Çevre Kirliliğine Yönelik Tutum Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları

Yıl 2019, Sayı: 17, 425 - 456, 01.01.2019

Hasan Özcan Selçuk Arık

Öz

Bu araştırmanın amacı öğretmen adaylarının çevre kirliliğine yönelik tutumlarını belirlemeye yönelik geçerli ve güvenirlir bir ölçme aracı geliştirmektir. Araştırmanın çalışma grubunu kolay ulaşılabilir durum örneklemesiyle belirlenen 236 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Ölçme aracının geçerliğine ilişkin olarak madde-toplam test korelasyonları, açımlayıcı faktör analizi AFA ve doğrulayıcı faktör analizleri yapılmıştır. Güvenirliğe ilişkin olarak ise Cronbach alpha iç tutarlık katsayısı ve test tekrar test güvenirlik katsayıları hesaplanmıştır. Araştırmanın bulguları incelendiğinde, AFA sonucunda ölçme aracının 15 madde, iki alt faktörden oluştuğu ve toplam varyansın %45’ini açıkladığı belirlenmiştir. Doğrulayıcı faktör analizi DFA sonuçları ise ölçme aracının iyi düzeyde uyumuna işaret etmektedir. Madde-toplam test korelasyonu ölçme aracının tüm maddeleri için 0,30 değerinin üzerindedir. Ölçme aracının tamamı için Cronbach alpha iç tutarlık katsayısı 0,854; birinci alt faktör için 0,812 ve ikinci alt faktör için ise 0,786 bulunmuştur. Test tekrar test güvenirlik katsayısı ise 0,854 ve 0,856 bulunmuştur. Bu bulgular dikkate alındığında, çevre kirliliğine yönelik tutum ölçeğinin öğretmen adayları için geçerli ve güvenilir olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Çevre, çevre kirliliği, tutum, ölçek geliştirme, geçerlik, güvenirlik.

Development of the Attitude Scale towards Environmental Pollution: Validity and Reliability Study

Öz

The aim of this study is to develop a valid and reliable measuring instrument for determining the attitudes of teacher candidates towards environmental pollution. The sample of this study has consisted of 236 teacher candidates determined by easy reachable sampling method. Item-total test correlations, exploratory factor analysis EFA , and confirmatory factor analyses CFA were performed for the validity of the measuring instrument. Cronbach Alpha internal consistency coefficient and test-retest reliability coefficient were calculated for reliability. When the findings of the study were examined, it was determined that the measuring instrument consisted of 15 items, two sub-factors and explained 45% of the total variance. The results of the CFA have a good level of indicated the compliance of the measuring instrument. The item-total test correlation is over 0.30 for all items of the measuring instrument. The Cronbach-Alpha internal coefficient for all of the measurement instrument was found 0.854, for first sub-factor were found 0.812, and for second sub-factor were found 0,786. The test-retest reliability coefficient was found to be 0,854 and 0,856. Considering these findings, it can be said that “the attitude scale for environmental pollution” is valid and reliable for teacher candidates.

Anahtar Kelimeler

Environment, environmental pollution, attitude, scale development, validity, reliability.

