Sultan III. Selim Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Durumu ve Alınan Tedbirle

Yıl 2014, Sayı: 6, 21 - 50, 01.10.2014

Nurullah Karta

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı’da III. Sultan Selim döneminde devletin ekonomik durumunun incelenmesi amaçlanmıştır. Osmanlı’da, III. Selim döneminde sorunların artarak devam ettiği görülse de mali ve askeri açıdan önemli değişim ve dönüşümün yaşandığı görülmektedir. III. Sultan Selim diğer birçok padişahta olduğu gibi, çeşitli mali reformlara başvurmuştur. Özellikle Padişahın donanma gibi konulara özen göstermesi, finansal sorunların yaşandığı ekonomiye ek yük getirmiştir. Bu sorunların giderilmesi yönünde iki uygulama özellikle dikkati çekmektedir. Bunlar, İrad-ı Cedid Hazinesi ve Tersane-i Amire’de yapılan yenilikler idi. İrad-ı Cedid Hazinesi devlete büyük zarar veren Malikâne sisteminin tasfiye etmeyi ve tımar sistemini düzenlemeyi amaçlamıştır. Hazinenin bir diğer etkisi de Nizam-ı Cedid ordusunun giderlerinin karşılanması olmuştur. Tersane-i Amire ise, III. Selim’in donanmaya önem vermesi sebebiyle, donanmanın güçlendirilmesi, maaşların ödenebilmesi, onarımların yapılabilmesi ve yeni gemilerin inşası için gerekli olan maddi kaynakların elde edilmesine yönelik olarak kurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

III. Selim, İrad-ı Cedid, Tersane-i Amire, ekonomi, Osmanlı ekonomik reformları.

The Economic State of Ottoman Empire during the Period of Selim III and Taken Preventative Measures

Öz

In this study, it is aimed to study the economic state of Ottoman Empire during the period of Selim III. At Ottoman Empire, even if there were increasing governmental problems, it is seen that there were important changes and reforms of the state’s economic and military systems. In order to solve economic problems, as it employed by other Ottoman Sultans, various economic reform packages were employed by Selim III. Especially, Sultan’s major interest with some topics such as fleet placed some extra burdens on economy during the period that the state faced with some financial problems. There were two remarkable reforms employed to compete with the economic problems during that time. They werethe reforms named as Irad-i Cedid and Tersane-i Amire. Irad-ı Cedid aimed to get rid of Malikane system which damages the economic structure of the state and design manorial system. Moreover, Irad-i Cedid was also important for paying expenses of the army called Nizam-i Cedid. As if the fleeting system was important for Selim III, the second reform called Tersane-i Amire was employed for providing financial support for making fleet system stronger, paying salaries, fixing ships and building new ships.

Anahtar Kelimeler

Selim III, Irad-i Cedid, Tersane-i Amire, economy, Ottoman economic reforms.

