Memduh Şevket Esendal’ın Doğu Anadolu Gezisi

Yıl 2022, Sayı: 31, 148 - 164, 29.10.2022

Selahaddin Gök

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1124805

Öz

CHP kurulduğu ilk dönemlerden itibaren Türk siyasetinde etkili olmuş bir partidir. İktidarı boyunca toplumsal sorunları tespit etmek, halkın nabzını tutmak ve halkla olan bağını koparmamak adına gözlem, inceleme ve denetleme yapmaya önem vermiştir. Bu amaçla parti yöneticileri ülkenin farklı yerlerine uzun süreli inceleme gezileri düzenlemişlerdir. Yapılan geziler parti teşkilatının olmadığı yerler için sorunların giderilmesinde oldukça önemli olmuştur. Bu kapsamda CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal 7 Eylül 1942 tarihinde Doğu illerine bir geziye çıkmıştır. Bahsedilen gezide amaçlanan hedeflerden bir tanesi parti teşkilatı olmayan illerde bu eksikliği gidererek ülke bütünlüğü içerisinde yer almalarını sağlamaktır. Diğer bir amaç ise yaşanılan kuraklık ve süne böceği zararının bölge tarımı üzerindeki etkilerini yerinde tespit etmektir. Böylece izlenecek politikalar konusunda hükümete yardımcı olmaktır. Memduh Şevket Esendal’ın hazırladığı rapor Genel Sekterlik görevinden ayrılmasından sonra Başkâtip tarafından 14 Haziran 1945 tarihinde dosyaya konulmak üzere teslim alınmıştır. Bu raporda gözlemlerini detaylı bir şekilde anlatan Esendal, bölgenin idari, sosyal, ekonomik demografik, kültürel, etnik ve dilsel yapısı hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Yapılan bu çalışmada Şevket Esendal’ın Doğu Anadolu illerinde tespit ettiği bu sorunlar ele alınarak farklı illere ait görüşleri ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Memduk Şevket Esendal, Genel Sekreter, Rapor, Gezi, Doğu İlleri

Memduh Şevket Esendal's Tour of Eastern Anatolıa

Öz

CHP is a party that has been influential in Turkish politics since its inception. During its management, it gave importance to observation, examination and inspection in order to identify social problems, to keep the pulse of the people and not to break her ties with the people. For this purpose, party leaders organized long-term study tours to different parts of the country. The trips made have been very important in solving the problems for places where there is no party organization. In this context, CHP General Secretary Memduh Şevket Esendal went on a tour to the Eastern provinces on 7 September 1942. One of the aims of the mentioned trip is to make up for this deficiency in the provinces that do not have a party organization and to ensure that they take place within the unity of the country. Another aim is to determine the effects of drought and sunn pest damage on the agriculture of the region in situ. Thus, it is to help the government in the policies to be followed. The report prepared by Memduh Şevket Esendal was received by the Chief Clerk on 14 June 1945 to be included in the file after he left his post as Secretary General. Esendal, who detailed his observations in this report, gave detailed information about the administrative, social, economic, demographic, cultural, ethnic and linguistic structure of the region. In this study, these problems that Şevket Esendal identified in the Eastern Anatolian provinces were discussed and his views on different provinces were revealed.

