Hıristiyan Bir Din Adamının İslam Algısı: Julius Richter’ın Gözüyle 20. Yüzyılın Eşiğinde Müslüman Dünya

Yıl 2024, Sayı: 35, 88 - 114, 31.01.2024

Muhsin Önal

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1315407

Öz

İslam, ilahi dinlerin sonuncusudur. Güç ve etkisini de bu özelliğinden almaktadır. Kendisinden önce var olan tek Tanrılı inanç mensuplarının önemli bir kısmı, İslam dininin varlığından rahatsız olmakla birlikte, onu tanıma çabası gütmüşlerdir. Zira tanımak, onunla mücadele edebilmek için en önemli ölçüttür. Bu çalışmada da İslam dini üzerine araştırmalar yapan Hıristiyan bir din adamının, Julius Richter’ın nazarından, 19. yüzyılın sonu itibarıyla, Müslüman dünyanın içinde bulunduğu durum hakkında bilgilendirme yapılacaktır. Öncelikle, İslam coğrafyasının yayılım alanı ve ulaştığı sınırlar ile demografik yapısına değinilecektir. Ardından, Batılı toplumların Müslüman dünyaya yönelik endişelerinin gereksiz olduğu iddiası, yozlaşma ve çürüme teorisi üzerinden yorumlanacaktır. Son olarak, İslam dininin yeniden dirilişini mümkün kılacağı varsayılan yegâne unsurdan yani tarikatlardan bahsedilecektir. Bütün bu hususlar, Batılı bir din adamının değerlendirmeleri üzerinden okuyucuya sunulacaktır. Ancak gerek duyulduğu takdirde farklı kaynaklardan yararlanılarak, Richter’ın kanaatlerinin ne derece isabetli olduğu konusunda karşılaştırmalar yapılacak ve çıkarımlarda bulunulacaktır. Bu minvalde, kaynak çeşitliliği son derece önem arz etmektedir. Dolayısıyla, makalenin yazım sürecinde mümkün olduğunca çok sayıda kaynağa müracaat edilmiştir. Sonuç itibarıyla bu çalışma, 20. yüzyılın arifesinde, İslam dünyasının Hıristiyan aleminde nasıl yorumlandığını, tekil bir örnek üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam, Hıristiyanlık, Julius Richter, Tarikat

A Christian Reverend’s Perception of Islam: The Muslim World On the Threshold of the 20th Century Through the Eyes of Julius Richter

Öz

Islam is the last of the divine religions. It derives its power and influence from this feature. Although a significant part of the members of the monotheistic faith that existed before Islam were annoyed with the existence of the Islamic religion, they made efforts to recognize it. Because recognizing is the most important criterion to contend with it. In this study, information will be given about the situation of the Muslim world as of the end of the nineteenth century, from the point of view of a Christian clergyman, Julius Richter, who researched on the religion of Islam. First of all, the demographic structure of the Islamic geography with its area of spread and the boundaries it has reached will be mentioned. Then, the claim that Western societies' concerns about the Muslim world are unnecessary will be interpreted through the theory of corruption and decay. Finally, the only factor that is supposed to make the resurrection of the Islamic religion possible, namely sects, will be mentioned. All these issues will be presented to the reader through the considerations of a Western reverend. However, if necessary, by using different sources, comparisons and inferences will be made about how accurate Richter's opinions are. In this context, the diversity of sources is extremely important. Therefore, as many sources as possible were referenced during the writing process of the article. As a result, this study aims to reveal how the Islamic world was evaluated in Christendom on the eve of the twentieth century through a particular example.

