Rusçuk Âyanı Alemdâr Mustafa Paşa ve Mallarının Müsâdere Sürecine Kısa Bir Bakış

Yıl 2015, Sayı: 7, 95 - 129, 01.04.2015

Mensure Öztürk

Öz

Osmanlı Devleti’nde müsâdere yani kişinin mal varlığı üzerindeki mülkiyet hakkına son verilmesi usulü, işlenen bir suç karşılığında verilen bir tazir cezası veya ölüm halinde uygulanmıştır. XVIII. yüzyılla beraber, Osmanlı Devleti’ndeki müsâdere sayısında ciddi bir artış gözlemlenmiştir. Devlet, merkez ve taşrada, servet sahibi olarak bilinen hemen herkesin ölümünün ardından, müsâdere sürecini işletmiştir. Çalışma konumuzun esasını teşkil eden arşiv belgeleri ile XIX. yüzyıl başlarında Rusçuk âyanı olan ve sadrazamlığa kadar yükselen Alemdâr Mustafa Paşa’nın ölümünün ardından müsâdere edilen mal varlığının, muhallefat kayıtları incelenerek kısa bir değerlendirilmesi yapılacaktır. Söz konusu muhallefat kayıtları müsâdere olayı ile birlikte ele alındığında, Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıl başlarında değişim ve dönüşüm sürecindeki merkezileştirme ve mali politikasının önemli bazı noktalarını aydınlatabilmek olanakları doğmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Alemdâr Mustafa Paşa, müsâdere usulü, âyan, muhallefât.

A Brief Overview to Rousse Rituel New Alemdar Mustafa Pasha and Confiscation on Process

Öz

Termination of the right of ownership on the presence of that person goods confiscated in the Ottoman Empire style, a fresh penalty given against a crime committed or has been applied in case of death. XVIII. together with the century, it was observed a significant increase in the number of confiscated in the Ottoman Empire. State, central and upstate, then known as the fortunes of nearly everyone's death was operating the confiscation process. Working in our archive documents which constitute the basis of XIXth century with new and emerging rites in Ruse Alemdar Grand Vizier Mustafa Pasha until after the death of the assets that were confiscated, Mukhallafat records will be a short evaluation examined. When these Mukhallafat records taken together with the confiscation of the event, the Ottoman Empire XIXth centralization and fiscal policy in the early centuries of change and transformation processes important to clarify some points of the opportunities arise.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Alemdar Mustafa Pasha, confiscation, month, mukhallafat.

