Bir Sultan, Bir Acı Aşk Hikâyesi

Yıl 2020, Sayı: 23, 343 - 380, 01.07.2020

Mustafa Şahin

Öz

Halil Sultan, Emîr Timur’un torunu ve Mirza Mirânşah’ın oğludur. Mirza Muhammed Sultan ve Mirza Uluğ Bey gibi Halil Sultan da Saray Mülk Hanım’ın gözetimi altında büyüdü. Halil Sultan, dedesi Emîr Timur’un önde gelen emîrlerinden Hacı Seyfeddîn’in hanımı veya cariyelerinden Şâd Mülk’e âşık olmuş, Emîr Timur’dan habersiz onu nikâhına almıştı. Emîr Timur bu durumu öğrenince derhal kadının öldürülmesini istemişse de araya girenler kadının hamile olduğunu söyleyerek onu bu kararından vazgeçirmişlerdi. Halil Sultan, Mirza Şahruh ile yaptığı taht mücadelelerinde yenildi. Emîr Argunşah, Emîr Allahdâd, Hanımı Şâd Mülk ve onun hizmetçisi Baba Turmuş ele geçirildi. Emîr Argunşah ve Emîr Allahdâd orada öldürüldü. Baba Turmuş kaçarken suya atlayıp öldü. Mirza Şahruh kendisine getirilen Halil Sultan’ın yerine oğlu Uluğ Bey’i Semerkand’a vâli yaptı. Halil Sultan’ı da Rey’e görevlendirdi. Kısa bir süre sonra Halil Sultan orada öldü. Aşk acısına dayanamayan Şâd Mülk de intihar etti. Bu çalışmanın amacı devlet yöneticilerinin zaaflarının ve dirayetsizliklerinin doğurduğu olumsuz sonuçları göstererek yöneticilerin ve gelecek nesillerin ders almalarını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Timurlular, Halil Sultan, Şâd Mülk, aşk, taht mücadelesi.

A Sultan and a Sad Love Story

Öz

Khalil Sultan was the grandson of Amir Timur and son of Mirza Miran Shah. Like Mirza Muhammad Sultan and Mirza Ulugh Beg, Khalil Sultan was also raised by Saray Mulk Khanum. Khalil Sultan fell in love with Shad Mulk, wife or a concubine of Amir Hajji Saifuddin, one of the prominent amirs of Timur, and married her without Amir Timur's knowledge. When Amir Timur learned it, he gave an order to kill Shad Mulk; however, people interceded because she was pregnant, and dissuaded Timur from his decision. Khalil Sultan lost the throne struggles to Mirza Shahrukh. Amir Arghun Shah, Amir Allahdad, his wife Shad Mulk and her servant Baba Turmish were all captured. Arghun Shah and Allahdad were killed at the scene. Baba Turmish jumped into the water while escaping, and died. Mirza Shahrukh appointed his own son Ulugh Beg as the governor of Samarkand instead of Khalil Sultan who was delivered to himself. He appointed Khalil Sultan as governor of Ray. After a short while, Khalil Sultan died. Being unable to stand the pangs of love, Shad Mulk killed herself. This study aims to show the negative results of the behaviors of weak and state administrators and to ensure that the managers and future generations take lessons.

Anahtar Kelimeler

Timurids, Khalil Sultan, Shad Mulk, love, throne struggle.

