Ebû Hayyân et-Tevhîdî’nin el-Mukâbesât Adlı Eserinde Aklın Yeri ve Değeri

Yıl 2020, Sayı: 21, 1 - 17, 01.01.2020

Emel Sünter

Öz

Ebû Hayyan et-Tevhîdî İslam coğrafyasında yaşadığı dönemde hakikat arayışında özgün filozoflardan biridir. Filozof felsefi problemleri edebi bir üslup ile izah etmeye çalışmış klasik anlayışın dışında bir yönteme sahiptir. Ebû Hayyan et-Tevhîdî’nin özgünlüğü her alana yaptığı eleştiri ve sorgulama içinde olması ve zihinsel sürecini ifade etmekte kullandığı edebi üslubundan ileri gelmektedir. Yaşadığı çağın önemli birçok bilginiyle görüşmüş ve onların kendi aralarında yaptıkları felsefi tartışmaları hem dinleme hem de kaydetme fırsatı yakalamıştır. Dolayısıyla Ebû Hayyan et-Tevhîdî birçok düşünürün sohbet meclislerinde bulunmuş, sohbetlerini kayıt altına aldığı için o zamana aynalık etmiştir. Çalışmada Ebû Hayyan et-Tevhîdî’nin kendi iç dünyası ve diğer düşünürlerden edindiği fikirlerden hareketle ortaya koyduğu akıl görüşleri değerlendirilecektir. Bu konuda filozofun günümüze kadar ulaşmış olan döneminin sohbet meclislerinin kayıt defteri niteliğinde olan aynı zamanda pek çok konuya değinen akılcı, mistik ve eleştirel kitabı el-Mükâbesat adlı eseri ölçüt alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, kıyas, yanlış öncül, geçerlilik, denetleme.

The Place and Value of Intellect in al-Muqabasat by Abu Hayyan al-Tawhidi

Öz

Abu Hayyan al-Tawhidi is one of the original philosophers in search of truth when he lived in Islamic geography. The philosopher has a method other than the classical understanding which has tried to explain philosophical problems in a literary style. The originality of Abu Hayyan al-Tawhidi stems from his criticism and questioning in every field and his literary style used to express his mental process. He met with many important scholars of his time and had the opportunity to listen and record the philosophical debates between them. Therefore, Abu Hayyan al-Tawhidi has been present in the chat councils of many thinkers and has mirrored that time since he recorded his conversations. In this study, bu Hayyan al-Tawhidi's ideas about his own inner world and the ideas of other thinkers will be evaluated. The philosopher’s book, al-Muqabasat, which is a rational, mystical and critical book that deals with many subjects, which is also the registry of the conversation assemblies of the period that has reached to the present day, will be taken as a criterion. In the philosophy of Abu Hayyan al-Tawhidi, man is an entity that knows his nature and consists of reason.

Anahtar Kelimeler

Aristotle, syllogism, wrong premise, validity, testing.

Kaynakça

• Akşit, Mirpenç. “İslam Felsefesinin Yapısı”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 27, (2019), 361-376.
• Altuner, İlyas, Beyânî ve Burhânî Epistemolojilerin Yöntem Tartışma- ları Açısından İncelenmesi”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 1/2, (2011), 89-103.
• Akyol, Aygün. “Ebu Bekir Râzi ve Felsefi Düşünce Sistemi”. İslami Araştırmalar Dergisi, 30/1 (2019), 42-57.
• el-A’sam, Abdülamir. Ebû Hayyân et-Tevhîdî fi’l Kitabi’l-Mukâbesat. Beyrut: Daru’l-Endülüs, 1983.
• Al- Qadı, Wadad. “A Peculiar İslamic View From The Fifth/ Eleventh/ Centruy”. Journal of the Amerikan Oriental Sociaty, 124/4(2004), 623-640.
• Arslan, M.Fatih. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî ve el-Mukâbesât’ı”. Felsefe Tıp ve Tarih Tabakât Literatürü Üzerine Bir İnceleme, Ed. Müstakim Arıcı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Boer, T. J. De. İslâm’da Felsefe Tarihi. Çev. Yaşar Kutluay, İstanbul: Anka Yayınları, 2001.
• Booth, Anthony Robert. Analytic Islamic Philosophy. London: Springer Nature, 2017.
• Çıkar, Mehmet Şirin. “Ebu Hayyân et- Tevhîdî’nin El- Mukabesat Adlı Eserinde Dil”, EKEV Akademi Dergisi, 7, (2003), 211-222.
• el-Keylânî, İbrahim. Ebu Hayyân et-Tevhîdî. Lübnan: Darul- Mearif, tsz.
• es-Suyuti, Buğyetü’l-Vuat fi Tabakati’l-Luğaviyyin ve’n-Nuhat, thk. M. Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut: Mektebü’l- Asriyye, tsz.
• et-Tevhîdî, Ebu Hayyân. el-Besâir ve’z-Zehâir IV, thk. Vedâd el-Kâdî, Beyrut: 1988.
• Ebu Hayyân et-Tevhîdî. el-Mukâsebat. thk. Hasan es-Sendûbî, Kahire: 1929.
• Dalkılıç, Bayram. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî’nin Hayat Felsefesi”. Dini Araştırmalar, 7, (2004), 83-104.
• Filiz, Şahin. “Ebû Hayyân et-Tevhîdî ve Bilgi Felsefesi”. Bilimname II, 2, (2003), 119-131.
• Leaman, Oliver. “4./10. Asırda İslâm Hümanizmi”. İslâm Felsefesi Tarihi, ed. Seyyid Hüseyin Nasr- Oliver Leaman, Çev. Ş. Öçal-H. T. Başoğlu, İstanbul: Açılım Kitap, 2011.
• Starr, S. Frederic. Kayıp Aydınlanma. Çev. Yusuf Selman İnanç, İstanbul: Kronik, 2019.
• Özcan, Hanifi. “Ebu Hayyân et-Tevhidi Bir Ateist Midir?”. Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, (1989), 485-503.
• Watt, W. Montgamery. Islamic Philosophy and Theology, Edenburg: At The University Press, 1959.
• Watt, W. Montgomery. Islamıc Surveys I - İslamıc Philosophy and Teology: İslam’i Tetkikler İslam Felsefesi ve Kelamı. Çev. Süleyman Ateş, An- kara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Watt, W. Montgamery. İslam Düşüncesi Teşekkül Devri. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Sarkaç Yayınları, 1981.
• Taş, İsmail. Ebu Süleyman Es-Sicistanî ve Felsefesi. Konya: Kömen Yayın- ları, 2011.
• Turgut, A. Kürşad. “Ebû Hayyân Tevhîdî’nin İlimler Tasviri: Risâle Fi’l-Ulûm”. Diyanet İlmî Dergisi, 55 (2019). 525-551.
• Üçer, İbrahim Halil. Ebû Hayyân et- Tevhîdî ve Felsefî Kişiliği. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.