Kaynakça

• Cevdet Belediye (C.BLD.) nr. 4376.
• Cevdet Dâhiliye (C.DH.) nr. 229, 84, 192,
• Cevdet Evkâf (C. EV.) nr. 27076.
• Cevdet Maliye (C.ML.) nr. 322, 370, 458, 549, 574, 9, 105, 212, 326, 328, 548.
• Dâhiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı Belgeleri (DH. MTV.) 51.
• Hatt-ı Hümâyûn (HAT) nr. 1498, 746, 2056, 2509, 2580, 2771,53523.
• Mühimme Defteri nr. 55.
• Bab-ı Ali Evrâk Odası (BEO) nr. 292825, 285124
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. V, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1993.
• Akçura, Yusuf, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri (XVIII. ve XIX. Asırlarda, İstanbul, 1940.
• Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Âyanlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14-23, Cilt VIII-XII, Ankara, 1970.
• Altınay, Ahmet Refik, Kabakçı Mustafa, Haz: Enfel Doğan: Heyemola Yayınları, İstanbul, 2005.
• Arapyan, Kalost, Alemdâr Mustafa Paşa’nın Hayatı ve Kahramanlıkları, Ankara 1994.
• Ataullah, Şanizade Mehmet, Şanizade Tarihi, C. I.
• Beydilli, Kemal, “Kabakçı İsyanı”, TDVİA, C.24, İstanbul, 2001.
• Beydilli, Kemal, “Mustafa Paşa (Alemdâr)”, Yaşam ve Yapıtlarıyla Osmanlı- lar Ansiklopedisi, C. II, YKY, İstanbul, 1999.
• Cabi Ömer Efendi, Câbi Tarihi, Haz. Mehmet Ali Beyhan, TTK Yayınları, C. I, Ankara, 2003.
• Cezar, Yavuz, “Bir Âyanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmanil-oğlu Hüseyin (Müsâdere olayı ve Terekenin İncelenme- si)”, Belleten, Cilt: XLI, 1977.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesi’nde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), İstanbul, 1986.
• Ebu Bekir Efendi, Vaka-i Cedid, Baskıyı Haz: Yavuz Senemoğlu, Tercüman 1001 Temel Eserler.
• Efdalüddin Bey, Tarih-i Osman-i Encümeni Mecmuası, “Alemdâr Mustafa Paşa” maddesi, S. 7-12.
• Emecen, M Feridun, “Doğu Karadeniz’de Âyanlık: Tirebolululu Kethü- dazade Mehmed Emin Ağa”, Belleten, LXV/242, Nisan 2001.
• Erbulut, Özgür, Alemdâr Mustafa Paşa ve Hayatı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, , Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzu- rum, 2009.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Klasik Dönemindeki Âyan ve Eşraf Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 3, 1982.
• Faroghi, Suriya, “Osmanlı Sultanlarının Hususî Şahıslar Tarafından Tesis Edilen Vakıflara Çeşitli Müdahaleleri”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul 23-28 Eylül 1985) Tebliğler III. Türk Tarihi, 1985.
• George Oğulukyan Ruznâmesi, 1806-1810 İsyanları IIII. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdâr Mustafa Paşa, İstanbul 1972.
• İnalcık, Halil, “Çiftlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul 1993.
• İnalcık, Halil, Halil, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, İstanbul 1998.
• Kaçan Erdoğan, Meryem; Bayrak Ferlibaş, Meral; Çolak Kamil, Rusçuk Âyanı Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), İstanbul 2009.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), C. V, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
• Karal, Enver Ziya, Selim III.’ün Hat-tı Hümâyûnları, Ankara 1946.
• Kılıç, Musa, Kabakçı Mustafa İsyanı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Anakara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Köprülü Fuat; Uzunçarşılı İsmail Hakkı, “Âyan”, İslâm Ansiklopedisi (İA), Cilt II, Eskişehir 2001.
• Küpeli, Özer, “Yenişehir (Bursa) Âyanı Sarıcaoğlu Osman Ağa ve Muhalle- fatı”, Hıstory Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, Volume 3/3 2011.
• Lamartine, Alphonse de, Düşerken, Türkiye Tarihi, C. VII, 1001 Temel Eser.
• Mert, Özcan, “Âyan”, TDVİA, Cilt 4,İstanbul 1991.
• Osmanlı Tarihi, C. III-IV, Sadeleştiren, notlar ve açıklamalar ekleyen: Prof. Dr. Neşet Çağatay: TTK Yayınları, Ankara, 1992.
• Nagata, Yuzo, Tarihte Âyanlar, Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, Anakara,1997.
• Öğün, Tuncay, “Osmanlı Devleti’nde Müsâdere Uygulamaları”, Osmanlı Ansiklopedisi, Editör: Güler Eren, Cilt VI, Teşkilât, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• Özgen, M. Rasim, Alemdâr Mustafa Paşa, İstanbul, 1953.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Ayanlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, XLII/168, Ekim 1978.
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyanlık, Ankara 1994.
• Seydi, Ali, Alemdâr Mustafa Paşa, İstanbul, 1329.
• Şehsuvaroğlu, Haluk, “Topkapı Sarayında Tarihi Odalar, III. Selim’in Öldürüldüğü Oda”, Cumhuriyet Gazetesi, 3.05.1953.
• Şeref, Abdurrahman, Osmanlı Devleti Tarihi (Târih-i Devlet-i Osmâniy- ye),Haz. Musa Duman, Bilimevi Basın Yayın Ltd. Şti, İstanbul, 2005.
• Şen, Adil, III. Selim’in Hayatı ve Dönemindeki Islahat Hareketleri, Yayınlan- mamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• Taluy, Hayrettin Ziya, Yurt İçin Alemdâr Mustafa Paşa, Ankara 1945.
• Telci, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsadere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 12, Sayı: 2, Aralık 2007.
• Uluçay, Ç. Çağatay, Alemdâr Mustafa Paşa, İstanbul 1979.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdâr Mustafa Paşa, Ankara, 1942.
• Yaşar, Yücel; Sevim, Ali, Türkiye Tarihi, IV, Osmanlı Dönemi (1730-1861): TTK Yayınları, Ankara, 1992.
• Yüksel, Hasan, “Vakıf-Müsâdere İlişkisi (Şam Valisi Vezir Süleyman Paşa Olayı), Osmanlı Araştırmaları Dergisi: İSAM Yayınları, S. 12, İstanbul, 1992.