Dil Dizgesinde Ettirgenlik Sorunu: Rus Dili Örneği

Yıl 2021, Sayı: 25, 313 - 332, 29.01.2021

Olena Kozan

Öz

Ettirgen teriminin fiile yönelik kullanımı XX. yüzyılın başında Hint-Avrupa dil ailesini ve özellikle Slav dillerini araştıran Fransız dilbilimci A. Meillet’in çalışmalarında bulunmasına rağmen ettirgenlik kavramının dilbilim çerçevesinde incelemeleri 1960’lı yıllarda başlamıştır. Sovyet dilbiliminde dilbilimsel tipoloji çerçevesinde ettirgenlik kavramına ve tipolojisine yönelik geliştirilen yaklaşım B. Comrie’nin çalışmalarında tanıtılmış ve ettirgen yapıların tipoloji araştırmalarında bir model olarak kabul edilmiştir. Çağdaş Rus dilinde ettirgenlik kategorisi birçok çalışmada ele alınmasına rağmen günümüz dilbilim ve Rus dili araştırmalarında da tartışmalı bir konudur. Bu çalışmada ettirgenlik kavramına yönelik geliştirilen yaklaşımlar çerçevesinde ettirgenliğin Rus dilindeki yapılandırılması ele alınmıştır. Çalışmada çağdaş Rus diline özgü olan morfoleksikal yapı kavramı ileri sürülmüş ve örneklerle açıklanmıştır. Çağdaş Rus dilindeki ettirgen yapıların sınıflandırılması ve çözümlenmesi için eş zamanlı betimlemenin yanı sıra art zamanlı bir yaklaşımın uygulanmasının gerektiği öne sürülmüştür. Ettirgenlik araştırmalarının farklı dillerde gerçeklikle ilgili bilgilerin dil dizgesinde kodlama modellerinin incelenmesi açısından önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusça, ettirgenlik, dilbilim, tipoloji

The Problem of Causation in the Language System: the Case of Russian Language

Öz

In spite of the fact that the term causative “causatif” in French can be found in the works of the French linguist A. Meillet, who was studying Indo-European language family and especially Slav languages at the beginning of the 20th century, the research of the notion “causative” in the framework of linguistics started in 1960’s. The approach to the causative and its typology developed within the Soviet linguistics in the framework of linguistic typology was introduced in the works of B. Comrie and adopted as a model in the causative typology research. This study deals with the causative constructions in Russian language in the framework of the approaches developed to the problem of the causative. The notion of morpholexical causative specific to the modern Russian language was introduced and illustrated by the examples. The necessity of applying diachronic approach to the classification of the causative constructions along with the synchronic analysis is underlined. The importance of the causative constructions studies in relation with research of the coding models of the data about the external reality in the language system is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Russian, causation, linguistics, typology