Anahtar Kelimeler

Islam, Christianity, Julius Richter, Religious order

Kaynakça

• Abdülkerim, H. İ. A. (2019). Libya ve Anadolu’da tasavvuf hareketleri (1850-1925). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Abishev, D. (2020). Ahmed Yesevî ve Mevlânâ’nın hayatı, düşüncesi ve eserlerinden Dîvân-ı Hikmet ve Mesnevî üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(21), 90-106. https://doi.org/ 10.34189/asbd.7.21.006.
• Ademoğlu, R. (2021). Bursalı İbrahim Râzi Divanı’nda kıyafet terimleri. GAB Akademi, 1(1), 149-177.
• Adger, J. B. (1839). Howling dervishes. Missionary Herald, 35, 235-236.
• Agadjanian, V., Yabiku, S. T. ve Fawcett, L. (2009). History, community milieu, and Christian-Muslim differentials in contraceptive use in Sub-Saharan Africa. Journal for the Scientific Study of Religion, 48(3), 462-479.
• Albayrak, H. (2016). Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine (Kur'an'ın Kur'an'la Tefsiri). (10. Baskı). Şule Yayınları.
• Alkan, M. (2016). Osmanlı Devleti’nin İslam birliği siyaseti: Ortadoğu’nun Osmanlılaşması. Gazi Akademik Bakış, 9(18), 17-32. https://doi.org/10.19060/gav.320623.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions (1908). Condensed sketch of the missions of the American Board in Asiatic Turkey. (1. Baskı). American Board Press.
• Apak, A. (2008). Kuzey Afrika’da ilk İslam fetihleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 159-173.
• Araz, Ö. F. (2021). Yeni Ahit’te ve Kur’an-ı Kerim’deki Yahudilere yöneltilen eleştirilerin analizi. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 7(2), 791-833.
• Arjomand, S. A. (2004). Coffeehouses, guilds and oriental despotism government and civil society in late 17th to early 18 th century Istanbul and Isfahan, and as seen from Paris and London. European Journal of Sociology, 45(1), 23-42.
• Arpaguş, H. K. (2001). Osmanlı halkının geleneksel İslam anlayışı ve kaynakları. (1. Baskı). Çamlıca Yayınları.
• Atabey, Y. (2018). Gazali’de din felsefe ilişkisi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(14), 363-368.
• Aydın, M. (1985). Hz. Muhammed devrinde İslam-Hıristiyan münasebetlerine toplu bir bakış. Belleten, 49(193), 53-64.
• Aydın, R. (2012). Yahudi iman esasları. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(25), 189-210.
• Aytaç, B. (1997). İki tarafın görüş açılarından Arap-Türk münasebetleri. Belleten, 61, 165-170.
• Bardakoğlu, A. (2015). Dini bilgi ve günümüzde İslam. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2), 93-127.
• Barrett, D., Kurian, G. T. ve Johnson, T. M. (2001). A comparative survey of churches and religions in the modern world. World Christian Encyclopedia (C.1, ss. 4-15). Brill Yayınları.
• Biblical Training (2022). Julius Richter. https://www.biblicaltraining.org/library/julius-richter adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Bozkuş, M. (2002). İslam mezhepleri tarihi açısından dini düşüncenin geçirdiği evreler. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 195-208.
• Britannica (2022). Conrad Malte-Brun. https://www.britannica.com/biography/Conrad-Malte-Brun adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Bulut, Z. (2015). Mezheplerin ayrışma konusu haline getirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(3), 277-294.
• Carullah, M. (1999). Kur’an-ı Kerim ayetlerinin nurları huzurunda hatun. Kitabiyat Yayınları.
• Cilacı, O. (1973). İlahi dinlerin fonksiyonu. İslam Medeniyeti Dergisi, 3(28), 11-14.
• Clement, C. E. (1895). Constantinople the city of the sultans (1. baskı). Estes and Lauriat.
• Colquhoun, A. R. (1906). Pan-Islam. The North American Review, 182(595), 906-918.
• Cooke, C. A Journey Due East (1. Baskı). Hall, Smart and Allen.
• Creagh, J. (1880). Armenians, Koords, and Turks. (1. Baskı). Samuel Tinsley & Co.
• Çapak, İ. (2016). Gazali ve bazı dikkat çekici meseleler. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 7-31.
• Çınar, B. (2020). İslam geleneğinde mezhepleşme algısı ve mezhep olgusu. Akademik-Us, 4(2), 43-70.
• Çırakman, A. (2001). From tyranny to despotism: The enlightenment's unenlightened image of the Turks. International Journal of Middle East Studies, 33(1), 49-68.
• Çiftçi, H. A. (2017). Kitab-ı Mukaddes’te İsrailoğulları’nın seçilmişliği ve Justin Martyr’in seçilmişlik eleştirisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (38), 219-236.
• Çog, M. (2016). Ortaçağ Ermeni literatüründe Hz. Muhammed algısı. Tarih Okulu Dergisi, (26), 1-14. https://doi:10.14225/Joh940.
• Çolak, S. ve Aydar, M. (2020). Savaş ve propaganda: 1683 Viyana Kuşatması üzerine bir değerlendirme. Belleten, 84(301), 1045-1096. https://doi.org/10.37879/belleten.20 20.1045.
