______________________________________________ Türk Romanında Ermeni Milliyetçiliğinin Uyanışında Amerikan Kolejlerinin Etkisi

Yıl 2017, Sayı: 13, 277 - 295, 01.10.2017

Mustafa Aydemir

Öz

Türk eğitim sisteminin gelişmesinde ve modernleşmesinde Batılı eğitim anlayışının ve yabancı okulların etkisi yadsınamaz. Ancak bu yabancı okulların Osmanlı toprakları üzerinde çeşitli emelleri olan devletlerin himayesinde misyoner teşkilatları tarafından kurulduğunu da unutmamak gerekir. Daha önce Osmanlı coğrafyasında sadece azınlıkların okulları varken Tanzimat ve Islahat Fermanı’yla yabancı okullar da faaliyet göstermeye başlarlar. Bu yabancı okullar, Batılı emperyalist devletlerin azınlıkları ayaklandırarak Osmanlı Devleti’ni parçalanmanın, etnik milliyetçilik yoluyla İslam birliğini bozmanın bir aracı olarak kullanılmıştır. Yabancı okullar içerisinde en dikkate değer olanı Amerikan okullarıdır. Amerikan misyoner örgütüne bağlı Pliny Fisk ve Levi Parsons adlı iki misyonerin 1820’de İzmir’e gelmesiyle Osmanlı topraklarında ilk Protestan misyoner faaliyeti başlar. Amerika ile Osmanlı Devleti arasında 1830’da imzalanan Ticaret Anlaşması, beraberinde eğitim faaliyetlerini de hızlandırır. Bu tarihten itibaren Osmanlı topraklarının değişik bölgelerinde açılan Amerikan okullarında, Ermenilerin milliyetçilik hareketi için yoğun bir çalışma zemini oluşturulur. Harput’ta kurulan Harput Amerikan Koleji’nde Ermeni komitecilerinin yetişmesinde ve Doğu Anadolu’daki Ermeni isyanlarının organize edilmesinde etkili olur. Çalışmamızın giriş kısmında yabancı okulların tarihi gelişimine değinildikten sonra, Türk romanında Amerikan kolejlerinin Ermeni milliyetçiliğini nasıl körüklediğine genel olarak değinilecek ve Kolejli Nereye, Yukarışehir, İsyan Eşiği ve Pervaneler romanlarından hareketle konu detaylandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Milliyetçiliği, Amerikan Kolejleri, Yabancı Okullar, Misyonerlik.

The Impact of American Colleges on the Armenian Nationalism in Turkish Novel

Öz

The impact of the western education understanding and the foreign schools in the development and the modernization of Turkish education system can not be neglected. But it shouldn’t be forgotten that these foreign schools were founded by the missionary organizations under cover of the states which have various desires on the Ottoman territories. Previously, in the Ottoman territory there were only the schools of minorities but with the rescript of Gülhane foreign schools started to be active too. These foreign schools were used as an instrument of ruining Islam union through the ethnical nationalism, by arousing the minorities by the western imperialist states. The American schools were the most striking ones among the foreign schools. When two missionaries named Pliny Fisk and Levi Parsons depending on the American missionary organization came to İzmir in 1820, the first Protestant missionary activity started in the Ottoman territories. The trade agreement signed in 1830 between America and the Ottoman Empire speeds up the educational activities. From that date on, in the American schools opened in different regions of the Ottoman territory, nationalism movement became widespread. It becomes effective in the foundation of Harput American college, in Harput, in raising Armenian committee member and the organization of Armenian rebels in the Eastern Anatolia. In the introduction part of our study, after mentioning about the historical development of foreign schools, there will be a general view of how the American colleges fostered the Armenian nationalism and the topic will be elaborated based on the novels of Kolejli Nereye College Where , Yukarışehir Uppercity , İsyan Eşiği Riot Threshold and Pervaneler Propellers

Anahtar Kelimeler

The Armenian Nationalism, American Colleges, Foreign Schools, Being a Missionary

Kaynakça

• Açıkses, Erdal. “Şark Meselesinin Bir Pratiği Olarak Doğu Ana- dolu’da Misyonerlik Faaliyetleri”, Doğu Anadolu’da Gü- venlik ve Huzur Sempozyumu, Fırat Üniversitesi, İzmir, 1999.
• Büyükkarcı, Süleyman. Türkiye’de Amerikan Okulları, İstanbul: Yelken Basım Yayım, 2004.
• Çitçi, Selahattin. Türk Romanında Yabancı Okullar ve Kültürel Değişimdeki Rolleri. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2011.
• Gümüş, Semih. Roman Kitabı, İstanbul: Adam Yayınları, 1991.
• İnalcık, Halil. Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler Tanzi- mat, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Karatay, Hüseyin. İsyan Eşiği, İstanbul: Çıra Yayınları, 2005.
• Kocabaşoğlu, Uygur. Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, İstanbul: Arba Yayınları, 1989.
• Onan, Necmettin Halil. Koleji Nereye?, İstanbul: Boğaziçi Yayın- ları, 1977.
• Polvan, Nurettin. Türkiye’de Yabancı Öğretim, İstanbul: MEB Yayınları, 1952.
• Sezer, Ayten. Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Tek, Müfide Ferit. Pervaneler, (Haz. Recep Duymaz), İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2002.
• Ural, Gültekin. Ermeni Dosyası, İstanbul: Kamer Yayınları, 1998.
• Ünlü, Şemsettin. Yukarışehir, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• Vahapoğlu, M. Hidayet. Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Ya- bancı Okulları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Ens- titüsü Yayınları, 1990.
• Yıldırım, Uğur. Türkiye’de Misyonerlik, İstanbul: Otopsi Yayınla- rı, 2005.