Kaynakça

• Aksu, Y., & Erduran Avcı, D. (2009). Fen ve teknoloji ile sınıf öğret- menlerinin çevre sorunlarına yönelik tutum ve görüşlerinin belir- lenmesi: Burdur ili örneği. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 59-80.
• Allport, G. W. (1967). Attitudes, Readings in Attitudes Theory and Measurement. M Fishbein (ed.), New York, John Wiley and Sons, p. 1-14.
• Allport, G. W. (1969) The historical background of modern social psycho- logy, G. Lindsay ve E. Aronson (ed.), the Handbook of Social Psychology, (p. 1–80). Addison-Wesley.
• Anderson L. W. (1988). Tutumların Ölçülmesi. Çıkrıkçı, N. (Çev.) An- kara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24, 1.
• Arık, S. (2014). Prospective elemantary teachers’ images of environ- mental pollution. Contemporary Educational Researches Journal, 4(2), 35-41.
• Arık, S., & Yılmaz, M. (2017). Fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları ve çevre kirliliğine yönelik metafo- rik algıları. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Der- gisi, 25(3), 1147-1164.
• Asan, I., Mile, S., & Ibraim, J. (2014). Attitudes of Macedonian High School Students towards the Environment. Procedia-Social and Be- havioral Sciences, 159, 636-642.
• Aslan, O., Sağır, Ş. U., & Cansaran, A. (2008). Çevre tutum ölçeği uyar- lanması ve ilköğretim öğrencilerinin çevre tutumlarının belirlen- mesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 283-295.
• Atasoy, E., & Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tu- tum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Üniver- sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 105-122.
• Atasoy, E. (2015). İnsan-doğa etkileşimi ve çevre için eğitim. Bursa: Sentez.
• Balcı, E. Ç. (2012). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 395-407.
• Benli Özdemir, E., & Arık, S. (2013). Ortaokul öğrencilerinin benlik saygısı düzeylerinin ve sürdürülebilir çevreye yönelik tutum- larının incelenmesi, Journal of History School (JOHS), 6(16), 641-655. doi: http://dx.doi.org/10.14225/Joh377.
• Benli Özdemir, E., & Arık, S. (2018). Çocukların üstbilişsel farkındalıkları ile sürdürülebilir kalkınmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi (ESTÜDAM), 3(1), 1- 22.
• Berberoğlu, G., & Tosunoğlu C.(1995). Exploratory and Confirmatory Factor Analyses of an Environmental Attitude Scale (EAS) for Turkish University Students. Journal of Environmental Education, 26(3), 40-44.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı İstatis- tik, Araştırma Deseni SPSS Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., & Köklü, N. (2011). Sosyal bilimler için istatistik. Ankara: Pegem Akademi.
• Campbell, N. A., & Reece, J. B. (2006). Biyoloji. Demirsoy, A., Gündüz, E. ve Türkan, İ. (Çev.). Ankara: Palme Yayınevi.
• Child, D. (2006). The Essentials of factor analysis (3th Ed.). London: Con- tinuum.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research in Education. USA: Routhledge.
• Crocker, L., & Algina, J. (1986). Introduction to classical and modern test theory. New York: Holt, Rinehart, and Winston.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Dunlap, R. E., & Jones, R. E. (2002). Environmental Concern: Conceptual and Measurement Issues. In Dunlap, R. and Michelson, W. (Eds.), Handbook of Environmental Sociology. Westport: Greenwood Press, pp. 482-524.
• Erkuş, A. (2003). Psikometri üzerine yazılar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Erkuş, A. (2013). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Ankara: Seçkin.
• Erzengin, O. U., & Teke, E. Ç. (2013). A study on developing an envi- ronmental behavior and attitude scale for university students. Jo- urnal of educational and instructional studies, 49-56.
• Genç, M., & Genç, T. (2013). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi. Asya Öğretim Dergisi (Asian Jo- urnal of Instruction), 1(1), 9-19.
• Gürefe, N., & Kan, A. (2013). Öğretmen adayları için geometric cisim- ler konusuna yönelik tutum ölçeği geliştirme geçerlik ve güvenir- lik çalışması. İlköğretim Online, 12(2), 356-366.
• Güven, E. (2013). Çevre sorunları başarı testinin geliştirilmesi ve öğ- retmen adaylarının bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Trakya Üniver- sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 114-127.
• Güven, İ., Yurdatapan, M., Benzer, E., & Şahin, F. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları ile sağ- lıklı yaşama yönelik tutumlarının değerlendirilmesi.Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(4, Özel sayı), 1431-1448.
• İnceoğlu, M. (2000). Tutum-Algı-İletişim, Ankara: İmaj.
• Jenkins, E. W., & Pell, R. G. (2006). “Me and the Environmental Chal- lenges”: A survey of English secondary school students’ attitudes towards the environment. International Journal of Science Education, 28(7), 765-780.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Günümüzde İnsan ve İnsanlar Sosyal Psikolojiye Giriş, İstanbul: Evrim.
