Sâcoğullarından Sonra Azerbaycan Ve Arrân’da Yeni Bir Siyasî Aktör: Deysem B. İbrahim El-Kürdî

Yıl 2018, Sayı: 14, 118 - 145, 01.04.2018

Nevzat Keleş

Öz

Azerbaycan ve Arrân, Muhammed b. Ebî Sâc’ın 276 889-890 yılında vali tayin edilmesiyle, Abbâsî Halifeliği’nden ayrıldı. Bu tarihten itibaren bir daha da hilâfet yönetimine dâhil olmadı. Söz konusu coğrafya Doğu Ermîniyye ile birlikte 317 929 yılına kadar Sâcoğullarının hâkimiyetinde kaldı. Müteakiben Sâcoğlu ümerâsından bazı emîrler, burada siyasî otoriteyi tesis etmeye çalıştılar. Bunlardan biri olan Deysem b. İbrahim el-Kürdî, 326 937 yılında Azerbaycan’ı istila eden Leşkerî b. Merdî’yi uzaklaştırmaya muvaffak olarak Azerbaycan, Arrân ve Ermîniyye’de müstakil bir siyasî yönetim oluştur-maya gayret etti. Bu bağlamda 344 955-956 yılına kadar bölgede yaşanan siyasî-politik gelişmelerin merkezinde yer aldı. Bu çalış-mamızda Sâcoğullarının halefi olarak bağımsız bir yönetim oluşturmaya çalışan ve bunun için uzun süre Müsâfirîlerle mücadele eden Deysem b. İbrahim’in siyasî kariyeri ve bu bağlamda bölgede cereyan eden politik gelişmeler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Arrân, Deysem b. İbrahim el-Kürdî, Sâcoğulları, Müsâfirîler

A New Political Actor In Azerbaijan And Arrān After The Sājids: Daysam B. Ibrahīm Al-Kurdī

Öz

Azarbaijan and Arran was separated Abbasid Caliphate with Muhammad b. Ebu al-Saj’s appointment as governer in 276 889-890 . From this date forward, it was not again included in the administration of the caliphate. Untill 317 929 , the aforementioned geography with East Armenia was under the dominion of Sajids. Subsequently some of the Sajid’s emirs tried to establish a political authority in here. One of these was Daysam ibn Ibrahim al-Kurdi who made an effort to create an independent political administration in Azarbaijan, Arran and Armenia, managed to expel Lashkari ibn Mardi who invaded Adharbayjan in 326 937 . In this context, until 344 955-956 , he took place in the central of the political developments which occured in the region. This article will focus on political career of Daysam b. İbrahim, trying to create an independent administration as the successor of Sajids and for this long time struggled with Musafirids, and in this connnection political developments which happened in the region.

Anahtar Kelimeler

Adharbaijan, Arran, Daysam ibn Ibrahim al-Kurdi, Sajids, Musafirids.

