Halk Edebiyatı Çerçevesinde Türk ve Rus Halk Masallarında Yer Alan Formeller

Yıl 2020, Sayı: 23, 159 - 184, 01.07.2020

Mariia Talianova Eren

Öz

Masal, halkın kültürünün temelini oluşturmakta ve ayna gibi halkın ahlaki ve estetik anlayışını, eski inanışlarını, dünya algısını yansıtmaktadır. Gerçekçi ve hayvan masallarına kıyasla olağanüstü masallar yapısı açısından farklılık gösterip genelde daha uzun olur, fantastik unsurları, doğaüstü yardımcıları ve eşyaları barındırır. Bunun yanı sıra, olağanüstü masalların anlatma tarzı, kullanılan yöntemler de farklıdır. Geleneksel kalıplar ya da diğer bir deyişle formeller halk masalını süsleyerek bir çerçeve olarak başlangıç ve son kısımlarını belirtmektedir. Çalışmanın amacı; giriş, geçiş ve bitiş olarak ayrılan geleneksel Türk ve Rus halk masallarının kalıplarını ele almak ve arasında karşılaştırma yapmaktır. Türkiye’de bu konu özellikle S. Sakaoğlu tarafından detaylı bir şekilde araştırılmıştır. Rusya’da ise masal formellerini inceleyenler arasında V.P. Anikin, E.V. Pomerantseva, N.M. Gerasimova gibi isimler yer almaktadır. Çalışmada S. Sakaoğlu’nun ortaya koyduğu sınıflandırmaya uyularak daha çok Rumen masalları üzerinde çalışan ama diğer dünya masallarıyla da bilgi veren özellikle N. Roşinayu gibi yabancı araştırmacıların edindiği bilgi vasıtasıyla mukayeseli bir analiz yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk edebiyatı, Rus, Türk, masal, formel, folklor.

Traditional Formulas of Russian and Turkish Fairy Tales in the Framework of Folk Literature

Öz

The fairy tales are the basis of the culture of the people and reflect the moral and aesthetic understanding of the people, the old beliefs and the world perception like a mirror. The type of folk literature mentioned reflects the moral and aesthetic understanding of the people, their old beliefs and the world perception. Compared to realistic and animal tales, extraordinary tales differ in their structure and generally become longer, they contain fantastic elements, supernatural aids and items. Besides, the way of narrating extraordinary tales and the methods used are also different. Traditional patterns, or in other words, the formulas decorate the folk tale, indicating its beginning and end as a frame. The aim of the study; to discuss the patterns of traditional Turkish and Russian folk tales that are separated as entrance, transition and finish and to make a comparison between them. In Turkey, this topic was studied in detail by S. Sakaoglu. In Russia, names such as V.P. Anikin, E.V. Pomerantseva, N.M. Gerasimova are included. In the study, a comparative analysis will be made by following the information obtained by foreign researchers, especially N. Roshinayu, who are working on Romanian tales, but also providing information with other world tales, following the classification put forward by S. Sakaoglu.

Anahtar Kelimeler

Folk literature, Russian, Turkish, fairy tale, formula, folklore.

