Karadeniz’den Akdeniz’e Bir İskân Hikâyesi: Hatay Kırıkhan’daki Trabzon, Çaykaralılar Örneği

Yıl 2023, Sayı: 33, 401 - 425, 31.05.2023

Zerrin Arslan , İbrahim Halil Savaşır

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1263399

Öz

Türkiye’de iskân, 2510 ve 7269 sayılı Kanunlar ile düzenlenmektedir. 1959’da Trabzon, Çaykara’daki sel ve heyelan nedeniyle Kabataş (Fotinos), Şahinkaya (Şur), Ulucami (Zeno) köylerinden 408 aile 1965’te Hatay, Kırıkhan’a yerleştirilmiştir. Bu çalışma, 1965’te Kırıkhan’a yerleştirilen Trabzonlular ya da “Lazlar” olarak bilinen Çaykaralıların iskân süreçleri, sosyal, kültürel ve ekonomik ilişkileri üzerinden sosyal politika uygulaması olarak iskân araştırılmıştır. İskânda Devlet, Çaykaralılara bahçe ve ahırı olan ev ve Amik ovasında 20-30 dönüm tarla vermiştir. Akdeniz iklimi ve kültürüyle tanışan Çaykaralılar, sosyal, kültürel ve ekonomik zorluklarla karşılaşmışlardır. Nitel araştırma yöntemi kullanılan bu araştırmada derinlemesine görüşme ve gözlem teknikleriyle veri toplanmıştır. Bu çalışmada doğal afet sonrası bir sosyal politika uygulaması olarak değerlendirilen iskânın, Çaykaralıların gündelik, sosyal, kültürel ve ekonomik yaşamlarına ve Kırıkhanlılarla etkileşimlerine etkisi incelenmiştir. Araştırmada, 1965’teki iskânın Çaykaralıların sosyo-kültürel ve ekonomik yaşamlarında değişiklik yarattığı, Kırıkhanlılarla etkileşime girmelerine neden olduğu, karşılaştıkları zorlukların çalışkanlık, dayanışma, hemşerilik ve imeceyle üstesinden geldikleri tespit edilmiştir. Bu sürede Çaykaralılar, Karadeniz’in sosyal ve kültürel özelliklerini koruyarak Akdeniz kültürünü benimsemişlerdir. Buğday ve pamuk tarımını öğrenen Çaykaralılar, devletin sağladığı ev ve tarla desteğiyle sermaye biriktirerek ticaret, sanayi ve inşaat sektörüne girmişler ve Kırıkhan’da ekonomik güç kazanmışlardır. Sonuçta, Kırıkhan’da yaşamaktan memnun olan Çaykaralıların iskânı, diğer zorunlu göç örnekleriyle karşılaştırıldığında “ayrıcalıklı iskân” olarak adlandırılmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İskân, doğal afetler, sosyal politika, sosyal ve kültürel değişim, Trabzonlular, Hatay

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

A Resettlement Story from The Black Sea to The Mediterranean: The Case of The People of Çaykara, Trabzon in Kırıkhan, Hatay

Öz

Resettlement movements in Turkey regulate with the Settlement Law No. 2510 (1934) and Law No. 7269 (1959). Due to the flood and landslide that occurred in Trabzon, Çaykara in 1959, 408 families from the villages of Kabataş (Fotinos), Şahinkaya (Şur), and Ulucami (Zeno) were resettled in Hatay Kırıkhan in 1965. This study aims to scrutinize the resettlement processes to Kırıkhan in 1965 of the people of Çaykara, known as the people of Trabzon or the Laz people according to the Law 2510 and the Law 7269. In this resettlement, the state provided them a detached houses with a cowhouse in a garden and 20-30 decares of fields in the Amik plan. The resettled people of Çaykara encountered and had serious serious social, cultural, economic difficulties with the Mediterranean climate and culture. In this study designed as a qualitative research, the data was gathered with in-depth interviews and observations. In this study, the affect of resettlement processes of the people of Çaykara as a social policy application after the natural disaster was scrutinized through the change and transition within their everyday, social, cultural and economic life and the interaction with the people of Kırıkhan. In this research, it is found out that the resettlement in 1965 was created a change in the socio-cultural and economic lives of the people of Çaykara, caused an interaction with the people of Kırıkhan, overcame all difficulties with hardworking, social solidarity networks, hemşerilik (fellow-townmenship) and imece (collective work). In this process, the people of Çaykara protecting their Black Sea’s social and cultural characteristics have adopted the Mediterranean’s culture. At the same time, they learned cotton and wheat farming and utilized the offered house and field by the state to accumulate capital and to enter trade, industry and construction sectors and then gained an economic power in Kırıkhan. Thus, they are happy to be resettled in Kırıkhan and to live here. For this reason, this resettlement is called and evaluated as a “privileged resettlement” when compared with other cases of forced migration.