Kaynakça

• Abdülhüseyn-i Nevâî, Esnâd ü Mükâtebât-ı Târîḫ-i Îrân ez Tîmûr tâ Şâh İsmâʿil, Tahran 1341.
• Abdürrezzak es-Semerkandî, Matlaü’s-Sadeyn ve Mecmau’l- Bahreyn, C.1/2, 2/1, 2/2, (Edt. A. Hüseyin Nevâî), Tahran: Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütalaat-ı Ferhengi, 2004. Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı, Ankara: TTK, 1994.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı, Ankara: TTK, 1994.
• Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Ali Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n-Nefâyis, (Haz. Hüseyin Ayan vd.), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay., 1995.
• Ando, Shiro, Emîr Timuridische Emire nach dem Mu’izz al-Ansab, Berlin 1999.
• Anonim, Mu‘izzu’l-ensâb, İstoria Kazah u Persidskih İstocnikah, III, (Prevad (Çev). Ş. H. Vahidov), Almatı: Dayk Press, 2006.
• Barthold, W., “Halil Sultan”, İ.A., C.5, İstanbul: MEB, 1987, ss.162.
• Barthold, W., Uluğ Beg ve Zamanı, Çev. İsmail Aka, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Ca‘ferî b. Muhammed el-Hüseynî, (862/1458’den sonra) Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (Çev. İ. Aka), Ankara: TTK, 2011.
• Devletşâh-ı Semerkandî (ö. 899/1494), Tezkîretu’ş-Şuarâ (Tezkere-i Dev- letşâh), C. 3, (Trc. Necati Lügal), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1997.
• Dizer, Muammer, Uluğ Bey, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Fasîh-i Hâfî, Mücmel-i Fâsihî, C. 3, (Tsh. ve Thş. M. Ferruh), Meşhed: Kitabfuruş-i Bastan, 1339.
• Groussed, Rene, Bozkır İmparatorluğu: Attila, Cengiz Han, Timur, (Çev. M. Reşat Uzmen), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003.
• Hâfız-i Ebrû (ö. 833/1430), Zubdetü't-Tevârîh. C.2-3, (Neşr. S. K. Cevâdî), Tahran: Kitabhâne-yi Millî-yi İran, 1380.
• Hândmîr, Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer, C.3, (Neşr. Mu- hammed Debrsiyâkî), Tahran: Kitâbfurûş-i Hayyam, 1362.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, (Çev. M. Öztürk), Ankara: TTK, 2006.
• Hesamipour, Ahmad, El-Fuşenci’nin “İbret’n-Nâzırîn” Adlı Eserinde Timur Devri Olaylar (Metin, Çeviri ve Değerlendirme), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Hüseyin Mîr Ca’ferî, Târîh-i Timurîyân ve Türkmânân, Tahran 1393.
• İbni Arabşah (ö. 84/1450), Acâibu’l-Makdûr fî Nevâib-i Emîr Timur (Boz- kırdan Gelen Bela), (Arapçadan çev. ve notlar Ahsen Batur), İstan- bul: Selenge Yay., 2012.
• Kadı Ahmed Gaffârî-yi Kazvînî, Târîh-i Cihân-ârâ, (Neşr. H. Nirâkî), Tahran: Kitâbfürûşî-yi Hâfız, 1342.
• Klaviyo, (ö. 1412), Emîr Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat, (Çev. Ö. R. Doğrul), İstanbul: Nakışlar Yay., 1975.
• Lamb, Harold Albert, Emir Timur, (Çev. A. Göke Bozkurt), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2020.
• Manz, Beatrice Forbes, “Timurids”, Eİ2, Vol. X, Leiden-Brill 2000, ss.513-516.
• Manz, Beatrice Forbes, Emîr Timurlenk Bozkırların Son Göçebe Fatihi, (Çev. Zuhal Bilgin), İstanbul: Kitap Yay., 2006.
• Minorsky, V., ”The Qara-qoyunlu and the Qutb-shahs (Turkmenica, 10)”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 17, No. 1, (1955), pp. 50-73.
• Mîrhând, (ö. 903/1498), Ravzâtu’s-Safâ fî Sîreti'l-Enbiyâ ve'l-Mülûk ve'l- Hulefâ, C. 6, (Neşr. Çapepirûz), Tahran: Kitabfuruşiha-yi Merkezi Hayyam, 1339.
• Mirza Haydar Duğlat (ö.1545’ten sonra), Tarih-i Reşidî, (Türkçe Çev. Osman Karatay), İstanbul: Selenge Yay., 2006.
• Nizâmüddîn Şâmî, (ö. 814/1411-1412), Zafernâme, (Çev. N. Lügal), Ankara: TTK, 1987.
• Şahin, Mustafa, “Moğollar ve Timurlular Döneminde Önemli Bir Yay- lak: Bâdgîs”, Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu, (Edt. Mustafa Cin-Nazım Kuruca), Giresun, 2020, ss. 66-86.
• Şahin, Mustafa, Ortaçağ’da Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar) (961-1507), Gaziosmanpaşa Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Tokat 2013.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Zafername, (Çev. ve Notlar Ahsen Batur), İstan- bul: Selenge Yay. 2013.
• Tâcü’s-Selmânî (ö. 812/1410’dan sonra), Târîhnâme, (Çev. İ. Aka), An- kara: TTK, 1988.
• Yüksel, Musa Şamil, “Türk Kültüründe “Levirat” ve Timurlularda Uygulanışı”, Turkish Studies: International Periodical for the Langua- ges, C..5, S.3, (2010), ss. 2027-2058.
• Yüksel, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ankara: TTK, 2009.