İbn Rüşd Felsefesinde Bilimsel Yöntem

Yıl 2013, Sayı: 4, 13 - 34, 01.10.2013

Hacı Kaya

Öz

İbn Rüşd’ün bilimsel yöntemi, burhân yani Tümevarım-Tümdengelim Yöntemi’dir ve bu yöntem empirizimle rasyonalizmin dikkate değer bir bileşimi olarak karşımıza çıkar. Bu yönteme göre insan aklı, duyuların kendisine aktarmış olduğu tekil nesneler ve olaylara ilişkin kavrayıştan hareket eder. Soyutlama yeteneğine sahip akıl, nesneleri ve olayları kavrama eşiğinde tekil nesneler ve olaylar arasındaki ortak niteliği, özdeşliği, birliği keşfeder. Kendi doğası gereği varlıktan varlığın nedensel ilkesine ulaşır. Böylece akıl bilimin nedensel ilkelerini, tümel yasalarını oluşturur. Daha sonra yeni olgulara ilişkin bilimsel bilgi bu ilkeler ve yasalardan yola çıkılarak elde edilir.

Anahtar Kelimeler

Kanıtlama, tümdengelim, tümevarım, bilimsel yöntem, neden, tümel, tekil, ilke, öncül.

Scientific Method in the Philosophy of Averroes

Öz

Averroes’ scientific method, the method of demonstration burhân is the induction-deduction method. This method appears us as an important composition of empiricism and rationalism. According to this method, human reason starts from the comprehension connected with singular objects and phenomenon that the senses have transferred. The reason that has capability of abstraction at the beginning of comprehension discovers the common attribute, the identity, the unity in the objects and phenomenon, and it reaches in accordance with its nature from the being to causal principle. In this way the reason constitutes the causal principles and universal laws of science. After that it is got the scientific knowledge about new phenomenon from this principles and laws.

Anahtar Kelimeler

Demonstration, deduction, induction, scientific method, cause, universal, singular, principle, premise

Kaynakça

• Aristoteles, İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
• Bacon, Francis, Novum Organum, ed. Joseph Dewey, New York: P.F. Col- lier & Son, 1901.
• Bertrand, Alexis, Mebadî-i Felsefe-i İlmiye ve Felsefe-i Ahlâkiye: Kitâb-ı Evvel: Felsefe-i İlmiye, çev. Salih Zeki, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefi Mirasımız ve Biz, çev. Said Aykut, İstan- bul: Kitabevi, 2000.
• İbn Rüşd, Faslu’l-Makâl: Felsefe-Din İlişkisi, çev. Bekir Karlığa, İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• İbn Rüşd, Tefsîru’l-Burhân, thk. Abdurrahmân Bedevî, Şerhu’l-Burhân li- Aristo ve Telhîsu’l-Burhân, Kuveyt: El-Meclisu’l-Arabî, 1984.
• İbn Rüşd, Telhîsu’l-Burhân, thk. Abdurrahmân Bedevî, Şerhu’l-Burhân li- Aristo ve Telhîsu’l-Burhân, Kuveyt: El-Meclisu’l-Arabî, 1984.
• Kant, Immanuel, Arı Usun Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi, 1993.
• Keklik, Nihat, İslam Mantık Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Koyré, Alexandre, Yeniçağ Biliminin Doğuşu, çev. Kurtuluş Dinçer, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1994.
• Kuhn, Thomas, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, çev. Nilüfer Kuyaş, İstanbul: Alan Yayıncılık, 2003.
• Kutluer, İlhan, İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İstanbul: İz Yayıncılık, 2001, s. 150.
• Losee, John, A Historical Introduction to the Philosophy of Science, Oxford: Oxford University Press, 1980.
• Poincare, Henri, Bilim ve Hipotez, çev. Fethi Yücel, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Reichenbach, Hans, Bilimsel Felsefenin Doğuşu, çev. Cemal Yıldırım, İstan- bul: Remzi Kitabevi, 1981.
• Singer, Charles, A Short History of Scientific Ideas to 1900, Oxford: Oxford University Press, 1959.
• Ülken, Hilmi Ziya, Bilim Felsefesi, İstanbul: Ülken Yayınları, 1983.
• Yıldırım, Cemal, Bilim Felsefesi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998.