Kaynakça

• Aça, M., Ekici, M., Yılmaz, A. M. Türk Halk Edebiyatı. El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. 2012.
• Afanasyev, A. N. Narodnıye russkiye skazki. I-III. Moskova: Goslitizdat.
• Alptekin, A.B. Hayvan Masallarının Formel Yapısı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (7) , 157-185. 2000.
• Anikin, V. P. Russkaya narodnaya skazka. Moskova: Detskaya literatura. 1959/2002.
• Arslan, A. S. Çankırı Masalları. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı. 2017.
• Azadovskiy, M. Russkaya Skazka. İzbrannıye Mastera. Academia. T.1. 1932.
• Barag, L. G. O traditsionnoy stilistiçeskoy forme belorusskih skazok i yeyo izmeneniyah / O traditsiyah i novatorstve v literature i ustnom na- rodnom tvorçestve. Sbornik statey. Vıp.1. Başkirskiy gosudarst- vennıy universitet im. 40letiya oktyabra. Ufa. 1964. 213-229.
• Basset, R. Les formules dans les contes. Revue des traditions populaires. XVII—XVIII. 1902-1903.
• Boratav, P. N. La Tekerleme: Contribution ā l'ètude typologique et stylis- tique du conte populaire turc. Paris: İmprimerie Nationale. 1963.
• Boratav, P. N. Az Gittik Uz Gittik. Ankara. İmge Kitabevi. 2014.
• Boratav, P. N. Zaman Zaman İçinde (2. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. 2009.
• Burdurlu, İ. Zeki (2007). Ülkemin Efsaneleri (2. Baskı). İzmir: Tudem.
• Davıdova, O.A. Postoyannıye epitetı – element varyirovaniya poeti- çeskih formul ( na materiale russkih volşebnıh skazok), İssledova- niye po istoriçeskoy semantike. Kaliningrad. 125-130. 1980.
• Duymaz, A. İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ. 2002.
• Duymaz, A. Tekerlemeler. Ankara: Yapı Kredi Yayınları. 2019.
• Ekici, M. Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasında- ki İlişkiye Artzamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyu- mu Bildirileri. Ankara. 83-89. 2006.
• Ergun, P. Türk Masal Anlatıcısının Kimliği. Milli Folklor. Yıl 26, sayı 104. 2014.
• Fedakâr, S. Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar. İzmir: Egetan. 2011.
• Gerasimova, N. M. Formulı russkoy volşebnoy skazki (K probleme stereotipnosti i variativnosti traditsionnoy kul’turı). Sovetskaya Et- nografiya. № 5. Moskova. 1976. 18-28.
• Gorkiy, M. Polnoye sobraniye soçineniy. T. 27. Moskova: Goslitizdat. 1953.
• Günay, U. Türk Masallarının Hususiyetleri. Çocuk Edebiyatı Yıllığı (Ha- zırlayan: Mustafa Ruhi Şirin). İstanbul: Gökyüzü Yayınları. 1987.
• Güney, E. C. Evvel Zaman İçinde. Ankara: Yelkovan Yayınları. 2006.
• Halk Evleri Dergisi, Tıntın Eden Kabacık. Eylül. 1(2), 46. 1949.
• Karataş, T. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul.: Sütun Yayınları. 2011.
• Kunos, I. Oszman-torok nepkoltesi gyujtemeny. I— II. Budapest. 1887- 1889.
• Lanovik, M., Lanovik, Z. Ukrainskoe Ustnoe Narodnoe Tvorçestvo. Kiev: Znaniya-Press. 2006.
• Luzеl, F. М. Formules initiales et finales des conteurs en Basse Bretag- ne. Revue Celtique. III. 1878.
• Onçukov, N. Ye. Severnıye skazki. Zapiski RGO po otdeleniyu etnogra- fii. T. XXXIII. Sankt-Peterburg. 1908.
• Ostrovskaya, K.Z. İnitsial’nıye i final’nıye formulı kak sredstvo repre- zentatsii fantastiçeskogo hronotopa: na materiale russkih, ne- metskih i angliyskih narodnıh volşebnıh skazok. Mir nauki, kulturı i obrazovaniya. № 6 (79).670-672. 2019.
• Özkaynak, M. E. Masal Formellerinin Sembolik Çözümlemesi. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı. 2013.
• Petch, R. Formelhafte Schlüsse im Volksmärchen. Berlin; Weidmann. 1900.
• Pоlivka, J. Üvodni a zâverecne formule slovanskych pohadek (Formu- les initiales et finales des contes slaves). Nârodopisny Vestnik Ces- koslovansky. XIX—XX. 1926-1927.
• Pomerantseva, E.V. Russkaya narodnaya skazka. Moskova: İzd. AN SSSR.
• Rahmanov, T. Traditsionnıye skazoçnıye formulı v uzbekskih i russkih variantah http://library.ziyonet.uz/static/lib/reader- pdf/web/viewer.html?file=http://library.ziyonet.uz/uploads/b ooks/459675/5b1a56ebda851.pdf (Erişim Tarihi: 23.04.2020).
• Puşkin, A. S. Polnoye sobraniye soçineniy. T.10. Leningrad: Nauka. 1979.
• Razumova I. A. Stilistiçeskaya obryadnost’ russkoy volşebnoy skazki. Petro- zavodsk: Kareliya. 1991.
• Sadovnikov, D. N. Skazki i predaniya Samarskogo kraya. Sankt- Petersburg. 1884.
• Sakaoğlu, S. Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları. 1973/2002.
• Sakaoğlu, S. Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları. 1999.
• Sakaoğlu, S. Türk Dünyası Masallarının Başlangıç Kalıp Sözlerinden ‘Bir Varmış Bir Yokmuş’ Üzerine Karşılaştırmalı Bir Deneme https://www.ayk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/SAKAO%c4%9eLU-Saim- T%c3%9cRK-D%c3%9cNYASI-MASALLARININ- BA%c5%9eLANGI%c3%87-KALIP- S%c3%96ZLER%c4%b0NDEN-%e2%80%98B%c4%b0R- VARMI%c5%9e-B%c4%b0R-YOKMU%c5%9e%e2%80%99- %c3%9cZER%c4%b0NE-KAR%c5%9eILA%c5%9eTIRMALI- B%c4%b0R-DENEME.pdf. (Erişim Tarihi: 22.04. 2020).
• Sarıyüce, H. L. Anadolu Masalları. C.1.Ankara: Türkiye İş Bankası Kül- tür Yayınevi. 1993.
• Sebillot, P. Formules initiales intercalaires et finales des conteurs en Haute-Bretagne. Revue Celtique. VI. 1883.
• Simina, G. Ya. Yazıkovıye sredstva ekspressii v narodnıh skazkah //Yazık janrov russkogo folklora. Petrozavodsk. 1977.
• Tezel, N. Türk Masalları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1990.
• Thоmpsоn, St. The Folktale. New York: Dryden. 1951.
• Volkov, R. M. Russkaya skazka. VI. Odessa: NauKOBi zapiski. 1941.