllî akla ise çok değer vermişlerdir. Bunun yanında keşf ve ilhâm gibi kendilerine göre çok daha üstün idrak vasıtalarının varlığını da kabul etmişlerdir. Bu kapsamda çalışmada, bir kısım sûfîlerin, aklın hangi mertebesinde ilâhî hakikatlere ulaşmada yetersiz kaldığı, tasavvufta akla önem verilmediğine dair kanaatlerin doğruyu yansıtıp-yansıtmadığı ve tasavvufun akıl dışı değil de akıl üstü bir disiplin olduğu düşüncesi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akıl, keşf, tasavvuf, idrâk, ilâhî hakîkat.

The Location of the Mind in Apperception of Divine Truths According to Sufism

Öz

The mind which is guiding the person about worldly matters as a natural faculty is insufficient to understand the divine truths and sometimes it can be a tangle or obstacle. Therefore the Sufis do not refused the mind altogether but they only categorized and identified the boundaries of the mind. They devoted the mind into two main categories as particular- universal juz’i- kulli and they think that particular mind is insufficient in their fields. In addition they have accepted the means of realization as discovery kashf and inspiration ilham which are more superior than mind according to their ideas. In this paper, some Sufis’ opinions about why mind is an obstacle to reach the divine truths are reviewed. In this article first of all the meaning of the mind in the dictionary indicates “obstacle” is examined. Then we are focused on a belief that Sufism does not give importance to mind is true or not. Shortly, it is discussed that Sufism as a discipline is superior than mind and it is not irrational.

Anahtar Kelimeler

Mind, inspiration, sufîsm, comprehension, divine truth.

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü'l-Fida İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs, Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, ts.; Dımaşk: Mektebetü’l- Gazâlî, tsz.
• Baltacı, Cahid, Tasavvuf Lügatı, Gelenek Yayınları, İstanbul 2011.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınla- rı, İstanbul 2005.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhah, tahk. Ahmed Abdulgafur Attar, Daru'l-İlm li'l-Melayin, Beyrut 1984.
• el-Cîlî, Abdülkerîm, İnsân-ı Kâmil, ter. Abdülaziz Mecdi Tolun, İz Yayın- ları, İstanbul 2002.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Göre Dil-Hakikat İlişkisi Marifetin İfadesi Sorunu”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Çelik, İsa, “Muhammed İkbâl’de Akıl ve Aşk”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı 22, 2008.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî, Sünenü Ebi Davud, Mektebetü’l- Meârif, Riyad tsz.
• Erginli, Zafer, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yayınları, İstanbul 2006.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetnâme, sad. Durali Yılmaz- Hüsnü Kılıç, Çelik Yayınevi, İstanbul 2011.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmid’d-Dîn, Dâru’ş-Şa’b, tsz.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Munkizu mine’d-Dalâl ve Tasavvufî İncelemeler, şerh: Abdülhalim Mahmud, ter. Salih Uçan, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2008.
• Göztepe, Yüksel, “Gazali ve Öncesi Bazı Sûfîlerin Akla Eleştirel Bakışı”, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı. 19, 2007.
• Hücvirî, Ali b. Osman el-Cüllâbî, Keşfü’l-Mahcûb, ter. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• İbn Arabî, Muhyiddin, Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, Litera Yayınları, İstanbul 2008.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed İbn Ubeyd b. el- Kureşî el-Bağdadî, el-Aklu ve Fazluhu, tahk. Lütfî Muhammed es- Sagîr, Dâru’r-Râye, yy., tsz.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-Metâlibu’l-Âliye biZevâidi’l- Mesânîdi’s-Semâniye, tahk. Ömer İman Ebu Bekir, Dâru’l-Âsıme, Dâru’l-Gays, Riyad 1998.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1379.
• İbn Manzur, Ebü'l-Fazl İbn Mükerrem Cemaleddin Muhammed b. Mü- kerrem, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Maârif, tahk. Abdullah Ali el-Kebir, Muhammed Ahmed Haseballah, Hâşim Muhammed eş-Şazelî, Kâhi- re tsz.
• Kâşânî, Abdürrezzak, Letâifu’l-A’lâm fî İşarâtı Ehli’l-İlhâm (Tasavvuf Sözlü- ğü), çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Konuk, Ahmed Avni, Fususu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, Marmara Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), İstanbul 1994.
• Köz, İsmail, “Sezginin Bilgideki Yeri ve Önemi”, Kelam Araştırmaları, sayı 3(1), 2005.
• Küçük, Hülya, İntihâ-name-i Sultan Veled, Ataç Yayınları, İstanbul 2010.
• Kuşeyrî, Abdülkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriye, tahk. Abdülhalim Mahmud- Mahmud b. Eş-Şerîf, Dâru’ş-Şa’b, Kâhire 1989.
• Muhammedî, Kâzım, Mevlânâ ve Akıl, İnkılab Yayınları, İstanbul 2007.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevi, ter. Veled İzbudak, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1990.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Bütün Eserleri Seçmeler (Divân-ı Kebîr), haz. Yakup Şafak, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya 2010.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevî-i Şerif Şerhi, ter. ve şerh. Ahmed Avni Konuk, haz. Selçuk Eraydın- Mustafa Tahralı, Kitabevi, İstanbul 2005.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddin, Mesnevî Tercemesi ve Şerhi, İnkılâp Yay., ter. ve şerh Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul 1983.
• Safer Baba, Istılâhât-ı Sofiyye fî Vatan-ı Asliyye (Tasavvuf Terimleri), Heten Keten Yayınları, İstanbul 1998.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihabüddin Abdulkâdir b. Abdullah, Avârifu’l- Maârif, Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut 1983.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihabüddin Abdulkâdir b. Abdullah, Avârifu’l- Maârif, ter. Dilaver Selvi, yay. Umran Yayınları, İstanbul 1995.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman, Tabakâtü’s-Sûfiyye, tahk. Ahmed eş-Şirbâsî, Kitâbü’ş-Şa’b, yy., 1998.
• Şahin, Naim, “Kur’an-ı Kerim’de Akıl ve Aklın Değeri Meselesi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 8, 1999.
• Tebrizî, Şems, Makâlât, çev. Mehmed Nuri Gençosman, Ataç Yayınları, İstanbul 2009.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre, Sünen-i Tirmizî, Mektebetü’l- Meârif, Riyad tsz.
• Uludağ, Süleyman, “Akıl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1989.
• Uludağ, Süleyman, “Hz. Mevlânâ'da Akıl, Nakil, Vahiy İlişkisi”, (30.01.2008) Erişim Tarihi: 26.12.2012, http://akademik.semazen.net/author_article_detail.php?id=892
• Zebidî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevahiri’l-Kâmûs, et-Türâsü’l-Arabî, Kuveyt 1998.