Kaynakça

• BIKOV, A.A., “Monetı Daysama ibn İbrahima al-Kurdi”, XXV. Mejdunarodnıy Kongress Vostokovedov, Dokladı Delegatsii SSSR, Moskova 1960.
• BİÇER, Bekir, “İslâm Tarihi Kitaplarında Kürtler Hakkındaki Rivayetler (7. ve 12. Yüzyıllar Arası)”, The Journal of Academic Social Secience Studies (JASSS), 5, 2012, s. 51-80.
• BÜNYADOV, Ziya, Azerbaycan VII-IX. Asırlarda, Bakü 2007.
• EBÜ’L-FİDÂ, el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer, thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Ezb-Yahya Seyid HüseyinMuhammed Fahri el-Vasif, Kahire t.y. II.
• EZ-ZEHEBÎ, Târîhü’l-İslâm ve vefâyatü’l-meşâhir ve’lâlâm (421- 431/431-440), thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Beyrut 1993, XXIV.
• GÜNER, Ahmet, “Müsâfîrîler”, DİA, İstanbul 2003, XXXII, s. 68- 70.
• HACIYEV, Kasım, Berdea Şehri Coğrafi, Siyasi ve Medeniyeti Tarihi, Bakü 2008.
• HOVHANNES DRANSKHANAKERTTSİ, History of Armenia, İngilizce çev. Krikor H. Maksoudian, Atlanta 1987.
• HUART, Cl., “Les Mosâfirides de l’Adherbaïdjan”, A Volume of Oriental Studies Presented to Edward G. Browne on the His 60th Birthday, ed. T.W. Arnold-Reynold A. Nicholson, Cambridge 1922, s. 229-256.
• İBN HAVKAL, Sûretü’l-ard, Beyrut 1992; 10. Asırda İslâm Coğrafyası, Türkçe çev. Ramazan Şeşen, İstanbul 2014.
• İBN KESÎR, el-Bidaye ve’n-nihaye (Büyük İslâm Tarihi), çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1995, XI.
• İBN MİSKEVEYH, Tecâribü’l-ümem, thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran 1987, IV-VII; Tecâribü’l-Ümem, çev. Kıvameddin Burslan, yay. haz. M. Şeker-R. Savaş-S. Genç-A. Ertuğrul, Ankara 2016.
• İBNÜ’L-ESİR, el-Kâmil fî’t- târîh, thk. Muhammed Yusuf elDukak, Beyrut 1987, VII; el-Kâmil fi’t-târîh tercümesi (İslâm Tarihi), VIII, çev. Ahmet Ağırakça, İstanbul 1989.
• İPEK, Ali, “Sacoğulları”, DİA, İstanbul XXXV, s. 364-366.
• KALANKATLI MOSES, Alban Tarihi, çev. Yusuf Gedikli, İstanbul 2006.
• KELEŞ, Nevzat, Şeddâdîler, Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (951- 1199), İstanbul 2016. Kitâbü’l-Uyûn ve’l-hadâik fî âhbârü’l-hakâik, nşr. Ömer es-Saîdî, Dımaşk 1972, I.
• MADELUNG, W., “The Minor Dynasties of Northern İran”, Cambridge History of Iran, Cambridge, 2007, IV, s. 198- 249.
• MİNORSKY, V., “Caucasica IV”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London 1953, s. 504-529.
• ___________, “Müsâfirîler”, İA, Eskişehir 1997, VIII, s. 817-819.
• ___________, Studies in Caucasian History, I. New Light on the Shaddādids of Ganja, II. Shaddādids of Ani, III. Prehistory of Saladin, London 1953.
• ___________, A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Centuries, Cambridge 1958.
• MUHAMMED B. ABDÜLMELİK EL-HEMEDANÎ, Tekmiletu Târîhu Taberî (Târîhu Taberî, XI), thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Beyrut 1967.
• MÜNECCİMBAŞI AHMED B. LUTFULLAH, Câmiü’d-düvel, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, nr. 3172.
• RADJABLİ, Ali, Numizmatika Azerbaydjana, Bakü 1997.
• STEPHANOS ORBELİAN, History of the State of Sisakan, İngilizce çev. Robert Bedrosian, New Jersey 2012, I.
• ŞEHABEDDİN AHMED B. ABDULVAHAB EN-NUVEYRÎ, Nihâyetu’l-Ereb fî funûni’l-edeb, Beyrut 2004, XXIII,
• ŞERİFLİ, M. H., Feodalnıy Gosudarstva Azerbaydjana Vtoroy Polovinı IX-XI vekov, Bakü 2011.
• TER-GHEWONDYEN, Aram, The Arab Emîrates in Bagratid Armenia, İngilizce çev. N. G. Garsoian, Lizbon 1976.
• USTA, Aydın, Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslâmlaşma Serüveni (Sâmânîler Devleti 874-1005), İstanbul 2007.
• VARDANYAN, Aram, “On the Coinage of Daysam ibn Ibrahim in Adharbayjan and Armenia in the 10th. Century AD”, Journal of the Oriental Numismatic Society, 197, London 2008., s. 11-19.
• ___________, “The Coinage of the Sacjids of the Adharbaycan and Armenia (late IX-X AD)”, Talk on the OSM Meeting, Tubingen, 08.05.2004.
• VASMER, Richard, “Zur Chronologie der Gastaniden und Sallariden”, Numismatics of the İslamic World Studies in Oriental Coins by Richard Vasmer II, ed. Fuat Sezgin, yay. haz. Mazen Amawi, Frankfurt 2004, XXXV s. 33- 61.
• ___________, “Die Münzen der Sadjiden”, Mumismatics of the İslamic World, Studies in Oriental Coins by Richard Vasmer II, ed. Fuat Sezgin, yay. Haz. Mazen Amawi, Frankfurt 2004, XXXV, s.30-32.
• YILDIZ, Hakkı Dursun, “Sâcoğulları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi (DGBİT), Konya 1994, VI, s. 81-136.