Bektaşi Mezar Taşları Üzerine Bir İnceleme: Şemsi Baba Tekkesi Örneği

Yıl 2013, Sayı: 4, 155 - 193, 01.10.2013

Hazal Ceylan Öztürker

Öz

Sanat Tarihi içerisinde oldukça önemli bir yer teşkil eden Bektaşi mezar taşları, diğer tarikat mezar taşlarına göre farklı stil ve içeriği ile dikkat çekicidir. İnceleme konumuz olan İzmir Şemsi Baba Tekkesi Haziresinde bulunan mezar taşları, Bektaşiliğin inanç, kültürel sistemi, kıyafetleri, kıyafetlerindeki bir takım sembollerinde mezar taşlarına yansıttığı örneklerdir. Tarikat mezar taşları grubu içerisine giren Bektaşi Mezar taşlarındaki dekoratif bezeme, tarikat öğretisi ve yaşam tarzı ile ilgili sembolik anlamlar yüklüdür. Bunların yanı sıra Mezar taşlarında rastladığımız Barok döneminin etkisini yansıtan “C” ve “S” kıvrımı yapan bitkisel bezeme ve Batılılaşma dönemi ile tasvir sanatında sıkça gördüğümüz akant yaprakları, natürmort tasvirleri mezar taşlarının belli bir estetik zevkle yapıldığını ve devrin modasından etkilendiğini gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi kültürü, mezar taşları, tasavvuf ve sanat ilişkisi, sembolik anlamlar.

An Examination of Bektashi Gravestones: The Case of Şemsi Baba Lodge

Öz

Having a very important lace in art history, Bektashi gravestones are remarkable compared to the other sect gravestones with their different styles and contents. The gravestones found in our research subject, İzmir Şemsi Baba Tekke Haziresi, are the examples reflecting Bektashi beliefs, cultural system, clothes and symbols on their clothes to gravestones. Decorative adornments on Bektaşi gravestones, which are among sect gravestones group have symbolic meanings related to sect teachings and lifestyles. Floral decoration making “C” and “S” curve reflecting Baroque period effect and acanthus leaves seen in description art in Westernization period and still life depictions is showing that the gravestones are made with an aesthetic pleasure and they were influenced from the fashion of the era.

Anahtar Kelimeler

Bektashi culture, gravestones, the relation of sufism and art, symbolic meanings.

Kaynakça

• Akar, Azade, “Yüzyıllar Boyunca Mezar Yazıtlarında Süslemeler”, Atatürk Konferansları IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Arık, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Türkiye İş Banka- sı Kültür Yayınları, Ankara 1993.
• Aykan, Güven, “Hacı Bektaş Kimdir, Soyu Nereye Dayanır?”, Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 15, 2000.
• Bardakçı, Ali Cemal, Alevilik, Bektaşilik, Ahilik, Yeni Matbaa, Ankara 1970.
• Demiriz, Yıldız, “Acanthus: Türkiye’nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Termi- nolojisine Yanlış Adla Girmiş Bir Bitki Motifi”, Arkeoloji-Sanat Tari- hi Dergisi, 3, 1984.
• Demiriz, Yıldız, “Kitap Süslemesinde Gül”, İlgi Dergisi, 32, 1981.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Natüralist Üslupta Çiçekler, İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1968.
• Erbek, Güran, “Hayat Ağacı Motifi II”, Antika Dergisi, 16, 1985.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki, Bütün Yönleriyle Bektaşilik, Der Yayınları, İstanbul 1993.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar, İnkilap Kitabevi, İstanbul 1997
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Vilayetname (Menakıb-ı Hünkar Hacı Bektaş Veli), İnkılap Kitabevi, İstanbul 1958.
• Güzel, Abdurrahman, Hacı Bektaş-ı Veli Hayatı Eserleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Vakfı Yayınları, Ankara 1998.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1992.
• Korkmaz, Esat, Dört Kapı Kırk Makam, Anahtar Kitaplar, İstanbul 1998.
• Maden, Fahri, “Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tâc”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 2911.
• Noyan, Bedri, Bektaşilik, Alevilik Nedir, Ant Yayınları, Ankara 1987.
• Oğuz, Burhan, Mezartaşında Simgeleşen İnançlar, Anadolu Aydınlatma Vakfı Yayını, İstanbul 1982.
• Özmen, İsmail, Simgeler Kenti Bektaşilik: Antropolojik, Etnografik ve Felsefi Bir İnceleme, Matsa Basımevi, Ankara 1999.
• Samancıgil, Kemal - Erişen, İhsan Mesut, Hacı Bektaş Veli, Bektaşilik ve Alevilik Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• Şardağ, Rüştü, Her Yönüyle Hacı Bektaş-ı Veli ve En Yeni Eseri Şerh-i Besmele, Karınca Matbaası, İzmir 1985.
• Tansuğ, Sabiha, “Doğumdan Ölüme Anadolu’da Meyvelerin Dili”, Türki- yemiz Kültür ve Sanat Dergisi, 64, 1991.
• Tayanç, Muin Memduh, Taş Süslemelerinde Meyveler, İstanbul Belediyesi Yayınları, İstanbul 1962.
• Tayanç, Muin Memduh, Türk Süslemelerinde Servi Ağacı, İstanbul Belediye- si Yayınları, İstanbul 1962.