• Çubukcu, H. (2018). İslam tasavvufunda Hz. Ebû Bekir’in yeri. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (66), 412-429.
• Dilek, A. Y. (2020). Avrupa’daki Müslümanlar ve Avrupa İslam’ı. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 124-137. https://doi.org/10.30627/cuilah.638243.
• Dursun, D. (1988). Din. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 428-435). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Emigh, R. J., Riley, D. ve Ahmed, P. (2015). The racialization of legal categories in the first U.S. census. Social Science History, (39), 485-519. https://doi.org/ 10.1017/ssh.2015.69.
• Erdoğan, Ü. (2021). İslam’ın altın çağında Harezm’de Türkler ve Türk dili. Şarkiyat Mecmuası, (38), 163-181. https://doi.org/10.26650/jos.879685.
• Erten, R. (2020). Yahudilikte ve Yahudi kültüründe şifa anlayışı. Kalemname, 5(10), 292-320.
• Esed, M. (2002). Kur’an mesajı. (5. Baskı). (C. Koytak ve A. Ertürk, Çev.). İşaret Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1980).
• Evci, T. (2021). Osmanlı tarihi yazımında nüfus defterlerinin yeri: 1831 tarihli Teke Livasına bağlı Elmalı kazası nüfus defteri örneği. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 49, 205-225. https://doi.org/10.17498/kdeniz.872895.
• Franklin, N. J. (2020). Islam and the Dutch in the East Indies: Oppression or opportunity?. The European Legacy, 25(5), 572-587. https://doi.org/10.1080/10848770.2020.1760467.
• Gelici, M. (2007). Protestan iş ahlakı ile ahilik iş ahlakının karşılaştırılması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Genischen, H. W. (1998). Richter, Julius. G. H. Anderson (Ed.), Biographical Dictionary of Christian Missions (1. Baskı, ss. 569-570) içinde. Macmillan.
• Geographicus Rare Antique Maps, (t.y.). Perthes, Justus (1749-1812). https:// www.geographicus.com /P/ctgy&Category_ Code= perthes adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Goldziher, I. (1898). Hubert Jansen. Deutsche Litteraturzeitung, (40), 1534.
• Göksoy, İ. H. (2009). Snouck-Hurgronje, Christiaan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 340-341). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Griffiths, J. (1805). Travels in Europe, Asia Minor, and Arabia (1. baskı). John Brown.
• Günay, Ü. (1980). Zenci Afrika’da İslamiyet’in yayılışının temel etkenleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 105-118.
• Gündüzöz, G. (2018). Anadolu derviş çeyizinin Hz. Ali ile bağlantılı menkıbevî referansları. Kalemname, 3(6), 78-135.
• Güneş, M. (2014). Osmanlı dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 269-298. https://doi.org/10.19060/gav.43373.
• Haj, S. A. (2019). Suretü’l etrak lede’l Arab “Arapların gözüyle Türkler” kitabının tercüme ve değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Harman, Ö. F. (1993). Hıristiyanların İslam’a bakışı. İ. Kurt (Ed.), Tartışmalı ilmi toplantılar dizisi (1. Baskı, ss. 95-110) içinde. İlmi Neşriyat.
• Heinz, M., Friebel, G., Pasch, S. ve Sabet, N. (2023). The 30 years’ war and violent crime in the late 19th century. Journal of Economic Behavior Organization, 208, 191-202. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2023.02.008.
• Hick, J. (2005). Yahudilik ve Hıristiyanlıkta Tanrı kavramı. (A. Topaloğlu, Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (28), 207-216. (Orijinal makalenin yayın tarihi 1963).
• Hizmetli, S. (2006). İslam tarihi ilk dönem. (2. baskı). Ankara Okulu Yayınları.
• Honings, R. (2022). Guardians of the colony: nineteenth-century military travellers in the Dutch East Indies. Studies in Travel Writing, 25(4), 461-486. https://doi.org/10.1080/ 13645145.2022.2143995.
• Işık, Z. (2017). Devlet ve tarikat Osmanlı toplumunda devlet-tarikat ilişkilerinin ideolojik ve sosyolojik zemini (2. baskı). Çizgi Kitabevi.
• Işık, Z. (2017). Şeyhler ve şahlar Osmanlı toplumunda devlet-tarikat ilişkilerinin gelişim ve değişim süreçleri (2. baskı). Çizgi Kitabevi.
• Kaiser, T. (2000). The evil empire? The debate on Turkish despotism in eighteenth-century French political culture. The Journal of Modern History, 72(1), 6-34.
• Kanbir, Ö. ve Dikkaya, M. (2022). İslam dünyasının geri kalma nedenleri üzerine bir analiz. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 7(19), 556-580. https://doi.org/10.25204/ iktisad.1023798.
• Karpat, K. H. (2019). İslam’ın siyasallaşması: Osmanlı Devleti’nin son döneminde kimlik, devlet, inanç ve cemaatin yeniden yapılandırılması (9. Baskı). (Ş. Yalçın, Çev.). Timaş Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 2002).
• Kavas, A. (2009). Senûsiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 36, ss. 536-538). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaya, R. (2005). Kur’an-ı Kerim’e göre ehl-i kitap. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(19), 31-48.
