Overview of Lenger Production in the Ottoman Empire

Yıl 2020, Sayı: 21, 161 - 184, 01.01.2020

Burak Kocaoğlu

Öz

Today, it is undoubtedly the most widely used visual anchor in maritime-related activities or maritime-related civilian organizations. The anchor is a heavy iron thrown into the sea for the ships to stable, was named lenger in Ottoman period. Lenger is one of the dozens of materials used in the construction of every type and size of the ship available in the Ottoman navy and has an exceptional place among other materials used in importance. For this reason, with the start of the construction activities of the navy's ships, state managers made great efforts to manufacture and supply this material. In this study, maritime in the Ottoman Empire a brief introduction to the topic, the Ottoman navy and basic elements that determine the need to lenger in production stage we searched for a general answer to the question of how the process works. At this point, first throughout the study period, the most important which is the production center of the Ottoman Empire in İstanbul Hasköy with main lines of the restructuring of the suppression of is shown.

Anahtar Kelimeler

Anchor, iron, coal, purchase, galleon, wreck.

Osmanlı Devleti’nde Lenger Üretimine Genel Bir Bakış

Öz

Günümüzde dünyanın hemen her yerinde denizcilikle ilgili yapılan faaliyette veya denizcilikle alakalı olan sivil ve askeri yapılanmalarda şüphesiz en çok kullanılan görsel çapadır. Çapa, gemilerin limanda veya deniz üzerinde sabit kalması için atılan ağır bir demir olup, Osmanlı döneminde lenger olarak adlandırılmıştır. Lenger, Osmanlı donanmasında mevcut olan her tür ve ebattaki geminin inşasında kullanılan onlarca malzemeden bir tanesi olup, önem itibariyle kullanılan diğer malzemeler içerisinde müstesna bir yere sahiptir. Bu sebeptendir ki donanmaya ait gemilerin inşa faaliyetlerine başlanılmasıyla birlikte bu malzemenin üretimi ve temini için devlet yöneticileri büyük çaba göstermiştir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde denizcilik konusuna kısa bir giriş yapıldıktan sonra, Osmanlı donanmasında lenger ihtiyacını belirleyen temel unsurları ve üretim aşamasına giden sürecin nasıl işlediği sorularına genel hatlarıyla cevap aranmıştır. Bu noktada, ilk olarak çalışma dönemimiz içerisinde, Osmanlı Devleti’nin en önemli lenger üretim merkezi konumunda olan İstanbul’daki Hasköy lengerhanesinin yenilenmesi ve tesisin genişletilmesi süreci ana hatlarıyla gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lenger, demir, kömür, mübayaa, kalyon, batık.

Kaynakça

• Askeriye (C.AS): 83-3872, 854-36529, 875-37523, 898-38690.
• Bahriye (C.BH): 2-60, 2-100, 5-248, 7-317, 20-960, 32-1502, 36-1686, 40- 1880, 42-1979, 61-2868, 63-2970, 63-2996, 64-3015, 67-3177, 70-3316, 71-3359, 75-3598, 87-4164, 97-4649, 102-4906, 104-5025, 106-5148, 111-5384, 111-5389, 120-5830, 121-5863, 123-5981, 124-6014, 136- 6566, 137-6602, 138-6675, 143-6889, 150-7164, 152-7252, 153-7301, 155-7353, 160-7575, 165-7783, 174-8179, 174-8190, 175-8242, 178- 8375, 185-8701, 199-9297, 201-9390, 209-9744, 213-9926, 213-9946, 219-10198, 247-11451, 258-11927, 270-12465.
• Evkaf (C.EV): 389-19709, 530-26792.
• Maliye (C.ML): 561-23003, 663-27106.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi; İstanbul, 1.Cilt-2.Kitap, (Yay. Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İs- tanbul, 2004.
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme (Akdeniz Adaları ve Girit Fethi), (Yay. Haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983.
• Agoston, Gabor, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmala- rı, (Yay. Haz. Kahraman Şakul), İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• Aydın, Yusuf Alperen, “Osmanlı Denizciliği (1700-1770)”, İstanbul Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İs- tanbul, 2007.
• Aydın, Yusuf Alperen, “XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Donanması ve Tersâne-i Âmire’de Lenger ve Yelken Bezi Üretimine Başlanması”, Tarih Dergisi, S.49, İstanbul, 2010.
• Aydın, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yel- kenli Savaş Gemileri (1701-1770), Küre Yayınları, İstanbul, 2011.
• Aydüz, Salim, Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, T.T.K., An- kara, 2006.
• Bostan, İdris, Osmanlı Akdenizi, Küre Yayınları, İstanbul, 2017.
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, T.T.K., 2003.
• Bostan, İdris, Osmanlılar ve Deniz (Deniz Politikaları-Teşkilât- Gemiler), Küre Yayınları, İstanbul, 2017.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul, 1986.
• Erbaş, Fatih, Doğu Akdeniz’de Güç Mücadelesi 19. Yüzyılda Donanmalar, İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2019.
• Faroqhi, Suraiya, “İktisat Tarihi”, Türkiye Tarihi, C.2, (Yay. Yön. Sina Akşin), Cem Yayınları, İstanbul, 1997.
• Gencer, Ali İhsan, Bahriye’de Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867), T.T.K., Ankara, 2001.
• Gölen, Zafer, Osmanlı Devleti’nde Baruthâne-i Âmire (XVIII. Yüzyıl), T.T.K., Ankara, 2006.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, T.T.K., Ankara, 2007.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, (Çev. Halil Berktay), Eren Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• Keneddy, Paul, Büyük Güçlerin Yükselişi ve Çöküşleri, İş Kültür Yayın- ları, İstanbul, 1990.
• Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdi Yapısı, T.T.K., Ankara, 2018.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilât ve İdâre Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008.
• Öden, Zerrin Günal, Karası Beyliği, T.T.K., Ankara, 1999.
• Örenç, Ali Fuat, “Deniz Kuvvetleri ve Deniz Harp Sanayii”, Osmanlı Askeri Tarihi Kara Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, (Edt. Gül- tekin Yıldız), Timaş Yayınları, İstanbul, 2018.
• Özçelik, İsmail, Devlet-i Aliyye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, An- kara, 2016.
• Özdemir, Şenay, “Osmanlı Denizciliğinde Gemi Kazaları ve Dalışlar”, OTAM, S.19, Ankara, 2006.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih ve Deyimler Sözlüğü, C.2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
• Panzac, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), (Çev. Ahmet Maden- Sertaç Canpolat), İş Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
• Yıldırım, Mehmet, “Osmanlı Demir Çelik Sanayii’nde Atölyeden Fabrika- ya Geçiş (1830- 1870)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2015.
• Zorlu, Tuncay, Osmanlı ve Modernleşme III. Selim Dönemi Osmanlı De- nizciliği, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014.