Anahtar Kelimeler

Memduh Şevket Esendal, General Secretary, Report, Travel, Eastern Provinces

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları 1.1. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, Fon No: 30.10.0.0, Kutu No: 74, Dosya No: 490, Sıra No: 7.
• BCA, Fon No: 490.1.0.0, Kutu No: 385, Dosya No: 1629, Sıra No: 2.
• BCA, Fon No: 490.1.0.0, Kutu No: 5, Dosya No: 26, Sıra No: 21.
• BCA, Fon No: 490.01.0.0, Kutu No: 571, Dosya No: 2274, Sıra No: 1.
• BCA, Fon No: 490.01.0.0, Kutu No: 612, Dosya No: 125, Sıra No: 3.
• 2. Süreli Yayınlar Cumhuriyet (2 Haziran 1945-19 Kasım 1945).
• Hakimiyeti Milliye (25 Ekim 1933).
• Milliyet (29 Eylül 1930-25 Teşrinievvel 1933).
• Ulus (8 Eylül 1942-15 Birinciteşrin 1942).
• 3. Kitap ve Makaleler Akman, Ş. T. ve Akman, İ. S. (2011). II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Hububat Üretiminin Vergilendirilmesi, Hacettepe Hukuk Fak. Dergisi., 1(2), 73–91.
• Akbulut, A. (2016). Türk Siyasal Hayatında Hüseyin Abdullah Alpdoğan, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Akbulut, A. (2020). IV. Umumi Müfettişliğin Kurulması ve Dersim İsyanlarına Giden Süreç, Anasay, (12), 39-58, DOI: 10.33404/anasay.690729.
• Alkan, A. (2017). Siirt İlinin Nüfus Gelişimi, Yapısı ve Dağılışı, Doğu Coğrafya Dergisi, (37), 53-82.
• Demirtaş, B. (2021). Atatürk Dönemi Cumhuriyet Hükümetlerinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Politikaları (Askeri, İktisadi, İdari ve Adli) (1923-1938), İksad Yayınevi.
• Doğan, T. (2012). Arşiv Belgelerine Göre 1937-1938 Dersim İsyanı, History Studies, 4(1), 157-169.
• Gülbay, T. (2008). Memduh Şevket Esendal’ın Toplumsal ve Siyasal Görüşleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi.
• Güllü, R. E. (2017). Millî Mücadele’de Güney Cephesinde Kılıç Ali Bey’in Faaliyetleri, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 490-507.
• Gök, S. (2019). Cumhuriyet Halk Partisi İktidarında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da İskân Politikaları (1923-1950), Efe Akademi Yayınevi.
• Gökdoğan, A. (2015). Türkiye’de Süne ile Mücadelenin Tarihsel Gelişimi Dört Öge, (7), 33-45.
• Haykar, Y. (2017). Tek Parti Dönemi Valilerinden Tevfik Sırrı Gür ve Elâzığ Valiliği, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(2), 311-347.
• Karakaş, E. (1999). Elazığ Şehrinin Gelişmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 129-154.
• Köse, R. (2021). Cumhuriyet Dönemi’nde Maraş’ın Bazı Sosyal Sorunları ve Çözüm Yolları (1939-1950), Belgi Dergisi, (22), 377-398.
• Mardin Özel Dosya, (2013), İdarecinin Sesi, (154), 107-120.
• Özer, Ç. (2019). Edebiyat Sosyolojisi Açısından Memduh Şevket Esendal’ın Hikayelerinde Toplumsal Meseleler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Özlü, Z. Y. (2017). Gaziantep’in 1923-1938 Yılları Arasında Ekonomik ve Bayındırlık Alanındaki Faaliyetleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 330-342.
• Sönmez, M. E. (2014). Muş Ovası’nın Tarımsal Potansiyeli ve Arazi Kullanımı Arasındaki İlişikler, Makalelerle Muş Kitabı, (5-33.), Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
• Şahinalp, M. S. (2006). Şanlıurfa Şehri’nin Kuruluşuna Etki Eden Etmenler, Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1), 105-127.
• Teke, C. ve Eydoğan, E. (1921). Memduh Şevket Bey’in Tahran Büyükelçiliği Dönemi Türkiye-İran İlişkileri (1925-1930), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (72), 347-370. DOI: 10.14222/Turkiyat4517.
• Toparlak, B. (2013). Dördüncü Umumi Müfettişlik: Kurulması, Çalışmaları ve Kaldırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Tuncel, M. Bitlis Şehri, 101-110. http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/cadata4_7.pdf
• 4. İnternet Kaynakları TBMM Albümü 1920-2010, https://www5.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1-4.pdf adresinden 14.02.2022 tarihinde alınmıştır.
• TBMM, Milletvekilleri Tercüme-i Hal Mazbataları, https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/mazbatalar.sonu adresinden 02.09.2022 tarihinde alınmıştır.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Tevfik_S%C4%B1rr%C4%B1_G%C3%BCr adresinden 17.02.2022 tarihinde alınmıştır.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Ra%C5%9Fit_Demirta%C5%9F adresinden 23.02.2022 tarihinde alınmıştır.
• file:///C:/Users/Acer/Downloads/201002164_c1%20(1).pdf adresinden 14.02.2022 tarihinde alınmıştır.
• http://www.sanliurfa.gov.tr/ilimizde-gorev-yapmis-valilerimiz adresinden 14.02.2022 tarihinde alınmıştır.