Kaynakça

• Ahmanova, O. (1966). Slovar Lİngvistiçeskih Terminov. Moskova: Sovetskaya Entsıklopediya.
• Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede Söz Yapımı Yolları ve Sözlükselleşme. XI. Milli Türkoloji Kongresi (s. 831-841). İstanbul: Istanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Apresyan, Y. (1995). İzbrannıye Trudı. Tom 1. Leksiçeskaya Semantika. Moskova: Yazıki Russkoy Kulturı.
• Baklagova, Y. (2008). Kauzatif: Sredstva Vırajeniya v Russkom i Nemetskom Yazıke. Kulturnaya Jızn Yuga Rossii, 114-116.
• Comrie, B. (1989). Language Universals and Linguistic Typology. Chicago: The University of Chicago.
• Comrie, B. (2005). Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Tipoloji. Ankara: Hece Yayınları.
• Daduyeva, Y. (2011). Obşçaya Harakteristika Kauzativnıh Glagolov. Vestnik SibGUTİ, 76-81.
• Dursun, S. (2018). Türkçede Ettirgen Yapı İncelemelerinde Çözümleme Sorunları. Turkic Linguistics and Philology, 35-42.
• Emre, A. C. (1931). Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında Layiha. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Erdem, Mevlüt; Cosun, Gökhan. (2013). Divânü Lügâti't-Türk’te Ettirgen Yapılar. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 49-58.
• Holodoviç. (tarih yok).
• Holodoviç, A. (1969). Tipologiya Kauzativnıh Konstruktsiy. Morfologiçeskiy Kauzativ. Leningrad: Nauka.
• Kerimoğlu, C. (2009). Türkiye Türkçesinde Ettirgenlik. Turkish Studies, 1734-1745.
• Kozan, O. (2020). Diliblimsel Çeviri Kuramı. Rusça-Türkçe Çeviri Sorunları ve Stratejileri. Ankara : Gece Kitaplığı.
• Meillet, A. (1938). İntroduction à l’étude comparative des langues indoeuropéennes. Moskova-Leningrad:
• Gosudarstvennoye Sotsialno Ekonomiçeskoye İzdatelstvo.
• Meillet, A. (2001). Obşçeslavyanskiy Yazık. Moskova: Progress.
• Melçuk, İ. (1998). Kurs Obşçey Morfologii. Tom II. Moskova-Vienne: Yazıki Russkoy Kulturı.
• Nedyalkov, Vladimir; Silnitskiy, Georgiy. (1969). Tipologiya Morfologiçeskogo i Leksiçeskogo Kauzativov. A. Holodoviç içinde, Tipologiya Kauzativnıh Konstruktsıy. Morfologiçeskiy Kauzativ. (s. 20-50). Leningrad: Nauka.
• Nikonova, O. (2009). Transformatsiya Kauzativnıh Konstruktsıy v Russkom Yazıke. Vestnik TSMO MGU, 7-12.
• Paduçeva, Y. (2001). Kauzativnıy Glagol i Dekauzativ v Russkom Yazıke. Russkiy Yazık v Nauçnom Osveşçenii, 52-79.
• Plungyan, V. (2003). Obşçaya Morfologiya. Vvedeniye v Problematiku. Moskova: USSR Editorial.
• Reformatskiy, A. (2004). Vvedeniye v Yazıkovedeniye. Moskova: Aspekt-Press. Rus Dili Ulusal Derlemi (2020). Mayıs 17, 2020 tarihinde http://processing.ruscorpora.ru/search.xml?env=alpha&mycorp=&mysent= &mysize=&mysentsize=&dpp=&spp=&spd=&mydocsize=&mode=main&s ort=i_grtagging&lang=ru&nodia=1&text=lexform&req=%D1%83%D0%B C%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%82%D1%8C.
• Rus Dili Ulusal Derlemi. (2020). Mayıs 15, 2020 tarihinde http://processing.ruscorpora.ru/search.xml?sort=i_grtagging&lang=ru&start year=1982&text=lexform&req=%D0%A3%D0%9C%D0%9E%D0%A0%D 0%98%D0%A2%D0%AC&endyear=2002&mode=main&env=alpha&nodia =1&p=3 adresinden alındı
• Shibatani, M. (1976). Synatx and Semantics. The Grammar of Causative Constructions. New-York: Academic Press.
• Stepanov, Y. (2004). Konstantı: Slovar Russkoy Kulturı. Moskova: Akademiçeskiy Proekt.
• Şvedova, N. (1980). Russkaya Grammatika. Tom II. Sintaksis. Moskova: Nauka.
• Talmy, L. (1976). Semantic Causative Types. M. Shibatani içinde, Syntax and Semantics. The Grammar of Causative Constructions (s. 43-116). New-York: Academic Press.
• Uşaklıgil, H. Z. (1999). Kavâid-i Lisân-ı Türk-î. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Vasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka. Tom 1. Moskova: Progress.
• Vasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy Slovar Russkogo Yazıka. Tom 2. Moskova: Progress.