Şemsettin Günaltay Hükümeti’nin Programı ve Tarihsel Misyonu

Yıl 2020, Sayı: 23, 409 - 434, 01.07.2020

Alpaslan Öztürkci

Öz

Mehmet Şemsettin Günaltay Hükümeti, Türkiye’nin demokratikleşme tarihi açısından kritik bir zaman dilimini işaret eden 24 Ocak 1949-22 Mayıs 1950 tarihleri arasında görev yaptı. Liberal öğelerin baskın olduğu programıyla kendinden önce kurulan Cumhuriyet Halk Partisi hükümetlerinden farklılık arz etmekteydi. Programında siyasal katılımın demokratik esaslara bağlanacağı, din-vicdan hürriyetinin ve basın özgürlüğünün sağlanacağına dair çeşitli vaatler yer almaktaydı. Günaltay Hükümeti, bu hedefleri büyük oranda gerçekleştirdi ve tek partinin katı politik paradigmasını yumuşattı. Demokrat Parti’nin varlığını sürdürmesinde ve 1950 genel seçimleriyle iktidara gelmesinde rol oynadı. Bu çalışmayla Şemsettin Günaltay Hükümeti’nin politikalarının yol haritasını oluşturan programının demokratik niteliğinin ve tarihsel misyonunun tespit edilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şemsettin Günaltay, milletvekilleri seçim kanunu, hükümet programı, demokratikleşme.

The Program and Historical Mission of Şemsettin Günaltay’s Government

Öz

Mehmet Şemsettin Günaltay’s government served between January 24, 1949, and May 22, 1950, which these dates pointing a critical date in terms of the history of Turkey's democratization. It was different from the governments of the Republican People's Party, which was established before it with its program of liberal elements. There were several promises in his program that political participation would be based on democratic principles, freedom of religion and conscience and freedom of the press would be ensured. The Günaltay’s Government achieved these goals to a large extent and softened the rigid political paradigm of the single party. It played a role in maintaining the Democrat Party's existence and coming to power with the 1950 general elections. With this study, it is aimed to determine the democratic quality and historical mission of the program of Şemsettin Günaltay Government, which forms the road map of its policies.

Anahtar Kelimeler

Şemsettin Günaltay, deputy election law, government program, democratization.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB)
• CDAB, 030.01/65.405.9, 7. 02.04.1947.
• CDAB, 030.10/12.72.7, 5. 28.10.1949.
• CDAB, 030.10/12.72.3, 1. 24.07.1949.
• CDAB, 030.10/12.72.4, 1. 27.07.1949.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi(TBMMD)
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 24, Birleşim 48, 16.02.1950.
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 20, Birleşim 104, 08.06.1949.
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 15, Birleşim 33, 17.01.1949.
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 15, Birleşim 36, 24.01.1949.
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 19, Birleşim 91, 24.05.1949.
• TBMMTD, Devre 8, Cilt 19, Birleşim 96, 30. 05. 1949.
• Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). (Çev. A. Fethi), Hil Yayın, İstanbul.
• Akşam, (1949 Haziran 26). “Hükümet Dün Bir Tebliğ Neşretti”
• Akşin, S. (2016). Kısa Türkiye Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınla- rı, İstanbul.
• Aron, R. (1976). Demokrasi ve Totalitarizm. (Çev. V. Hatay), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Aybars, E. (1995). İstiklal Mahkemeleri. İleri Kitabevi, İzmir.
• Aydemir, Ş. (1988). İkinci Adam. Cilt 3, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Bora, T. (2018). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Duverger, M. (1962). ”Partiler ve Siyasi Rejimler”. (Çev. Ergun Özbu- dun). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(1): 95-155
• Fukayama, F. (2015). Tarihin Sonu ve Son İnsan. (Çev. Z.Dicleli), Profil Yayıncılık, İstanbul.
• Goloğlu, M. (2013). Demokrasiye Geçiş. Türkiye İş Bankası Kültür Yayın- ları, İstanbul.
• Gönlübol, M. vd. (1987). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Heper, M. (2008). İsmet İnönü. (Çev. S. Yalçın), Türkiye İş Bankası Kül- tür Yayınları, İstanbul.
• Hürriyet, (1949 Haziran 24). “Kongrenin dünkü celsesinden notlar”.
• Hürriyet, (1949 Haziran 28). “Hükümet dün akşam bir beyanname neşretti”.
• Jakoby, T. (2010). Sosyal İktidar ve Türk Devleti. çev. Devrim Evci. Birle- şik Yayınevi, Ankara.
• Koçak, C. (2012). İktidar ve Demokratlar: Türkiye’de İki Partili Siyasi Sis- temin Kuruluş Yılları (1945-1950).Cilt 2, İletişim Yayınları, İstan- bul.
• Nurçin, E. (2018). Mehmet Şemsettin Günaltay Hükümeti Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmala- rı Enstitüsü.
• Nutku, E. (1979). Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politika’da Yitirdiğim Yıllar 1946-1948.Fakülteler Matbaası, İstanbul.
• Özbudun, E. (2011). Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Öztürk, Kazım, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, Baha Matbaası, İstanbul, 1968.
• Özüçetin, Y. (2003). Mehmet Şemsettin Günaltay’ın Hayatı, İlmi, İdari, Siyasi Faaliyetleri, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tahtakılıç, A. (1989). Dönüşü Olmayan Yol. Akademi Matbaası, Ankara.
• Tan (1949 Mart 29). “Filistin Devleti’ni Tanıdık”.
• Toker, M. (1998). Tek Partiden Çok Partiye (1944-1950). Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Tunaya, T. Z. (2007). İslamcılık Akımı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayın- ları, İstanbul.
• Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurul- ması 1923-1931. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Ulus (1949 Mart 29). “İsrail Devleti’ni Resmen Tanımaya Karar Verdik”.
• Ulus (1950 Şubat 11). ”Günaltay Hükümeti Vaadini Yerine Getirdi”.
• Yeni Asır (1948 Eylül 07). “Celal Bayar’ın Dün İstanbul’da Yaptığı Mühim Konuşma”.
• Yeni Sabah (1949, Ocak 13). “Hasan Saka Kabinesi İstifa Etti”.
• Yeni Sabah (1949, Ocak 16). “Şemsettin Günaltay Başbakan Oldu”
• Zafer (1949 Haziran 26). “Seçimleri İfsad Edenler Milletin Husumetine Maruz Kalacaklardır”.