Abbâsîler Döneminde İlim Alanında Yeni Bir Çığır Başlatan Ḥuneyn b. İsḥâḳ’ın Tercümede Takip Ettiği Yöntem, Hekimlik ve Çeviri Alanındaki Başarısı

Yıl 2022, Sayı: 31, 290 - 303, 29.10.2022

Abdurrahman Başcı

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1129817

Öz

Irak’ın Ḥîre şehrinde dünyaya gelen Ḥuneyn b. İsḥâḳ, aslen Arap Hıristiyan bir aileye mensuptur. Ḥîre’lilerin çoğunluğu esnaflığa yönelmesine rağmen Ḥuneyn, babasının eczacılık mesleğiyle ilişkilendirdiği tabiplik sanatına çocuk yaşta alaka duymuştur. Bu ilgisi, onu tıp ilmini daha yakından incelemeye sevk etmiştir. Bu bağlamda Bağdat’ta ilk tıp öğretimini devrinin önde gelen hekimlerinden Yûhannâ b. Mâseveyh’in ilim meclisinde almıştır. Hocasının mizacıyla uyuşamayan Ḥuneyn, hocası tarafından ilk eğitiminden uzaklaştırılmıştır. Ḥuneyn b. İsḥâḳ,, zihninde tasavvur ettiği ve istikbalde yapacağı tıp ilmine ait tercümelerin alt yapısının hazırlıklarını tamamlamak için Bizans beldelerine gitmiştir. Buralarda Yunancayı öğrenmiş, tıbba ait eserleri tercümeye hazır hale gelmiştir. Donanımlı bir mütercim olarak başta tıp olmak üzere bilhassa Yunancadan Arapçaya birçok eseri tercüme etmiştir. Onun eserleri çeviri ve telif olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ḥuneyn’in başarısını işiten Abbâsî halifesi Me’mûn, onu döneminin ilim akademisi olan Beytü’l-ḥikme’nin mütercim başkanlığına layık görmüştür. Bu makalede Ḥuneyn’in hekimlik ve çevirideki başarısı, ilmî kişiliğine yön veren prensipler çerçevesinde takip ettiği usulleri özetle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ḥuneyn, Abbâsîler, Tercüme, Tıp, Beytü’l-ḥikme

The Method Which Ḥuneyn b. İsḥâḳ, Who Made A Breakthrough In Science In The Abbasid Period, Used In Translation, Together With His Success In Translation Work And Medicine

Öz

Born in the Iraqi city of Ḥire, Ḥunayn b. Ishaḳ had a Christian family of Arab descent. While the majority of the citizens of this community were attracted to trade, Ḥunayn developed an interest in medicine at a young age, which his father associated with the profession of pharmacist. This interest encouraged him to become more involved in the science of medicine. He received his first medicine education Yûhannâ b. Mâseveyh who was one of the leading scholars of his time on medicine. Huneyn was dismissed from his primary education by his tutor because of incompatibility with his tutor’s temperament. Ḥunayn b. Ishaḳ travelled to the Byzantine cities to complete the preparations for the medical-scientific translations he wanted to carry out in the future. There he learned Greek well enough to translate medical works. As a qualified translator, he translated several books published in Greek into Arabic, mainly in the field of medicine. His works separate the two parts as translation and compilation. Upon hearing of Hunayn's accomplishment, the Abbasid caliph Ma'mûn elevated him to the position of the translator of Bayt al Hikma, which was the academy of science of his time. The present article summarises the methods pursued by Ḥunayn b. Ishaḳ within the framework of the principles that guided his scientific personality, as well as his achievements in the fields of medicine and translation.

Anahtar Kelimeler

Ḥunayn, Abbasid, Translation, Medicine, Bayt al Hikma

Kaynakça

• Âyid, A., ‘Umer, ‘A.M., Yaḥyâ, C., ‘Abde, D., Ta‘me, S.C. ve Mar‘aşlî, N. (2003). el-Mu‘cemu’l-Arabiyyu’l-esâsî. Lârûs.
• Bulut, Y. (2007). Oryantalizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C.33, ss.428-437). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cârim, A. ve Emîn, M. (2010). el-Belâğatu’l-Vâḍıha. Dâru’l-Fikr.
• Çelebi, K. (2008). Keşfu’ẓ-ẓunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Dâru iḥyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• Dübyân, A. (1414/1993). Ḥuneyn b. İsḥâḳ: Dirâse Târîḫiyye ve Luġaviyye. Mektebetü’l-melik Fehd el-vaṭaniyye.
• Ebû Ġazâle, T. (2007). Delîlü tedrîbi’l-mütercimîn fi’t-tercemeti’l-âmmeti, https://drive.google.com/file/d/1X2CLRjIokc-f_zx63uHyIkCsha1PZAo/view adresinden 10.03.2022 tarihinde alınmıştır.
• Ḥamevî, Y. (1397/1977). Mu‘cemü’l-büldân. Dâru Ṣâdır.
• Ḥamevî, Y. (1424/2002). Mu‘cemü’l-üdebâ. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Cülcül, S. (1955). Ṭabaḳâtü’l-Eṭıbbâ’ ve’l-ḥukemâ li’b-ni Cülcül. Dâru’l-kütübi’l-Mıṣriyye.
• İbn Ebî Uṣaybi‘a, M. (2008). ‘Uyûnü’l-enbâi fî ṭabakâti’l-eṭıbbâi. Dâru mektebeti’l-ḥayât.
• İbn Ḫallikân, Ş. (1398/1978). Vefeyâtü’l-A‘yân. Dâr-u Sâdır.
• İbnü’l-Ḳıfṭî, A. (2005). İḫbâru’l-ulemâi bi-iḫbâru’l-ḥukemâ’. (1. Baskı). Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbnü’n-Nedîm, M. (1417/1997). el-Fihrist. (2. Baskı). Dâru’l-ma‘rife.
• İṣfehânî, R. (1430/2009). Mufredât elfâẓu’l-Ḳur’ân. (4. Baskı). Dâru’l-Ḳalem.
• Kaya, M. (1992). Beytülhikme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.6, ss.88-90). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Keḥḥâle, Ö. R. (1414/1993). Mu‘cemu’l-muellifîn. Müessesetu’r-risâle.
• Sâliḥiyye, M. (1992). el-Mu‘cemu’ş-Şâmil li‘t-turasi’l-Arabiyyi'l-maṭbû‘. Ma‘hedü’l-maḫhṭûṭâti’l-‘Arabiyye.
• Sami, Ş. (r. 1308/m. 1891). Kâmûsü’l-a‘lâm. Mihrân Matbaası.
• Selâme, M. (m. 1998). et-Tercümetü fi’l-asri’l-Abbâsî. Menşûrâtü vizâreti’s-seḳâfe.
• Serkîs, Y. İ. (1339/1919). Mu‘cemü’l-maṭbûâti el-Arabiyyeti ve’l-Mu‘arrabe. Mektebetü’s-sekafeti’diniyye.
• Ziriklî, Ḫ. (2002). el-A‘lâm. (15. Baskı). Dâru’l-ilmi’l-melâyîn.