Osmanlı Döneminde Anadolu Abdalları

Yıl 2021, Sayı: 25, 53 - 69, 29.01.2021

İsmail Altınöz

Öz

Orta Asya’dan V. yüzyıldan çıkarak İran üzerinden Anadolu topraklarına gelerek Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde toplum katmanları arasında önemli bir yer edinen “Abdallar” bu makalenin konusu teşkil etmektedir. Abdalların Anadolu topraklarındaki durumu Osmanlı arşiv vesikalarına dayalı olarak ortaya konulacaktır. İlk etapta sufi/derviş kılıklı insanlar olarak ortaya çıkan bu grupları Anadolu ve Balkanların Türkleşme ve İslâmlaşma sürecine yapmış oldukları katkılara değinilmektedir. Bunun dışında Osmanlı coğrafyasında hem antropolojik hem de fizyoloji olarak Çingenelere benzemelerinden ötürü bunlara Çingene yaftasının yapıştırılması ancak, bu gruplar tarafından bunun kabul edilmediği üzerinde durulmaktadır. Osmanlı Dönemindeki Anadolu Abdallarının Osmanlı coğrafyasının değişik bölgelerine dağılmaları ele alınmaktadır. Böylece, bu çalışma ile bilim dünyasına katkıda bulanmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Abdal, Orta Asya, İran, Selçuklu, Osmanlı, Sufi, Derviş, Balkan

Anatolian Abdals in The Ottoman Period

Öz

The “Abdals”, who came from Central Asia from the 5th century to the Anatolian lands through Iran and gained an important place among the layers of society in the Seljuk and Ottoman periods, constitute the subject of this article. The situation of Abdals in Anatolian lands will be revealed based on Ottoman archive documents. The contributions of these groups, which emerged as sufi / dervish in the first place, to the Turkification and Islamization process of Anatolia and the Balkans are mentioned. Apart from this, it is emphasized that the Gypsy label is attached to the Gypsies due to their resemblance to Gypsies both anthropologically and physiologically in the Ottoman geography, but this is not accepted by these groups. The distribution of Anatolian Abdals in the Ottoman Period to different regions of the Ottoman geography is discussed. Thus, we aim to contribute to the scientific world with this study.

Anahtar Kelimeler

Abdal, Central Asia, Iran, Seljuk, Ottoman, Sufi, Dervish, Balkan.

