Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Kars İlindeki Bazı Kurganların Mekânsal Analizi

Yıl 2021, Sayı: 26, 614 - 633, 30.04.2021

Akın Bingöl Ali Kürşat Salın

Öz

Kars ili, Doğu Anadolu bölgesinin Erzurum-Kars bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır. Su kaynakları bakımından oldukça zengin olan il Anadolu’nun Kafkaslara açılan kapısı konumunda olduğundan stratejik bir konuma sahiptir. M.Ö. IV. binden itibaren Karaz Kültürü’nün yayılım alanında kalan bölge, M.Ö. I. binde Diauehi Krallığı’nın egemenliğine girmiştir. Yine M.Ö. I. binde M.Ö. 9-6. yüzyıl bölgede, Urartular önemli bir güç haline gelmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kars, Coğrafi Bilgi Sistemi, Kurgan

Spatial Analysis of some Kurgans in Kars Province With Geographical Information Systems

Öz

Kars province is located within the boundaries of Erzurum-Kars as part of the Eastern Anatolia region. The region is very rich in terms of water resources and it has a strategic position for being the gateway Anatolia to the Caucasus. The region has remained in the spreading area of the Karaz Culture since IV. thousand century B. C. It came under the rule of the Diauehi Kingdom before 1 st millennium B. C. Again 1 st millennium B. C. 9-6 th century B. C , the Urartian became a leading power in the region.