Anahtar Kelimeler

Settlement, natural disasters, social policy, social and cultural change, the people of Trabzon, Hatay

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Altan, Ö.Z. (1998). Türkiye’de tek parti yönetimi döneminde (1923-1950) kurulan hükümetlerin programlarında sosyal politikaların yeri. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 487-524.
• Arndt, H. (1979). Ekonomik güç ve rekabet. (H. Başar, Çev.). Journal of Social Policy Conferences, (30), 107-130.
• Arslan, Z. ve Can, Ş. (2022). Kültürel kimlik inşası ve bellek: Antakyalı Ortodoks Hristiyan kadınlar ve gençler. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 25(2), 254-277.
• Aykaç, F. (1957). İskân mevzuatı ve idare âmirlerinin vazife ve salâhiyetleri. İdare Dergisi, 28(245), 1-22.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Barkan, Ö.L. (1949). Türkiye’de muhacir iskanı işleri ve bir iç kolonizasyon planına olan ihtiyaç. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 10(1-4), 204-223.
• Bayraktar Akkaya, Ö. (2014). Türkiye’de sosyal politika ve milliyetçiliğin kesişmesinde 1934 İskân Kanunu ve Çingeneler. Ş. Kut, H. Dikici Bilgin, Z. Alemdar ve U. Azak (Ed.), Genç Araştırmacılar Tartışıyor- Siyasi İlimler Türk Derneği VIII. Lisansüstü Konferansı Bildirileri Seçkisi içinde (s. 211-226). İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınları.
• BCA, 030.18.01.02, 161.34.10, 26/06/1961, https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/eSatis/BelgeGoster.aspx?ItemId=190612Hash=E581FC1A6B0F0EB51502C0B53E8ABF4F8BE8255225A164ECDAA62B794FFD1AA2&Mi=0, (Erişim tarihi: 08 Aralık 2022).
• BCA, 030.18.01.02, 181.68.18, 07/11/1964, https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/eSatis/BelgeGoster.aspx?ItemId=280031Hash=7E607FB8DCE1014756474DDDF88855AB494E3D50D8EDE9DB29962DAF5E8B71DF&Mi=0, (Erişim tarihi: 08 Aralık 2022).
• Beylunioğlu, A.M. ve Kaymak, Ö. (2020). Kısmet tabii... İstanbul'un Rum, Yahudi ve Ermeni toplumlarında karma evlilikler. İstanbul: İstos Yayıncılık.
• Bilecen, T. (2018). Geri dönüş göçüne etki eden faktörler: Göç literatürüne eleştirel bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(56), 138-144.
• Can, R.R. (2019). Kırıkhan ilçesi’nin coğrafi etüdü. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çağırkan, B. (2020). Sürgün, zorunlu göç ve anavatana dönüş: Ahlat Ahıska Türkleri. Ankara: Gazi Kitabevi. Erişim adresi: 9786257727570 | Web Viewer (turcademy.com).
• Çalışkan, V. (2003). Amik Ovası ve Amik Gölü: Bir sulak alanı kurutma deneyiminin günümüze ulaşan etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, (41), 97-125.
• Çetin, B. ve Coşkun M. (2020). Hatay’a yönelik iskânlarda (1960-2007) göç yönetiminde yaşanan yetersizliklerin kültürel adaptasyon ve mekân aidiyetine etkileri. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(1), 103-118.
• Demir, H. (2016). Kırıkhan ilçesi’nin (Hatay) beşerî ve ekonomik özellikleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Demirtaş, S. (2019). Göç ve değişim: Antalya ilinde yaşayan Ahıska Türkleri örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• DİE-Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). 23 Ekim 1960 genel nüfus sayımı il, ilçe, bucak ve köyler itibariyle nüfus. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Erişim adresi: http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015128.pdf.
• Dilik, S. (1985). Atatürk döneminde sosyal politika. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 40(1), 93-102.
• Emek İnan, C. (2014). Türkiye’de iskân siyaseti: İskâna yönelik örgütsel yapı üzerinden bir inceleme. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, (22), 82-102.
• Eminoğlu, R. (2021). Çaykara’dan (Şahinkaya, Kabataş ve Ulucami köyleri) Kırıkhan’a göç. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Erbaş, H. (2019). Gidişlerden kaçışlara göç ve göçmenler: Kuram, yöntem ve alan yazıları. Ankara: Phoenix Yayınevi. Erişim adresi: 9786059801928 | Web Viewer (turcademy.com).
• Erder, S. (2018). Zorla yerleştirmeden yerinden etmeye Türkiye’de değişen iskân politikaları (1. baskı). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Erkan, R. ve Aydın, D. (2010). Güneydoğu Anadolu Bölgesi İllerinde Bölge İçi ve Bölge Dışı Göç Eğilimleri. Aile ve Toplum, 6(22), 31-46.