Kaynakça

• COA, MD-6, 95/198. COA, Y.PRK.ASK, Dosya No:260, Gömlek No:26. COA, EV.d. Dosya No:1/1, Gömlek No:16858.
• Âşıkpaşa zade: Osmanoğulları’nın Tarihi, Hazırlayanlar Kemal Yavuz-M. A: Yekta Saraç, İstanbul: Koç Kültür Tanıtım A.Ş., 2003.
• Araştırma-İncelemeler Albayrak, Nurettin; “Pîr Sultan Abdal”, DİA, XXXIV, 277-278. ALTINÖZ, İsmail Haşim; “Osmanlı Toplumunda Çingeneler”, Tarih ve Toplum, (Mayıs 1995), Sayı:137, s.22-29.
• ANDREWS, Peter Alford; Türkiye’de Etnik Gruplar, (Türkçesi: Mustafa Küpüşoğlu) İstanbul 1992.
• Barkan, Ömer Lütfi; “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler” Vakıflar Dergisi, 2 (1942), s.279-386.
• Barkan, Ömer Lütfi; Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler1, Birinci Baskı, İstanbul: Gözlem Yay., 1980.
• BARTOK, Bela; Küçük Asya’dan Türk Halk Musıkisi, Çev. Bülent Aksoy, İstanbul:Pan Yay., 1991.
• CAFEROĞLU, Ahmet; “Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki Örnek”, Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s.77-79.
• DUYGULU, Melih; “Çingeneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, 514- Elçin, Şükrü; “Bir Şeyh Şücâüddin Baba Velâyetnâmesi” Türk Kültürü Araştırmaları, XXII/1-2, Ankara 1984, s. 199-218.
• GOLDZIHER, I.; “Ebdal”, İA., IV, 3-4.
• GOLDZIHER, I.-H. KISSLING; “Abdâl”, EI2 (Fr.), I, 97-98.
• GOLDZIHER, I.-H. KISSLING; “Abdâl”, UDMİ, I, pp.343-344.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib; “Çingeneler”, İA., III, 420-426.
• GÜZELBEY, Cemil Cahit; “Abdallar”, Folklor 3, Sayı:25/5, İstanbul 1972, s.21-25.
• İLHAN, Mehdi; “1518 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Âmid Sancağı’nda Tımar
• Dağılımı”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, 1981-1982, s.85-100.
• İLHAN, Mehdi; Amid (Diyarbakır), Ankara: TTK Yay., 2000, s.97, 106.
• İnalcık, Halil; Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çeviren: Ruşen Sezer, İstanbul: YKY, 2003.
• İNAN, Abdülkadir; “Gaziantep Vilâyetinde Elbeyliler”, Gaziantep Kültür Dergisi, Gaziantep: Ekim 1966, Cild: IX, s.228-230.
• Köprülü, Fuad; Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, 4. Baskı, Ankara. TTK Yay., 1991.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad; “Abdal Musa”, Türk Kültürü, Sayı: 124, Yıl: XI, 4 (Şubat ), s.198-207.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad; “Abdal”, Edebiyat Araştırmaları, II, İstanbul: Ötüken Yay., , s.362-417.
• KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Abdal Kumral”, DİA, I, 63. KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Abdal Murad”, DİA, I, 63-64. KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Abdal Mûsâ”, DİA, I, 64-65
• KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Abdal” [Edebiyat], DİA, I, 61-62. KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Bâciyân-ı Rûm”, DİA, IV, 415. KÖPRÜLÜ, Orhan F.; “Velâyetnâme-i Şeyh Şücaüddin”, TM, XVIII/1972, s.177
• KÖPRÜLÜ-ZÂDE, M. Fuad; “Abdal”, Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi, I, İstanbul 1935, s.23-56.
• Lockhart, L.; “Abdālī”, The Encyclopaedia of Islam, I, 95. Ocak, Ahmet Yaşar; Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri: Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş Baskı, İstanbul: İletişim Yay., 2002
• Ocak, Ahmet Yaşar; Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XVI-XVII. Yüzyıllar),Ankara: TTK Yay., 1992.
• Özcan, Abdülkadir; “Âşıkpaşazâde”, DİA, IV, 6-7.
• ÖZKAN, Ali Rafet; Türkiye Çingeneleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2000.
• SELVİTOP, Mehmet; H.859/M.1455 Tarihli Batı Trakya Bölgesine Ait İcmâl Defteri, (Tanıtım, Tahlil ve Metin), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İktisat Tarihi Ana Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999.
• ŞERİFGİL, Enver M. ; “XVI. Yüzyılda Rumeli Eyâletindeki Çingeneler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:15, (1981), s.117-144.
• Tanman, M. Baha; “Abdal Mûsâ Tekkesi”, DİA, I, 65-66.
• TIETZE; 19-22 Mayıs 1983’te, Indiana, Bloomington’da yapılan Birinci Uluslararası Türk İncelemeleri Toplantısı’nda “Abdaloji” başlıklı konuşma.
• ULUDAĞ, Süleyman; “Abdal Mehmed”, DİA, I, 63.
• ULUDAĞ, Süleyman; “Abdal” [Edebiyat], DİA, I, 59-61.
• ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir; “Abdallar-Coğrafî Dağılışları, Etnik Menşeleri, İçtimaî Hayatları”, Türk Kültürü, Şubat 1968, Cilt:6, Sayı:64, s.251-255.
• YALMAN (YALGIN), Ali Rıza; Cenupta Türkmen Oymakları, I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2000.
• YÖRÜKÂN, Yusuf Ziya; Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1998.