Rıza Tezkiresi’nde Edebi Eleştiri Terimleri

Yıl 2019, Sayı: 18, 57 - 76, 01.04.2019

Maşallah Kızıltaş

Öz

Klasik İslam edebiyatlarında ünlü olmuş kişilerin -özellikle şairler- biyografilerini ve sanatçı kişiliklerini anlatıp çalışmalarından örnekler veren eserlere tezkire denir. Tezkirelerden şairlerin edebi şahsiyetleri ile ilgili birçok bilgi elde edilmektedir. Bu çalışmada Rıza Tezkiresi’nde şairlerin edebî kişiliklerinin değerlendirilmesinde kullanılan ifadeler incelenmiştir. Bu ifadeler 30 madde halinde sıralanmış ve gerekli açıklamalar yapılmıştır. Rıza Efendi, 269 şair hakkında kısa bilgiler verir. Şairler ile ilgili kısa bilgiler verse de hemen hemen bütün şairler ile ilgili kendine has bir üslup kullanarak edebî değerlendirme yapmıştır. Bu değerlendirmelerin bazıları oldukça dikkat çekicidir. Diğer tezkirelerde olduğu gibi önemli gördüğü şairlerin biyografisini o da uzun tutmuştur. Hususiyetle şairlerin ölüm tarihlerini ve öldüğü yerleri zikretmekte ihtimam göstermiştir. Tezkirenin “Zikr-i Şuara-yı Selatin-i Maziyye” başlığını taşıyan birinci bölümünde on şair padişaha yer vermiştir. Rıza, tezkiresinde şairlerin önemli gördüğü özelliklerini mesleği, lakabı, meşrebi, kişilik özellikleri, edebî şahsiyetleri v.b. ifade ettikten sonra şiirlerinden örnekler vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Rıza Tezkiresi, şair, şiir, tezkire, değerlendirme, biyografi.

The Terms of Literary Criticism in Rıza Tezkirah

Öz

The works which exemplify the biographies and the works of famous figures, especially the poets are called tezkirah in classical Islamic literature. It is possible to get much information about the literary style of the poets from the biographies tezkirah . In line with this, the present study aims at analyzing the expressions employed for the depiction of the poets’ literary characteristics in Rıza tezkirah. The expressions used are listed in thirty articles and the necessary explanations are given. Rıza gives short information about 269 poets. Although some brief information is given about the poets, the literary analyses are made considering each poet possesses his original literary style. Like in the other tezkirah, he wrote long biographies about the poets that are important for him. Especially, he gave attention to chant the poets' date of death and places of death. In the first episode of tezkirah that is named ''Zikr-i Shura-yi Salatin-i Maziyya'' he gave place to ten poet monarch. In his tezkirah, Rıza gave examples from the poet's poems after he had expressed the poet's important features profession, nickname, modest manner, personal qualities, literary characteristics, etc. .

Anahtar Kelimeler

Rıza Tezkirah, poet, poem, tezkirah, evaluation, biography.

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2013). “Klasik Türk Şiirinde Üslup Eleştirisi Terimleri”, T.C. Ordu Üniversitesi. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyu- mu (Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu Anısına) 10-12 Mayıs 2012, Bildiri Kitabı Ordu Üni. Yay., s. 650-654
• Açıkgöz, N. (2000). “Klasik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve Âb-dâr Örneği”, http://brahms.emu.edu.tr/cderdiyok/klasikturksiiri.htm, Erişim Tarihi: 01.01.2019
• Aydın, A. (2017). “Şair Tezkirelerin Göre Osmanlı’nın Unvanlı Şehirle- ri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal of Academic Literatu- re) Yıl 3, Sayı 7, Güz 2017, ss. 35-56
• Aydın, A. (2013). “Asude Bahar Ülkesine Yolculuk Olan Ölümün Şair Biyografilerinde İfade Edilmesi”, Turkish Studies-International Pe- riodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8 Summer 2013, p. 161-188, ANKARA-TURKEY.
• Bayram, Ö. (2012). “Nevvab Tezkiresi’nde Şair ve Eser Üzerine Değer- lendirmeler” Turkish Studies-International Periodical For The Langu- ages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p. 385-404, TURKEY.
• Çapan, P. (2005). Tezkire-i Safâyî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Devellioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Güleç, İ. (2008). “Osmanlı Müellifleri’nde Şair ve Şiir Değerlendirmele- ri”, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri 25 (Bahar 2008), s. 69-83.
• İsen M, Kılıç F., Aksoyak İ.H, Eyduran A., Durmuş M. (2009). Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yay.
• Kaplan, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi.
• Kılıç, F. (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlen- dirmeler, Ankara: Akçağ Yay.
• Kubbealtı Lügati, http://www.lugatim.com/, Erişim Tarihi: 19- 31/12/2018
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yay.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sevinç, F. (2014). “Beyâni Tezkiresinde Şairlerin Edebî Şahsiyetleri İle İlgili İfadeler” Turkish Studies-International Periodical For The Lan- guages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014, p. 1257-1276, ANKARA-TURKEY.
• Solmaz, S. (2012). On altıncı Yüzyıl Tezkirelerinde Şairin Dünyası, Anka- ra: Akçağ Yay.
• Yılmaz, K. (2001). Güfti ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Zavotçu, G. (2009). Zehr-i Mar-Zade Seyyid Mehmed Rızâ Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Tezkiresi, Kocaeli: Kültür Bakanlığı, E-kitap.