Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kazâ Yönetimi: Çankırı Örneği 1839-1914

Yıl 2021, Sayı: 25, 723 - 751, 29.01.2021

Sıraç Aktürk

Öz

Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinden kısa bir süre sonra, 1840 yılında taşrada kurulan Muhassıllık Meclisleri, sivil memurlardan oluşan modern taşra idari teşkilatının ilk girişimi olarak kabul edilebilir. Ancak adı geçen meclisin 1842 yılında kaldırılması üzerine, taşra mülki yönetiminde yapılan yeni düzenlemeyle kazâ birimleri oluşturulmuştur. Bu çalışmada, 1842 yılında Osmanlı mülki idari yapısında yaşanan modernleşmenin, bir taşra kenti olan Çankırı’ya yansımalarının neler olduğu üzerinde durulacaktır. Ayrıca Çankırı’nın idari yapısının muhafaza ve değişim nedenleri, mülki amirlerinin hususiyetleri ve şikâyetleri, kendilerine yapılan ithamlar ve şikâyetler değerlendirilecektir. Yine merkezi hükümetin mülki amir atama usulleri ile yöneticilerin idari tutumu ve tayin şekilleri irdelenmek suretiyle, devletin taşra kazâ yönetimine dair genel politikası hakkında fikir edinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, mülki yönetim, mutasarrıf tayini

District Management in The Ottoman State After Tanzimat: Çankırı Example 1839-1914

Öz

Shortly after the declaration of the Tanzimat Edict, the Collectors Assemblies established in the country in 1840 can be considered as the first attempt of the modern provincial administrative organization consisting of civil servants. However, upon the abolition of the mentioned parliament in 1842, district units were created with the new arrangement made in the provincial administration. In this study, it will be emphasized what the reflections of modernization experienced in the Ottoman administrative structure in 1842 on Çankırı, a provincial city. In addition, the reasons for the preservation and change of the administrative structure of Çankırı, the characteristics and complaints of the local chiefs, the accusations and complaints made to them will be evaluated. Again, the general government's general policy on provincial district management will be obtained by examining the central government's appointment methods for civilian supervisors and the administrative attitude and appointment styles of the administrators.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, civil administration, governor appointment

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrâk Odası (BEO): 435-32602; 3977-298261; 4569-342624; 1059- 79396; 1062-79595; 2776-208196; 2754-206530; 2849-213650; 2722- 204119; 428-32099; 13-915; 1151-86265; 3797-285096; 2578-193350; 2401-180022; 2382-178600; 1263-94709; 721-54073; 147-11010; 2710- 203216; 2779-208410; 3393-254445; 3430-257217; 3530-264677; 3771- 282775; 3788-284056; 4097-307216; 4236-317675; 4289-321602; 4561- 342034; 4366-327423; 4491-336778; 4494-336976; 4569-342624; 4565- 342305; 4635-347584.
• Cevdet Dâhiliye (C. DH): 222-11095; 20-982; 151-7517; 199-9921; 280-13983.
• Cevdet Adliye (C. ADL): 57-3483.
• Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi (DH. MKT): 58-18; 1552-67; 888-52; 1058-2; 142-20; 1958-76; 1509-90; 1507-23; 1309-65; 1393-52; 1443-77; 1449-20; 1545-87; 1552-67; 1976-53; 2060-20; 268-39; 2275-68; 2385-3; 840-28; 1296-70; 2656-76; 2783-36.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH. ŞFR): 215-50.
• Dâhiliye İdâre (DH. İD): 76-1.
• Dâhiliye İrâde-i Umûmiyye (DH. İ. UM): 452-22.
• İrâde Husûsi (İ. HUS): 89-53.
• İrâde Meclis-i Vâlâ (İ. MVL): 341-14724; 409-17808; 229-7910.
• İrâde-i Dâhiliye (İ. DH): 1385-19; 1043-81988; 1275-100306; 1301-45; 894- 71116; 1352-5; 717-50115; 717-50217; 528-36553; 627-43644; 692-48365; 757-61753; 840-67554; 953-75354; 1085-85103; 894-71116; 1503-10; 1508-52; 1515-64.
• İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ. ŞD): 10-490.
• İrâde Meclis-i Mahsûs (İ. MMS): 48-2085.
• Meclis-i Vâlâ (MVL): . 634-4, 637-3, 704-1, 713-1, 282-4; 282-31; 297-50; 571- 34; 579-81; 398-87; 399-76; 719-82; 732-43; 735-79; 738-15; 691-12; 705- 78; 681-89.
• Sadâret Mektubi (A.) MKT): 21-3; 56-53; 21-3; 106-45; 165-14; 238-111; 87-46.
• Sadâret Divân Kalemi (A.) DVN): 170-51; 179-2; 125-10; 108-633; 136-100.
• Sadâret Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ (A.) MKT. MVL): 82-68; 75-96; 104-18; 10-71; 70-74; 75-96.
• Sadâret Mektubi Kalemi Umûm Vilâyet Yazışmaları (A.) MKT. UM): 147-391; 183-91; 188-35; 180-562; 573-17; 277-25; 13-71; 440-80.
• Sadâret Mektubi Mühimme Kalemi (A.) MKT. MHM): 415-94; 420-13; 450-87.
• Sadâret Teşrifat Kalemi Evrâkı (A.) TŞF): 5-90; 19-65; 8-71; 16-10; 5-89; 21-71.
• Sadâret Mektubi Kalemi Deavi Evrâkı (A.) MKT. DV): 54-72.
• Sadâret Mektubi Kalemi Nezâret ve Devâir Kalemi (A.) MKT. NZD): 84-3; 116- 99; 90-56; 90-90.
• Sadâret Divan Kalemi Mühimme Evrâkı (A.) DVN. MHM): 22-93.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD): 2389-38; 1638-9; 424-26.
• Yıldız Mütenevvia Marûzat (Y. MTV): 71-74. 1.2.
• Bâb-ı Âli Evrâk Odası Ayniyat Defterleri (BEO. AYN. d.): 955.
• Bâb-ı Âli Evrâk Odası Vilâyet Gelen Giden Defterleri (BEO. VGG. d.): 151, 154, 155. 2.
• Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu: 1286, 1287, 1288, 1289, 1290, 1291, 1292, 1293, 1294, 1297, 1298, 1299, 1306, 1310, 1311, 1312, 1314, 1317, 1321.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye: 1263, 1264, 1265, 1266, 1267, 1268, 1269, 1270, 1271, 1272, 1273, 1275, 1276, 1277, 1278, 1279, 1280, 1281, 1282, 1283, 1284, 1285.
• Kastamonu Vilâyet Gazetesi: S. 792.
• AKTÜRK, S. (2018). “Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Midyatlı Memurlar”. Tarih Okulu Dergisi, 35, ss. 726-748.
• BİNGÖL, C. (1997). Çankırı’nın İdari, Nüfus ve Sosyal Yapısı (1839-1903). Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÇADIRCI, M. (1989). “Türkiye’de Kazâ Yönetimi (1840-1876)”. Belleten, 53 (206), ss. 237-257.
• ÇADIRCI, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2009). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. 2. Baskı, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
• DEVELLİOĞLU F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Andsiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• ELİBOL, A. (2008). XIX Yüzyıl Başlarında Çankırı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
• EFE, A. & ÜRKMEZ, N. (2016). Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• EFE, A. (Mart 2016). “Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Kalecikli Memurlar”. Tarih Okulu Dergisi, 25, ss. 79-100.
• KANKAL, A. (2011). XVI. Yüzyılda Çankırı Sancağı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
• KALA, E. S. (2018). Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku (1865-1923). İstanbul: Hiper Yayın.
• ORTAYLI, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• ÖZGER, Y. (2007). XIX. Yüzyılda Bayburt (1830–1900). Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• ÜRKMEZ, N. (Şubat 2016). “Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kazâ Yönetimi (Belen Örneği)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (42), ss. 815-830.
• ÜRKMEZ, N. & EFE A. (2015). Hataylı Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• SARAÇ, H. (Güz 2018). “Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Osmanlı Bürokrasisinde İstihdam Edilen Kayseri Doğumlu Gayrimüslim Devlet Adamları (1839- 1883)”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 15 (59), ss. 232-260.
• SEZEN, T. (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.