Moğol Saldırısına Yakın İslâmın Doğuda İçtimaî ve Siyasî Durumları

Yıl 2017, Sayı: 12, 477 - 491, 01.07.2017

Mihrnâz Bihrûzî

Öz

İslâmî hilâfetin doğu bölgesindeki memleketler Moğol saldırısına yakın nahoş durumlar ve ahval ile karşı karşıya idi. Muktedir merkezi bir hükümetin bulunmaması, güç elde etmek için şehirlerdeki emirlerin oldukça fazla çarpışmaları, kudretlerin çoğalması, şehirlerdeki hâkim ve valilerin insanlara zulmü, Sultan Muhammed Hârizmşah’ın isteklerinin artması, Halife el-Nâsır’ın Abbâsî’nin elden giden büyüklük ve şanını yenileme niyeti, sultan-halife çatışması ve onların karşı karşıya gelmesi, İsmâilîyye fitneleri, sûfîlerin hurafeleri, mezhebi taassuplar ve çekişmeler, vergilerin peyderpey artışı, kıtlık, zelzele ve çeşitli hastalıklar bu ülkelerdeki insanların karşı karşıya oldukları zorluklar cümlesindendi. Aynı şekilde Moğolistan çöllerinde Cengiz Han’ın muktedir ve zinde hükümetin yükselmesi İslâm dünyasında ve özellikle İslâmî doğuda esas değişikliklere sebep olan bir mesele idi.

Anahtar Kelimeler

Saldırı, Hilâfet, hükümet, ülke, memleket.

Social and Political Situation of Islam in the East Close to Mongol Invasion

Öz

The countries of the eastern part of the Islamic Khilafah faced unpleasant situations and accidents near the Mongolian attack. The fact that there is no centralized government exists, the fighting of the orders in cities to gain power, the proliferation of powers, the persecution of the judges and governors in the cities, the increase of the wishes of Sultan Muhammad Hârizmshah, the intention to renew the grandeur and the glory of Abbasid of Caliph al- , The sultan-caliph conflict and their confrontation, the Ismâilîyyyah festivals, the sufis of the Sufis, the sectarian struggles and conflicts, the increase of taxpayers, the scarcity, the earthquakes and various illnesses are the difficulties faced by the people in these countries. Likewise, the rise of the powerful and powerful government of Genghis Khan in the Mongolian desert was an issue that caused fundamental changes in the Islamic world, especially in the Islamic East.

Anahtar Kelimeler

Attack, caliphate, goverment, country, land.