Anahtar Kelimeler

Kars, Geographical Information, Kurgans

Kaynakça

• Abdulkadir İnan, “Altay’da Pazırık Kazısında Çıkarılan Atların Durumunu Türklerin Defin Töreni Bakımından Açıklama”, Makaleler ve İncelemeler, 2, 1991, s. 261-268.
• Ahmet Değe, Çıldır İlçe Merkezinin Beşerî ve İktisadi Coğrafyası, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Akın Bingöl, & Mustafa Karageçi (2019). 2017 yılı Kars-Iğdır illeri yüzey araştırmaları. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı-I, s. 101-114.
• Albrecht Goetze, “Das Hethiter-Reich”, Alte Orient 27/2, 1928, s. 24-45.
• Ali Kürşad Salın, Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Kars ve Ardahan Çevresindeki Bazı Kurgan ve Mezarların Mekânsal Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Alpaslan Ceylan, Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Alpaslan Ceylan, Doğu Anadolu Araştırmaları I, Erzurum-Erzincan-KarsIğdır (1998-2008), Erzurum, 2008.
• Alpaslan Ceylan, Doğu Anadolu Araştırmaları II, Erzurum-Erzincan-KarsIğdır (2008-2014), Erzurum, 2015.
• Alpaslan Ceylan, “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 2017, s. 517-568.
• Alpaslan Ceylan, Akın Bingöl & Mustafa Karageçi, Eskiçağ’da Kars Kaleleri, Erzurum, 2018.
• Alpaslan Ceylan & Gökhan Kalmış, “Sürmeli Çukuru’nda Önemli Bir Merkez; Suveren Kalesi ve Yerleşmeleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 2019, s. 619-634.
• Alpaslan Ceylan & İbrahim Üngör, Eskiçağ’da Erzincan Kaleleri, Erzurum, 2018.
• Alpaslan Ceylan & Nezahat Ceylan, Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale, Erzurum, 2018.
• Alpaslan Ceylan & Oktay Özgül, Eskiçağ’da Iğdır Kaleleri, Erzurum, 2018.
• Alpaslan Ceylan, & Yavuz Günaşdı, Eskiçağda Erzurum Kaleleri, Erzurum, 2018.
• Alpaslan Ceylan, Oktay Özgül & Gökhan Kalmış, “Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, 2019, s. 26-52.
• Antonio Sagona, “The Kura-Araxes Culture Complex: A History of Early Research”, ed. Aynur Özfırat (Ed.), SCRIPTA: Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar Veli Sevin’e Armağan, 2014, s. 21–32.
• Antonio Sagona & Claudia Sagona, “Excavations at Sos Höyük, 1999”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 22/1, 2001, s. 129-131.
• Antonio Sagona & Paul Zimansky, Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri (M.Ö. 1.000.000-550), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015.
• Asaf Koçman, Yukarı Kura Nehri Havzası’nın Fiziksel Coğrafyası, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1979.
• Ayşe Nur Morkoç, “Erzurum İli Palandöken İlçesi Höyük ve Yerleşmeleri”, Kafdağı, 5/1, 2020a, s. 98-120.
• Ayşe Nur Morkoç, “Kuzeydoğu Anadolu’da Önemli Bir YerleşmeDanamayalı”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2020 Sonbahar Özel Sayı I/I, 2020b, s. 64-76.
• Ayşe Nur Morkoç, “Erzurum’da Önemli Höyükler: Gökçeşeyh Höyük I-II”, 2. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi, 2020c, s. 240-270.
• Boris B. Piotrovskii, “The Aeneolithic Culture of Trans-Caucasian in the Third Millennium B.C.”, VI. lnternational Concress of Prehistori cand Proto historic Sciences, Moscow, 7, 1962.
• Catherine Marro & Veli Bakhshaliyev vd. “On the Genesis of the KuraAraxes Phenomenon: New Evidence from Nakhchivan (Azerbaijan)”, Paléorient, 40/2, 2014, s. 131-154.
• Elena Rova, “The Kura-Araxes Culture in the Shida Kartli Region of Georgia: An Overview”, Paléorient, 40, 2014, s. 47-69.
• Emel Esin, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Ervil Lahn, “Çıldır ve Aktaş Gölü’nün Jeolojisi Hakkında”, T.J.K.B. 1/2, 1949, s. 113-117.
• Georgiy, A. Melikişvili, Urartskie Klinoobraznye Nadpisi, Moskova: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, 1960.
• Gökhan Kalmış, “Erzurum’da Önemli Bir Tunç Çağı Merkezi: Aşkale Höyük”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6/4, 2019, s. 2028-2053.
• Gökhan Kalmış, “Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde Tespit Edilen Köroğlu Kaleleri”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15/1, 2020b, s. 155-169.
• Güven Arsebük, Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1974.
• Hamit Zübeyir Koşay & Kemal Turfan “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”, Belleten, 23/91, 1959, s. 349-413.
• Haşim Karpuz, “Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik, 10/212, 1977, s. 1-6.
• Hayati Doğanay & Serhat Zaman, “Aktaş Gölü ve Yakın Çevresinin Coğrafyası”, Türk Coğrafya Dergisi, 46, 2006, s. 23-39.
• Hermann Parzinger & Anton Gass vd. “The Latest Geoarchaeological and Geophysical Studies”, Hypotheses and Fact- Archaeology, 2016, s. 43-89.
• Hüseyin Saraçoğlu, Bitki Örtüsü Akarsular ve Göller, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1990.