Kaynakça

• a-Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): Defter nr. 12372, 8591.
• b-Kâmil Kepeci Tasnifi Defterler (KK): Defter nr. 2 380.
• c-Cevdet Maliye , Belge nr.23134, 12343.
• d. Hatt-ı Hümâyun, no. 1184.
• Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatı'nın Ana Çizgileri, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1995.
• Ateşer, R., “Osmanlı Askeri Gücüne Yeniden Etkinlik Kazandırma Ça- lışmaları” , 7. Askeri Tarih Seminer Bildirileri. Ankara 2001, s. 353.
• Ayverdi, Samiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1999.
• Barkan, Ömer Lütfi , “H. 933-934(M. 1527-1528) Malî Yılına Ait Bir Bütçe Örneği” İFM, Cilt XV, Sayı 1-4, (Ekim 1953-Temmuz 1954), s. 251- 277.
• Batmaz, Eftal, “İltizam Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XVIII, Sayı 29 (t.y.), s. 39-51.
• Belin, M., Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi, Çev. Oğuz Ceylan, Gündoğan Yayınları, Ankara 1999.
• Beşirli, Mehmet, “Osmanlı’da Borsa: Dersaadet Tahvilât Borsa- sı’ndan Eshâm Ve Tahvilât Borsası’na Yeni Düzenleme Girişimleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, Elazığ 2009.
• Beydili, Kemal, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ek- melettin İhsanoğlu IRCICA, C.I, İstanbul 1994.
• Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, 12 cilt, Tertib-i Cedid, İstanbul 1303.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, Alan Yayın- cılık, İstanbul 1986.
• Cezar, Yavuz,“Osmanlı Devleti'nin Malî Kurumlarından Tersâne- İ Âmire Hazinesi Ve Defterdarlığının 1805 tarihli Kuruluş Yasası ve Eki”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1986, s. . 363- 369.
• Çabuk, Vahit, “III. Selim’in Islahatı Üzerine”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 51, Mart 1991, s.42-45.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 1997.
• Çakır, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi, İstanbul 2003.
• Çataltepe, Sipahi, “19.yy Başlarında Avrupa Dengesi ve Nizami Cedit Ordusu” İstanbul Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Tezi, İstanbul 1989.
• Çelik, Y., Osmanlı Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ankara 2013.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK Yayınları, Ankara1994.
• Eren, A. C.,III. Selim`in Biyografisi, Nurgök Matbaası, İstanbul 1964.
• Faroqhi, Suraiya , Türkiye Tarihi 2. Cilt Osmanlı Devleti 1300-1600, Cem Yayınevi, İstanbul 2005.
• Findley, Carter. V., Modern Türkiye Tarihi İslam, Milliyetçilik ve Modernlik, 1789-2007, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezare- ti`nin Kuruluşu (1789–1867), TTK Yayınları, İstanbul 1985.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Ya- yınları, İstanbul. 2000.
• Genç, Mehmet, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler/Tartışmalar, Ankara 1975, s.237–282.
• Geyikdağı, V. Necla, Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 1854-1914, Hil Yayın, İstanbul 2008.
• İnalcık, H. ve Donald Q., Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I-II, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Jacoby, Tim, Sosyal İktidar ve Türk Devleti, Çev. Devrim Evci, Birleşik Yayınları, Ankara 2010.
• Karal, Enver Ziya, Selim III’ ün Hat-tı Hümayunları- Nizam-ı Cedit- 1789- 1807, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Kepecioğlu, Kâmil, Bursa Kütüğü, Orhan Gazi Kütüphanesi, Yazma Eser No. 13307/I, vr. 324.
• Kurdakul, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyon- lar, Döler Neşriyat, İstanbul 1981.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev.Metin Kıratlı, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• Maliye Bakanlığı, Kuruluştan Tanzimata Osmanlı Maliyesi: T. C. Maliye Bakanlığı, Ankara 2014.
• Mandacı, Filiz., “III. Selim Dönemi Osmanlı Maliyesinde Islahat Hare- ketleri, Basılmamış Yüksek lisans Tezi”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Edirne 2007.
• Morawitz, Charles, Türkiye Maliyesi, Maliye Tetkik Kurulu Yayını, Ankara 1978.
• Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Özkaya, Yücel, “III. Selim Devrinde Nizam-ı Cedîd'in Anadolu'da Karşı- laştığı Zorluklar”, A. Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi, I, Ankara 1963.
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Özbilgen, Erol, Bütün Yönleriyle Osmanlı, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Özkul, Osman, Gelenek ve Modernite Arasında Ulema, Bir Harf Yayınevi, İstanbul 2005.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimler ve Terimleri Sözlüğü III, İstanbul 1993.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası Yayın- ları, İstanbul 2007.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınla- rı, İstanbul 2010.
• Rasim, Ahmet, Osmanlı’da Batışın Üç Evresi, Haz. H. V. Velidedeoğlu, Bayrak Matbaacılık, İstanbul 1987.
• Sahillioğlu, Halil, “Sıvış Yılı Buhranları”, İFM, XXVII/1, İstanbul 1969, s. 67–103.
• Shaw, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev. Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1982.
• Şimşek, Ali Rıza, “Osmanlı Ordusunda 18. ve 19. Yüzyıllarda Yapılan Isla- hat Çalışmaları ve Bu Çalışmalarda Yabancı Uzmanların Rolü”, Sa- karya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye iktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012.
• Tezel, Y. Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisad Tarihi, Yurt Yayınları, Anka- ra 1982.
• Uluçay, Çağatay ve Karatekin, Enver, Yüksek Mühendis Okulu, Berksoy Matbaası, İstanbul 1958.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Uzunçarşılı,İsmail Hakkı,“Kadı Abdurahman Paşa”, Belleten, C. XXXV/139, Ankara 1971, s. 409-451.
• Ünal, Uğur, “İdari ve Sosyal Alanlarda Nizam-ı Cedid Çabaları” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi, Ankara 2003.
• Yücel, Y. ve Sevim, A., Türkiye Tarihi (1-2-3-4), TTK Yayınları, Ankara 1990.