Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinde Basit Yapılı Belirsiz Özneli Cümlelerin Karşılaştırılması

Yıl 2020, Sayı: 24, 81 - 94, 01.10.2020

Sebine Abid

Öz

Özet Oğuz Türkçesinin en eski iki önemli kolunu Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi oluşturur. Türkiye ve Azerbaycan Türkçesi Eski Oğuz Türkçesinin bütün dilsel ve sözdizimsel özelliklerini kendinde barındırır. Yaşadıkları coğrafi farklılıklar Oğuzlar arasında değişikliğe özellikle dil alanında ciddi değişikliklere yol açmamıştır. Cümlenin yapısı, cümledeki öğelerin dizilişi ve cümlenin anlam yönü bakımından Oğuz Türkçesinin lehçeleri arasında ciddi farklılıklar görülmez. Türkiye ve Azerbaycan Türkçesi cümle yapısı bakımından ikiye ayrılır. Basit ve Birleşik cümleler. Basit cümle Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinde esas öğelerden oluşan tek yargılı cümlelerdir. Söz konusu lehçelerde basit cümlelerin kendi içinde birkaç yapısal mantıksal tipleri bulunur. Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinde basit cümle yükleme göre şekillenen yapısal mantıksal tiplere ve özneye göre şekillenen yapısal mantıksal tiplere ayrılır. Çalışmada Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinde basit cümlenin yükleme göre şekillenen yapısal mantıksal tipi olan belirsiz özneli cümleler karşılaştırılmış söz konusu lehçelerde kullanılan belirsiz özneli cümlelerde ortaya çıkan farklılık ve benzerlikler gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, basit yapılı, belirsiz özneli cümle.

Comparison of Simple Structured Neutral Subject Sentences in Turkish and Azerbaijani

Öz

Abstract The oldest two major branches of Oghuz Turkish are Turkey Turkish and Azerbaijan Turkish. Turkey and Azerbaijan Turkish hold all the linguistic and syntactic features of the Old Oghuz Turkish within themselves. The geographical differences they have had did not lead to serious changes in the language, especially in the field of language, between Oghuzes. There are no significant differences between the dialects of Oghuz Turkish in terms of the structure of sentences, the arrangement of the elements of the sentence and the meaning of the sentence. Turkey and Azerbaijan Turkish divide into two in terms of the structure of the sentence. Simple and Compound sentences. In Turkey and Azerbaijan Turkish, simple sentences are sentences that consist of main elements with a single verb. In the dialects of matter, there are several structural logical types within simple sentences. In Turkey and Azerbaijan Turkish, simple sentence divides into a structural logical type that shapes according to the verb and to structural logical type that shapes according to the subject. In the study, in Turkey and Azerbaijan Turkish, sentences with a neutral subject, which is a simple sentence’s structural logical type that shapes according to the verb, are compared and the occurring differences and similarities have been shown between the neutral subject sentences in the dialects of matter.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, Azerbaijan Turkish, simple structured, neutral subject sentence.

Kaynakça

• Abid, Sebine, “Dede Korkut Destanında Basit Cümlenin Yapısı ve Yapısal-Mantıksal Türleri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Der- gisi, 5, 2014.
• Ali, Sabahattin, Kürk Mantolu Madonna, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004. (KMM)
• Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Ya- yınları, 2011.
• Baskakov, A. N., Çağdaş Türkçede Cümle, Çev. Oktay Selim Karaca, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
• Baskakov, A.N., Predlojenie v Sovremennom Turetskom Yazıke, Moskva: Akademiya Nauk, 1984.
• Boz, Erdoğan, Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, Ankara: Gazi Kitapevi, 2015.
• Budagova, Zarife, Azerbaycan Dilinde Sade Cümle, Bakı: Azerbaycan Elmler Akademiyası, 1963.
• Caferov, N. G., “Cümlenin Struktur-Semantik Tekamülü”, Azerbaycan Dilinin Tarihi Gramatikası, Bakı: Azerbaycan Universiteti, 1990.
• Ediskun, Haydar, Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Efendiyev, İlyas, Körpüsalanlar, Bakı: Kitab Klubu, 2015. (KRS)
• Erkman Akerson, Fatma, Dile Genel Bir Bakış, İstanbul: Multilingual, 2000.
• Güntekin, Reşat Nuri, Acımak, İstanbul: İnkılap Yayınları, 2006. (AC)
• Hatiboğlu, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.
• İmer, Kamile; Kocaman, Ahmet; Özsoy, A. Sumru, Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011.
• Karaağaç, Günay, Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları, 2013.
• Karabulut, Ferhat, Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipoloji- si, Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• Karahan, Leyla, “Göktürkçe Metinlerdeki Üçüncü Şahıs Özneli Ardışık Cümlelerde Özne Bağlantıları ve Belirsiz Özneli Cümleler”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Karahan, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Kononov, A. N., Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva: İzdatelstvo Akademiyi Nauk SSSR,1956.
• Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Malov, S. Pamyatniki Drevnetyurskih Pismennosti, Moskva: 1951.
• Meherremova, R., Azerbaycan Dilinin Tarihi Sintaksisine Dair Materiallar, Bakı: Azerbaycan Elmler Akademiyası, 1962.
• Mehmedoğlu, Alâeddin, Türkiye Türkçesinde Cümle Öğelerine Yeni Bir Bakış, İstanbul: Değişim Yayınları, 2006.
• Memmedguluzade, C., Gurbaneli Bey, Bakı: Kitab Klubu, 2016. (GB)
• Memmedov, Nesir, Azerbaycan Dilçiliyinin Nezeri Esasları, Bakı: Maarif Neşriyatı, 1971.
• Özmen, Mehmet, “Özne Üzerine Düşünceler”, Türk Dili Üzerine Maka- leler, Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• Üstünova, Kerime, “Özne Üzerine Birkaç Söz”, Dil Bilgisi Sorunları, İstanbul: Kesit yayınları, 2010.
• Veliyev, Sevindik, Türk Dillerinde Sade Cümle, Bakı: Nurlan, 2005.
• Zülfikar, Hamza, “Özne Türleri ve Bunların Adlandırılışı”, Türk Gra- merinin Sorunları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.