• İ. Kılıç Kökten, “Doğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarihöncesi Araştırmalarına Dair İlk Not”, DTCFD, 1/2, 1943a, s. 119- 121.
• İ. Kılıç Kökten, “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten, 7/27, 1943b, s. 601-613.
• İ. Kılıç Kökten, “1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında”, DTCFD, 11/2-4, 1953, s. 177-209.
• İ. Kılıç Kökten, “Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları, V, 1975, s. 95-104.
• İbrahim Üngör, “Yeni Araştırmalar Işığında Erzincan’ın Eskiçağ Tarihi”, Türk Tarih Kongresi, 17/1, Ankara, 2018, s. 207-233.
• İbrahim Üngör, “Kuzeydoğu Anadolu’da Önemli Bir Demir Çağı Merkezi: Polat Kalesi (Kars/Arpaçay)”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 2019, s. 755-770.
• Jan Tomsky, Das Altpalaeolithikum im Vorderen Orient, Wiesbaden: Ludwig Reichert, 1982.
• John Garstang & Oliver Robert Gurney, The Geography of the Hittite Empire, London: British Institute of Archaeology, 1959.
• Kurt Bittel, Önasya Tarih Öncesi Çağlar: Mısır, Filistin, Suriye, İstanbul, 1945.
• Mahmut Pehlivan, En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1984.
• Mahmut Pehlivan, “Karaz ve Hurriler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, 1990, s. 168-175.
• Mahmut Pehlivan, Hayaşa, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 121, 1991a.
• Mahmut Pehlivan, Daya(e)ni / Diau(e)hi (Uruatri-Nairi Konfederasyonları Döneminden Urartu’nun Yıkılışına Kadar), Erzurum: Atatürk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Yayınları No: 124, 1991b.
• Mehmet Taner Tarhan, M.Ö. XIII. Yüzyılda “Uruatri” ve “Nairi” Konfederasyonları, Doçentlik Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1978.
• Mehmet Taner Tarhan, “Urartu Devleti’nin ‘Kuruluş’ Evresi ve Kurucu Krallardan ‘Lutipri=Lapturi’ Hakkındaki Yeni Görüşler”. Anadolu Araştırmaları, 8, 1982, s. 69-114.
• Mehmet Taner Tarhan, “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi, 1, Ankara, 2002, s. 597-610.
• Metin Tuncel, “Aras”, İslam Ansiklopedisi (MEB) 3, İstanbul, 1991, s. 332- 335.
• Mirjo Salvini, Nairi e Ur(u)atri: Contributa alla Storia della Formazione del regno di Urartu, Roma: Edizioni Dell’ateneo, 1967.
• Mucip Demir, Kars Kent Coğrafyası, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Mustafa Karageçi, Borluk Vadisi erken Demirçağı Mezarı. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Ek Sayı 1, Kars, 2016, s. 253-265.
• Mustafa Karageçi & Akın Bingöl, 2018 yılı Kars-Iğdır illeri yüzey araştırmaları. 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı-III, 2019, s. 63-82.
• Mustafa Karageçi & Oktay Özgül, Kromlekli Yapılara Kars’tan Bir Örnek: Baykara Mezarlığı, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, Kars, 2019, 669-684.
• Mustafa Karageçi & Yavuz Günaşdı, Erzurum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Harami Kale, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 2019, s. 649-667.
• Nezahat Ceylan, “2019 Yılı Ağrı İli, Patnos İlçesi Yüzey Araştırması”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15/2, 2020, s. 360-373.
• Oğuz Şimşek, “Çıldır ve Aktaş Gölleri Havzasında Bazı Coğrafi Gözlemler”, BELGÜ, 4, 2019, s. 103-127.
• Oktay Özgül, “Pasin Ovasının Tarihi Coğrafyası”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 2011, s. 91-106.
• Oktay Özgül, “Çoruh ve Kür Vadisi’nde Kimmer-İskit Yer Adları”, Belgü, 2, 2015, s. 159- 181.
• Oktay Özgül, “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”, TÜBA-AR, 19, 2016, s. 137-157.
• Ruben S. Badalyan, “New Data on The Periodization and Chronology of The Kura-Araxes Culture in Armenia”, Paléorient, 40, 2014, s. 71-92.
• Savaş Harmankaya & Oğuz Tanındı, Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-1: Paleolitik / Epipaleolitik, İstanbul, 1996.
• Sergei I. Rudenko, Frozen Tombs of Siberia, Berleley-Los Angeles: University of California Press, 1970.
• Uğur Karcıoğlu, Orta Asya’da Bulunan Bazı Kurganlardaki At Gömüleri, Yüksek Lisans Tezi, Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Yaşar Çoruhlu, “Arkeolojik Kazı Sonuçlarına Göre Türklerde Mezarlara At Gömme Geleneği”, Atatürk Kültür Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Tarih ve Medeniyetler Tarihi Bildiriler, 1, Ankara, 2012, s. 1051-1071.
• Yaşar Çoruhlu, Eski Türklerin Kutsal Mezarları: Kurganlar, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2016.
• Yavuz Günaşdı, “Geçitler Ülkesinde Önemli Bir Urartu Kalesi: Avnik”, Tüba-Ar, 19, 2016, s. 113-136.
• Zerrin Karakuzulu & Gülhan Atnur, “Kültür Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Tortum, Çıldır ve Tödürge (Demiryurt) Gölleri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, 2007, s. 157-167