• Eslek, D. ve Yılmaz Irmak, T. (2018). Ekolojik sistemler kuramı çerçevesinde göçmen çocuklar ve oyunları üzerine bir derleme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), 347-362.
• Gelekci, K. A. ve Meçik, O. (2021). Geçici koruma kapsamındaki Suriyelilerin göç hareketlerinde sosyal sermaye etkisi: İzmir ve İstanbul örneği. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi/Journal of Social Policy Conferences, (80), 199-229.
• Genç, Y. ve Kara, H.Z. (2016). İç göç sürecinde birey rollerinin toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(3), 30-38.
• Geray, C. (2011). Dünden bugüne kırsal gelişme politikaları. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş (5. baskı). (A. Ersoy, P. Yalçınoğlu, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Güneş-Ayata, A. (1991). Gecekondularda kimlik sorunu dayanışma örüntüleri ve hemşehrilik. Toplum ve Bilim, 51-52, 89-101.
• Hamamcı, C. ve Keleş, R. (2005). Çevre politikası. İstanbul: İmge Kitabevi.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-iskan-kanunlari/ (Erişim tarihi: 11 Ocak 2023). IOM- Uluslararası Göç Örgütü (t.y.), “Göç”, İçinde Göç Terimleri Sözlüğü (2. Baskı, s. 35).
• İskân Kanunu. (1934, 21 Haziran). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 2733). Erişim adresi: https://resmigazete.gov.tr/arsiv/2733.pdf (Erişim tarihi: 17 Aralık 2022).
• İskân Kanunu. (2006, 26 Eylül). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 26301). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/09/20060926-1.htm. (Erişim tarihi: 17 Aralık 2022).
• Kalabalık, H. (1992). Çaykara ilçesinin ekonomik yapısı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Keleş, R. (1995). Kentleşme ve Türkçe. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 6, s.1-5.
• Keleş, R. (1998). “Yeniden yerleştirim/yeniden iskân”, İçinde Kentbilim Terimleri Sözlüğü (2.baskı, s.140).
• Kirman, M. A. (2017). Sosyal bir olgu olarak göç. A. Akdoğan, S. Turan, E. Sungur, E. Battal, & E. Vural (Ed.), İslam Coğrafyasında Terör, Göç ve Mültecilik içinde (s. 109-130). Ankara: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları.
• Kula, S. ve Çakar, B. (2015). Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi bağlamında toplumda bireylerin güvenlik algısı ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 6(12), 191-210.
• Kümbetoğlu, B. (2008). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma (2. baskı). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Maslow, A.H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50, 370-396.
• Oral, B. ve Çetinkaya, F. (2017). Sosyolojik bir olgu olarak göç, tanımı, nedenleri ve göç kuramları. Türkiye Klinikleri, 3(1), 1-8.
• Özgür, E. M. (1995). Türkiye’deki iç göçlerde Ankara ilinin yeri. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (4), 63-76.
• Şakacı, B.K. (2020). Türkiye’nin göç ve iskân politikaları: 1934 tarihli 2510 sayılı İskân Kanunu incelemesi. Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi, 1(3), 36-57.
• Tekeli, İ. (1975). Göç teorileri ve politikaları arasındaki ilişkiler. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(1), 153-176.
• Tekeli, İ. (2014). Göç ve Ötesi (2.baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. ve Erder, L. (1978). Yerleşme yapısının uyum süreci olarak iç göçler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Tercan, B. (2008). Afet bölgelerinde yeniden yerleştirme ve iskân politikaları: Doğubayazıt afetzede yerleşim alanları uygulama örneği. (Yayımlanmış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tercan, B. (2020). Afet bölgelerinde yeniden yerleştirme ve iskân politikaları: Doğubayazıt depremi örneği. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 2(1), 76-91.
• Tezcan, M. (2016). Sosyolojiye giriş (9. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık. Erişim adresi: 9786051701240 | Web Viewer (turcademy.com).
• TÜİK-Türkiye İstatistik Kurumu. (2022, Şubat). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları: 2021 [Haber Bülteni]. Erişim adresi https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2021-45500 (Erişim tarihi: 06 Aralık 2022).
• Ünlü, S., Kızılhan, T. ve Elciyar, K. (2018). Göçmenlerin uyum sağlama sürecinde yaşadıkları çatışmalar ve sayısal topluluklar. Selçuk İletişim, 11(1), 5-18.
• Yıldız, E. (2001). Çaykara ve bazı köylerde sosyal yapı ve kültürel kimlik. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.