Iğdır Manilerinin İşlevleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Sayı: 24, 115 - 146, 01.10.2020

İsmail Abalı

Öz

Bu çalışmada, antropologlarca geliştirilip sistemleştirilen ve daha sonra halkbilimi araştırmalarında da kullanılan işlev teorisi ışığında Iğdır manileri incelemeye alınmıştır. Halk bilgisi ürünlerinin, bireyin ve toplumun hangi gereksinimlerini karşıladığı ve bu durum bağlamında folklorik yaratmaların nasıl şekillendiği noktasında cevaplar arayan bu teori, William R. Bascom tarafından bir modele dönüştürülmüştür. Çalışmamızda, yazılı ve sözlü kaynaklardan elde edilen Iğdır manileri, işlev teorisine göre incelenmiş ve Bascom’un modeline uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mani, Iğdır ili, işlevsel teori, halk kültürü, halkbilimi.

A Study on the Functions of Iğdır Ballads

Öz

In this study, in the context of the functional theory, which was developed and systematized by anthropologists and later used in folklore researches, Iğdır ballads were examined. This theory has been turned into a model by William R. Bascom, seeking answers on what needs of the public information products meet the individual and society and how folkloric creations take shape in this context. In our study, Iğdır ballads obtained from written and oral sources were examined according to function theory and practised to model of Bascom.

Anahtar Kelimeler

Mani, Iğdır province, theory of function, folk culture, folklore.

Kaynakça

• Akgul, Yusuf. “Dede Korkut Oğuznamelerinin Dresten Yazması Türkmen-Çovdur Varyantları Nesilsizlik ve Ad Koyma Motifleri- nin Türkmen Halk Destanlarındaki Yeri”, bilig, S. 3, (1996): 128- 137.
• Alptekin, Ali Berat. Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, (9. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Balıkçı, Şakire. “Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi”, Folklor Akademi Dergisi, C. 1, S. 1, (2018): 53-64.
• Bascom, William R. “Folklorun Dört İşlevi”, (Çev: Ferya Çalış), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (Ed: Öcal Oğuz&Selcan Gür- çayır), (2. Baskı), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, (2010): 71-86.
• Başgöz, İlhan. Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları, 1986.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, (10. Baskı), İstan- bul: Gerçek Yayınevi, 2000.
• Çetinkaya, Nihat. Iğdır Tarihi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1996.
• Çıblak, Nilgün. “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, TÜBAR, S. XV, (2004): 103-126.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, (5. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• Dayı, S. Esin. “1918-1920 Yılları Arasında Iğdır ve Çevresindeki Siyasi Gelişmeler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 5, (1996): 1-27.
• Dorson, Richard M. Günümüz Folklor Kuramları, (2. Baskı), (Çev: Selcan Gülçayır&Yeliz Özay), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2011.
• Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, (4. Baskı), Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2011.
• Elçin, Şükrü. Türkiye Türkçesinde Maniler, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş, (8. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiye Şiası-Caferiyye Mezhebi Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri, (2. Basım), İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2008.
• Freud, Sigmund. Cinsel Yasaklar ve Normaldışı Davranışlar, (Çev: Mu- ammer Sencer), İstanbul: Ara Yayıncılık, 1989.
• Güney, Eflatun Cem. Folklor ve Halk Edebiyatı, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Güvenç, Bozkurt. Kültürün ABC’si, (9. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Kara, Ayşe. Iğdır Caferileri Halk Bilimi Araştırması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2019.
• Kaya, Doğan. Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Köktürk, Şahin. “Samsun Manilerinde Sosyal Temalar”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınla- rı, (2006): 643-662.
• Laoust, Henry. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler, (Çev: Ethem Ruhi Fığla- lı&Sabri Hizmetli), İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• Makas, Zeynelabidin. “Aras Üzerine Maniler”, Milli Folklor, S. 35, (1997): 39-49.
• Sökmen, Sultan&Balkanal, Zeynep. “Anadolu’da Önemli Bir İmge Olan Şahmeran’ın Halk İnanışlarındaki Yeri”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 8, S. 15, (2018): 281-296.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler), (2. Baskı), Ankara: Ankara Üni- versitesi Basımevi, 1972.
• Şengül, Abdullah. “Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’da Nevruz Kutlamaları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 26, (2008): 61-73.
• Tuncel, Metin. “Iğdır”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 19, (1999): 79-80.
• Yılmaz, Adile. “Araba Arkası Yazılar ve Folklorun Beş İşlevi”, Milli Folklor, S. 118, (2018): 49-62.
• Yılmaz, Reha. “Kafkasya’da Çözülemeyen Kördüğüm: Dağlık Karabağ Sorunu”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, C. 2, S. 1, (2013): 71-90.
• https://igdir.ktb.gov.tr/TR-55688/maniler.html Erişim Tarihi: 18.03.2020.
• https://igdirgenclik.tr.gg/maniler.htm Erişim Tarihi: 21.03.2020.
• K1: Muharrem Çelikten, 62 yaşında, lise mezunu, Melekli köyü, bü- yüklerinden öğrenmiş, Derleme T.: 15/12/2018.
• K2: Nevzat Turan, 58 yaşında, üniversite mezunu, Melekli köyü, anne- sinden öğrenmiş, Derleme T.: 21/12/2018.
• K3: Müştenaz Hakdüden, 64 yaşında, okuma-yazması yok, Melekli köyü, annesinden öğrenmiş, Derleme T.: 14/12/2018.
• K4: Faide Gül Taşdemir, 49 yaşında, ortaokul mezunu, Cumhuriyet Mah., babaannesinden öğrenmiş, Derleme T.: 29/12/2018.
• K5: Haver Demirci, 56 yaşında, lise mezunu, Melekli köyü , anneanne- sinden öğrenmiş, Derleme T.: 29/12/2018.
• K6: Kadir Güneş, 36 yaşında, yüksekokul mezunu, Küllük köyü, bü- yüklerinden öğrenmiş, Derleme T.: 25/12/2018.
• K7: Önder Akşit, 32 yaşında, yüksekokul mezunu, Bağlar Mah., bü- yüklerinden öğrenmiş, Derleme T.: 26/12/2018.
• K8: Gülsen Güneş, 57 yaşında, ilkokul terk, Küllük köyü, büyüklerin- den öğrenmiş, Derleme T.: 19/12/2018.