• Keddie, N. R. (1969). Pan-Islam as proto-nationalism. The Journal of Modern History, 41(1), 17-28.
• Keskin, Ö. A. (2019). Batı’nın karanlık doğunun altın çağında bilim: İslam bilim tarihi açısından bir karşılaştırma. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 133-154.
• Kip, A. (2018). Grup aidiyetinin tipik özdeşimleri bağlamında Bakara Suresinde Yahudi grup dayanışması. Journal of Analytic Divinity, 2(1), https://doi.org/10.46595/jad.375140.
• Kurt, A. (2008). İslam ve geri kalmışlık sorunu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 35-72.
• Lee, Y. L. E. (2019). Muslims as “Hui” in late imperial and Republican China. A historical reconsideration of social differentiation and identity construction. Historical Social Research, 44(3), 226-263. https://doi: 10.12759/hsr.44.2019.3.226-263.
• Leopold, M. (2003). Slavery in Sudan, past and present. African Affairs, (102), 653-661. https://doi: 10.1093/afraf/adg068.
• Lewis, B. (1964). Orta şarkın tarihi hüviyeti. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 75-83.
• Luo, Q. ve Andreas, J. (2016). Using religion to resist rural dispossession: A case study of a hui Muslim community in north-west China. The China Quarterly, 477-498. https://doi: 10.1017/S0305741016000321
• Morton, D. O. (1830). Memoir of Rev. Levi Parsons, first missionary to Palestine from the United States. (1. Baskı). Cooke & Co.
• Myrskylä, P. (2011). More than 250 years of population censuses. https://www.stat.fi/tup/vl2010/art_20110318_001_en.html#:~:text=In%201749%20the%0first%20population,in%20the%20kingdom%20of%20Sweden adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Nargül, V. (2012). İslamiyet’in yayılmasında savaş ve şiddetin rolü. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 139-146.
• O’Connor, J. M. (1982). Galatians. A commentary on Paul's letter to the churches in Galatia by Hans Dieter Betz. Revue Biblique, 89(2), 103-141.
• Okkalı, İ. C. ve Baytar, İ. (2020). Gelenekten beslenen modernlik; İbrahim Çallı ve Mevleviler serisi. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26(44), 126-137. https://doi.org/10.32547/ ataunigsed.659286.
• Önal, M. (2022). Cumhuriyetin başkentinde ABD’li misyonerler. 19. yüzyılın ikinci yarısında Ankara-İstanos-Muratça istasyonları. (1. Baskı). Nobel Bilimsel.
• Öngören, R. (2011). Tarikat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 95-105). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Övüç, E. (2018). Tekke tarihi nasıl yazılır? Kaynaklar üzerine bir tasnif denemesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16(31), 429-466.
• Özcan, Y. Z. (1995). İslam ekonomik gelişmeye engel midir? Karşıt delil ve bazı metodolojik düşünceler. İslami Araştırmalar, 8(1), 1-12.
• Özdaş, H. (2020). Tevbe Sûresi 5. ayeti bağlamında müşriklerle ilişkiler. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 346-352. https://doi.org/10.47130/bitlissos.769665.
• Özekmekçi, M. M. (2020). Osmanlı Devleti’nin ilk genel sayımının öncüsü olarak önerilen sayımlar. Kesit Akademi Dergisi, (25), 148-160. https://doi.org/10.29228/kesit.47441.
• Özköse, K. (2003). Batı Afrika’da tasavvuf akımlarının etkisi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(2), 153-168.
• Özköse, K. (2021). Sudan’da tasavvufî hayatın şekillenmesine Kâdiriyye ve Şâziliyye tarikatlarının etkisi. Sufiyye, (10), 163-178. https://doi.org/10.46231/sufiyye.958804.
• Öztürk, M. (2012). Cahiliyeden İslamiyet’e kadın (1. Baskı). Ankara Okulu Yayınları.
• Pears, E. (1911). Turkey and its people (1. baskı). Methuen & Co. Ltd.
• Pekak, M. S. ve Gür, D. (2015). İsa’nın doğumu. Sanat Tarihi Dergisi, 24(2), 175-226. https://doi.org/10.29135/std.273896.
• Pierard, R. V. (1978). Julius Richter and the scientific study of Christian missions in Germany. Missiology, 6(4), 485–506. https://doi.org/10.1177/009182967800600407.
• Porter, D. (1835). Constantinople and its environs in a series of letters c. II (1. baskı). Harper & Brothers.
• Ramsay, W. M. (1890). The historical geography of Asia Minor. (1. Baskı). William Clowes and Sons.
• Richter, J. (1910). History of Protestant missions in the Near East. (1. Baskı). Fleming H. Revell Company.
• Rodinson, M. (1969). İslamiyet ve kapitalizm (1. Baskı). (O. Suda, Çev.). Gün Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 1966).
• Sarıkaya, M. S. (2022). 13. yüzyıl Türkiye’sinde dini-tasavvufi hayat ve Hacı Bektaş Veli. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (102), 211-233.
• Schick, İ. C. (2018). Sultan Abdülhamid II from the pen of his detractors: Oriental despotism and the sexualization of the ancient régime. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 5(2), 47-73.
• