Kur’an’da Kinâye ve Taʿriz Sanatının Kullanma Nedenleri

Yıl 2021, Sayı: 26, 45 - 63, 30.04.2021

Ferit Dinçer

Öz

Belâgat sanatlarından biri olan ve mecazî bir anlatım şekli diye bilinen kinâye ve ta?riz, Araplarda sarahaten ifade edilen anlatım şeklinden daha fasih sayılmış ve âlimlerin birçoğu da bu gerçeği ifade etmişlerdir. Nitekim kelamın en fasihi olan Kur’ân’ın, Arap dili ile nazil olması hasebiyle birçok yerinde kinaî ifadelere rastlamak mümkündür. Bu nedenle Allah’ın, Kur’ân ’da vermiş olduğu mesajları doğru ve sağlıklı biçimde yorumlamak, anlamak ve istifade etmek için Arap dilinde mevcut olan kinâye sanatını bilmek gerekmektedir. Diğer taraftan Kur’ân’da gelen kinâyeli ifadelerin birçok nedenleri de olduğu bir gerçektir. Bu nedenleri de bilmek yine Kur’ân’ın anlaşılmasında çok önemli bir yere sahiptir. Bu kısa çalışmada söz konusu nedenleri Kur’ân ayetlerinin örnekliğinde mümkün olduğu kadar detaylandırarak üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Arap dili, Kinâye, Ta?riz, Neden

The Reasons of Using Kanayah and Ta’riz Art in The Quran

Öz

The adultery and ascension, which is known as a metaphorical way of expression, which is one of the rhetoric arts, was considered more fascinating than the form of expression expressed in the Arabs, and many scholars expressed this truth. As a matter of fact, it is possible to come across religious expressions in many parts of the Qur'an, which is the best term of the word, because it is gentle with the Arabic language. For this reason, in order to interpret, understand and take advantage of the messages that Allah has given in the Qur'an in a correct and healthy way, it is necessary to know the art of allegory available in the Arabic language. On the other hand, it is a fact that there are many reasons for the deliberate statements coming from the Qur'an. Knowing these reasons also has an important place in understanding the Qur'an. In this short study, we will focus on these reasons in the example of the verses of the Qur'an as much as possible.

Anahtar Kelimeler

Quran, Arabic language, Allusion, Style, Why

Kaynakça

• Beydâvî, Ebû’l-Hayr Nasiruddin Abullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’l-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrâmân el-Maraşlı, 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Cürcânî, Abdülkâhir b. Abdurrahman. Esrâru’l-belaŞa. Thk. Hellmut Ritter, Riyad: Matbaʿatü Vüzaratü’l-Maʿârif, 1954.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed. Muʿcemut-taʿrîfât. Thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî, Beyrut: Dâru’l-Fâzile, ts.
• Durmuş, İsmail, “Kinâye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. (Erişim 14 Nisan 2020). https://islamansiklopedisi. org.tr/kinâye#1.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf, el-Endelûsî. el-Baḥru’l-muḥîṭ. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcud & Ali Muhammed Muavid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi’l- ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Ferâhidî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitabu’l-ʿAyn. Thk. Abdulhamîd Hindavî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yâ’kub b. Muhammed. el- Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Thk. Mektebetü Tahkik et-Turâs, Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 8. Basım, 1426/2005.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Müşkil’ul-Ḳur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el- Ensârî. Lisânu’l-ʿArap. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 1119.
• İbn Sîde, Ebû Hasan Ali b. İsmâîl b. Sîde. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿzâm. Thk. Muhammed Ali en-Necâr, 7 Cilt. Maʿhedu’l-Maḫṭuṭaṭ, 1393/1973.
• İbnu Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr. Tefsîru’l-Ḳur’ân’il-ʿAzîm. Thk. Samî b. Muhammed es-Selâme, 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t-Tâyyibe, 1418/1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullah b. Muhammed b. Muhammed eş- Şeybânî el-Cezerî. el-Meselü’s-sâ’ir. Nşr. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, 2 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nahde, 1939.
• Kazvînî, Ebû’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâŞa. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Koca, Ferhat, “Kinâye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Erişim 14 Nisan 2020). https://islamansiklopedisi. org.tr/kinâye#2-fikih.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir b. Ferh. el-Câmiʿ li aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Meraği, Ahmed Mustafa. ʿUlûmu’l-belâŞa el-beyân, el-meânî ve’l-bedîʿ. Kahire: Dâru’l-Âfâkı’l-Arabiyye, 2000.
• Muallim Naci, Edebiyat Terimleri. Sadeleştiren: M. A. Yekta Saraç. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkânî. Fethu’l-ḳādir. Thk. Yusuf el-İūş, Beyrut: Dâru’l-Maʾrife, 4. Basım, 1428/2007.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddîn Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l kebîr/Mefâtîḥu’l- Şayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1420.
• Salih, Subhî. Mebâhis fî ʿulumi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru’l-ʿİlim li’l-Melâyyin, 10. Basım, 1977.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Müessesetü Risâletu Nâşirün, 1469/2008.
• Şeyhun, Mahmmud es-Seyyid. el-BelâŞatu’l-vafiyye. (Kahire: Dâru’l-Beyân, 1412/1992.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l- Ḳur’ân. Thk: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Dârû’l-Hicir, 1422/2001.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Kitabu keşşâfi ısṭılâhâti’l-fünün. 2 Cilt. İstanbul: y.y. 1984.
• Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyin b. Abdullah b. Muhammed. et-Tibyân fî ʿilmi’l-meʿânî ve’l-beyân. Thk. Abdüssettar Hüseyin Zemmût, Beyrut: Daru’l-Cil, 1996.
• Yakub, Emil Bediʿ. el-Muʿcemu’l-mufassal fi’l-lüŞati ve’l-edeb. (Beyrut: Dâru’l- ʿİlim li’l-Melâyyin, ts.
• Yıldırım, Hüseyin, Arap dili ve belâgatinde kinâye ve taʿriz. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. Tefsiru’l-keşşâf ʿan ḥaḳâiḳi Şavâmîḍi’t- tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳâvîli fî vucûhi’t-te’vîl.Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcud & Ali Muhammed Muavid. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âbikân, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Yusuf Abdurrahman vd.. 4 Cilt. Lubnan: Dâru’l-Meʿârife, 1410/1990.