II. Selim Döneminde Van Vilayetinde Çıkarılan Madenlerin İşletilmeleri ve Harp Sanayiine Katkıları

Yıl 2018, Sayı: 16, 227 - 252, 01.10.2018

İbrahim Özgül

Öz

Osmanlı Devletinin İran sınırında bulunan Van Vilayeti, jeopolitik ve jeostratejik konumundan ötürü devamlı olarak Safevi devletinin tehdit ve baskılarına maruz kalmıştır. Van’ın sınır güvenliği sadece bölge açısından değil aynı zamanda ülke savunması açısından da önemli görevler üstlenmiştir. Bu araştırmamızda arşiv belgelerine dayanılarak gerek sınır, gerekse ülke güvenliği açısından Van Vilayetinde çıkarılan madenlerin harp sanayiinde kullanılmasındaki öneminin yanı sıra madenlerin çıkarıldıkları bölgelerde sağladığı ekonomik katkı da ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bölgede özellikle barut yapımında kullanılan güherçile ve kükürt ’ün yanı sıra kurşun, demir gibi madenlerin kaliteli olması aynı zamanda bu madenlerin sürekliliğini sağlamıştır. Böylece bu madenlerin çıkarıldığı bölgeler bir cazibe merkezi haline gelmiştir. Bu maden işletmelerinin daha sonraki yüzyıllarda da ülke savunmasındaki etkin rollerini sürdürmeleri, rezervlerinin zenginliğine bağlanmaktadır. Van Vilayetinin harp sanayii dalında ihtiyaç duyulan kollarının kurulması ve bu madenlerin hammadde olarak gönderilmesinin dışında, bölge dışına işlenmiş olarak da gönderildiği belgelerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Van, maden, hüküm, kükürt, güherçile.

The Process of Mine Extracted in Van Province and Its Contribution to the War Industry During the Reign of Selim II

Öz

Ottoman Empire’s Van Province, located on the Iranian border, has been constantly exposed to the threats and oppressions of the Safavid State because of its geopolitical and geostrategic position. Van's border security carried a crucial mission not only as a regional wall but also as a countrywide line of defense. In this research, based on archival documents, it is aimed to ascertain the importance of using the mines produced in Van province in terms of border and country security, as well as the economic contribution provided by the mines in the regions where the mines were excavated. In addition to the saltpeter and sulfur used in the production of gunpowder, lead, iron and other minerals were of high quality and at the same time, they maintained the continuity of the mines. Thus, the regions where these mines are excavated have become a center of attraction. The continued role of these mining enterprises in defense of the country in the following centuries is reckoned to be depended on the richness of their reserves. In addition to establishing the necessary stages of the Van Province in the field of war industry and sending these mines as raw materials, it is attempted to be documented that they have been sent out of the region already processed as well.

Anahtar Kelimeler

Van, mine, sovereign, sulfur, saltpeter.

Kaynakça

• BOA. 12 Numaralı Mühimme Defteri ( 978-979 / 1570-1572), Özet- Transkipsiyon ve İndeks I,. Yayın No: 33, s. 134. Ankara 1996.
• BOA. 12 Numaralı Mühimme Defteri ( 978-979 / 1570-1578), Özet- Transkipsiyon ve İndeks II, Yayın No: 33, s. 134, Ankara 1996.
• BOA A.(DVNSMHM.d..) 14 numaralı mühimme defteri 1-2
• BOA A.(DVNSMHM.d..) 15 numaralı mühimme defteri.
• BOA A.(DVNSMHM.d..) 24numaralı mühimme defteri.
• BOA A.(DVNSMHM.d..) 25 numaralı mühimme defteri.
• BOA A.(DVNSMHM.d..) 26 numaralı mühimme defteri.
• Altınay, A. R. (1936). Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri ( 967-1200). Devlet Basımevi, İstanbul 1936.
• Aydüz, S. (2006). Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara 2006, s. 300, 387.
• Başar, F. (1997). Osmanlı Eyalet Tevcihatı (1717-1730). Türk Tarih Kuru- mu, Ankara, s. 2-3.
• Emecen, F. (1991). “Selim”, DİA. C.36, İstanbul2009, s.414-418.
• Ercan, Y. (1991). II. Osmanlı Tarihi Selim Dönemi ( 1566-1574 ). Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1991, s.74-81.
• Gölen, Z. (2006). Osmanlı Devletinde Baruthâne-i Âmire (XVIII: Yüzyıl), Ankara 2006, s. 135-136.
• Kahraman, A. S., Dağlı, Y. (2016). Evliya Çelebi, Seyahatname ( Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar) .Ankara 2016, s.4 140.
• Kılıç, O. (1997). XVI: ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648).Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları. Van.
• Kılıç, O. (2001). Van Eyaletine Bağlı Sancaklar ve İdari statüleri (1558- 1740) Osmanlı Araştırmaları XXI. Kitap Matbaacılık, İstanbul, s. 190-191.
• Kunt, İ, M. (1978). Sancaktan Eyalete. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. İstanbul, s. 20.
• Öztuna, Y. (1983). Büyük Türkiye Tarihi, C. 4, Ötüken Yayınları, İstan- bul 1983, s. 339.
• Aydın, Ö. (2011). Osmanlı Devletinde Bağdat Yolu Güzergâhında Madenci- lik. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Bostancı, M. (2002). 19 Numaralı Mühime Defteri (Tahlil-Metin), İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Te- zi,İstanbul.
• Çakır İbrahim Ethem, 10 Numaralı Mihime Defterinin ( s. 179-356 ) Transkipsiyon ve Değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Erzurum Kaygusuz, Z. (2006). 10 Numaralı Mühime Defteri’nin (1-178) Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Paşazade, O. (2006). 9 Numaralı Mühime Defteri ( 977-978 / 1569-1570). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü. Yüksek Lisans tezi. s. 98, İstanbul.
• Yücel, K. K. (1996). 18 Numaralı Mühime Defteri, İstanbul Üniversite- si Yüksek lisans Tezi, İstanbul.
• Aktan, H. (2003). “Maden”, DİA, C. 27, Ankara 2003, s. 306-310.
• Kılıç, O. (2012). “Van” DİA, C. 42, İstanbul, s.505-510.
• Tızlak, F. (1996). XIX. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı Maden Yatakları, Belle- ten, C. LX, Sayı 229, Aralık 1996, s. 704-718.