• Kaiser, F. G., Wölfıng, S., & Fuhrer, U. (1999). Environmental Attitude Andecological Behaviour. Journal of Environmental Psychology. 19, 1-19.
• Kan, A. (2009). Ölçme araçlarında bulunması gereken nitelikler. H. Atılgan (Ed.). Eğitimde ölçme ve değerlendirme (s. 23-80) Ankara: Anı.
• Kan, A., & Akbaş, A. (2005). Lise Öğrencilerinin Kimya Dersine Yöne- lik Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 227-37.
• Karasar, N. (2018). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler. Ankara: Nobel.
• Kennedy, C., Hyde, R., & Karney, B. (2002). Development of environ- mental knowledge and attitudes in engineering students. Bulletin of Science, Technology & Society, 22(6), 460-473.
• Kunt, H. (2013). Ağaç ve çevreye yönelik tutum ölçeği geliştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (38).
• Larijani, M., & Yeshodhara, K. (2008). An empirical study of environ- mental attitude among higher primary school teachers of India and Iran. Journal of Human Ecology, 24(3), 195-200.
• Leeming, F. C., Porter, B. E., Dwyer, W. O., Cobern, M. K., & Oliver, D. P. (1997). Effects of participation in class activities on children's environmental attitudes and knowledge. The Journal of Environ- mental Education, 28(2), 33-42.
• Leeming, F. C., Dwyer, W. O., & Bracken, B. A. (1995) Children's envi- ronmental attitude and knowledge scale: Construction and vali- dation, The Journal of Environmental Education, 26(3), 22-31, Doi: 10.1080/00958964.1995.9941442.
• Makki, M. H., Abd-El-Khalick, F., & BouJaoude, S. (2003). Lebanese secondary school students' environmental knowledge and attitu- des. Environmental Education Research, 9(1), 21-33.
• Nalçacı, A., & Beldağ, A. (2012). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin çevre tutumlarının belirlenmesi (Erzurum örneği). Doğu Coğrafya Dergisi, 17(28), 141-154.
• Newhouse, N. (1990). Implications of attitude and behavior research for environmental conservation. Journal of Environmental Educa- tion, 22, 26-32.
• Nunnally, B. H., & Bernstein, J.C. (1994). Psychometric theory (3rd ed.). London, UK: McGraw-Hill.
• Patton, M. (1990). Qualitative evaluation and research methods. Beverly Hills, CA: Sage.
• Polat, S., & Kırpık, C. (2013). Öğretmen adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 205-227. Doi: 10.14686/201312026.
• Saraç, E., & Kan, A. (2015). Öğretmen Adayları İçin Çevre Konularına Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirme Geçerlik ve Güvenirlik Çalışma- sı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 142-150.
• Sarkar, M. (2011). Secondary Students' Environmental Attitudes: The Case of Environmental Education In Bangladesh. International Jo- urnal of Academic Research in Business and Social Sciences, 1, 106.
• Shi, X., & He, F. (2012). The environmental pollution perception of residents in coal mining areas: a case study in the Hancheng Mine Area Shaanxi Province, China. Environmental Management, 50(4), 505-513. Doi: 10.1007/s00267-012-9920-8.
• Stern, P. C. (1992). Psychological dimensions of global environmental change. Annual Reviews of Psychology, 43, 269-302.
• Şahin, N. F., Cerrah, L., Saka, A., & Şahin, B. (2004). Yüksek Öğretim- de Öğrenci Merkezli Çevre Eğitimi Dersine Yönelik Bir Uygula- ma. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 113-128.
• Şama, E. (2003) Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2): 99- 110.
• Şeker, H., & Gençdoğan, B. (2014). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme. Ankara: Nobel.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics, UK: Pearson.
• Tan, Ş. (2015). Öğretimde ölçme ve değerlendirme KPSS el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Tavşancıl, E. (2002). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi, An- kara: Nobel Yayınları.
• Topaloğlu, D. (1999). Çevreye Yönelik Tutumlar ve Çevre Eğitimi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Ünal, M., & Aral, N. (2014). Fen eğitiminde problem çözme ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Eğitim ve Bilim, 39(176), 267-278.
• Yıldız, K., Sipahioğlu, Ş., & Yılmaz, M. (2005). Çevre Bilimi, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Yılmaz, Ö., Boone, W. J., & Anderson, H. O. (2004). Views of elemen- tary and middle school Turkish students toward environmental issues. International Journal of Sdenece Education, 26(12).1527-1546.
• Yücel, E. Ö., & Özkan, M. (2014). Ortaokul öğrencilerine yönelik çevre- sel tutum ölçeği geliştirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1).
• Zengin, U., & Kunt, H. (2013). Ortaokul öğrencilerinin ağaç ve çevreye yönelik tutumlarının incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 155-165.