Kaynakça

• Ahmed, Hâtemî, Şerh-i Müşkilât-ı Târîh-i Cihângüşâ-yı Cüveynî, 1373.
• Barthold, V. V. Türkistannâme, Trc., Kerîm Keşâverz, 1366.
• Bedrî, Muhammed Fehd, Târîhu’l-Irak fi’l-Asri’l-Abbâsî Ahir, Bağdat 1973.
• Belhî, Ebû Bekir Abdullah b. Ömer, Fezâ’il-i Belh, Trc., Abdullah Mu- hammed b. Hüseyin Belhî, Tsh., ve tehşiye., Abdülhay Habîbî, 1350.
• Cüveyni, Târîh-i Cihângüşâ, C.II, s.73-82; İbn İsfendiyâr, Bahâüddîn Muham
• med b. Hasen, Târîh-i Taberistân, tsh., Abbas İkbâl, 1366, s. 60; Barthold, Türkistannâme, s. 761-763.
• Belhî, Ebû Bekir Abdullah b. Ömer, Fezâ’il-i Belh, trc., Abdullah Muhammed
• b. Hüseyin Belhî, tsh., Abdülhay Habîbî, 1350, Mukaddime.
• İbn Kesîr, İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, C.XIII, Beyrut (tarihsiz), s. 26
• ; İbn Tağrîberdî, Cemâlüddîn Yûsuf, en Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûki Mısrve’l-Kahire, C.V, (tarihsiz), s. 174.
• Beyânî, Şîrîn, Dîn u Devlet der Îrân-ı Ahd-i Moğol, Tahran 1367.
• Bosworth, Clifford Edmund, Silsileha-yi İslâmî, Trc., Feridun Bedreyi, Tahran 1371.
• Cüveynî, Alâüddîn, Atâ Melik, Bahâiddîn, Târîh-i Cihângüşâ, (Kâzvinî’nin gayretiyle), London 1911.
• Dolafuz, S.F. Târîh-i Hind, Trc., Muhammed Takidâi Fehr Gîlânî, 1316.
• Ebü’l-Fidâ, İsmâil b. Ömer, el Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, Mısır h. 1286.
• El-ereyni, el-baz, el-Moğol, Beyrut, 1986.
• Gıyâsüddin, Hândmîr, Habîbü’s-Siyer fi Ahbâri Efrâdi’l-Beşer, 1333.
• Hamdi, Hafız Ahmed, el Şark’ül-İslâmî Kabîl’ül-Gazv’ül-Moğoli, Mısır 1950.
• Hodgson, G. S. Fırka-yi İsmâiliyye, Trc., Feridun Bedreyi, Tebriz 1343.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Alî, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1982.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed, el-İber, Mısır, (tarihsiz).
• İbn İsfendiyâr, Bahâüddîn Muhammed b. Hasen, Târîh-i Taberistân, Tsh., Abbas İkbâl, 1366.
• İbn Kesîr, İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut (tarihsiz).
• İbnü’s-Sâî, Alî b. Enceb, el- Câmi’u’-l Muhtasar fi Unvâni’t-Tevârih ve Uyûni’s-Siyer, Tsh., Mustafa Cevâd, Bağdat 1934.
• İbn Tağrîberdî, Cemâlüddîn Yûsuf, en Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûki Mısr ve’l-Kahire, (tarihsiz).
• İbnü’t-Tıktaka Muhammed b. Alî, el Fahrî fî Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d- Düveli’l-İslâmiyye, Tsh., Derenbourg, 1894.
• Morgan, David, Îrân der Kurûn-i Vustâ, Trc., Abbas Muhbir, 1373.
• Muhammed b. Mansûr, Mübarek Şah, (Fahr-i Müdebbir), Âdâbü’-l Harb ve’ş-şecâ’a, (Ahmed Süheylî Hânsârî’nin gayretiyle), 1346.
• Müstevfî, Hamdullah, Târîh-i Güzîde, (Abdülhüseyin Nevâi’nin gayre- tiyle), Tahran 1364.
• Nesevî, Muhammed, Siretü’s-Sultan Celâleddîn-i Mingburnî, Tsh., Müc- tebâ Mînovî, 1344.
• Nîşâbûrî, Muhammed Kerîm, Tenbîhatu’l-Celîle, Necef 1351.
• Râvendî, Muhammed b. Süleymân, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, Tsh., Abbas İkbâl, Tahran 1333.
• Saunders, J. J. Târîh-i Futûhât-ı Moğol, Trc., Ebul Kasım Halit, Tahran 1361.
• Semerkandî, Nizâmî-i Arûzî Alî, Çehâr Makale, Tsh., Muhammed Kaz- vînî, 1344.
• Stanley, Lein Paul & diğerleri; Târîh-i Devletha-yi İslâmî ve Hânedânha-yi Hukûmetger, Trc., Sadık Seccâdî, 1363.
• Süyûtî, Celâleddin, Târîhu’l-Holefâ, Beyrut 1988.
• Şandor, Alber, Selâhaddîn-i Eyyûbî, Trc., Muhammed Kâzî, 1374.
• Şebânkârei, Muhammed b. Ali, Mecma’u’-l Ensâb, Tsh., Mîr Hâşim-i Muhaddis, Tahran 1363.
• Yusuf, Fezâyi, Mezheb-i İsmâilî ve Nehzet-i Hasan Sabbah, Tahran 1374.
• Zambaur, Edward, Nesebnâme-yi Holefâ ve Şehriyârân ve Seyr-i Hevâdis Târîh-i İslâm, Trc., Muhammed Cevâd Meşkûr, (tarihsiz).
• Zerrînkûb, Abdulhüseyin, Erziş-i Mîrâs-i Sûfiyye, Tahran 1353.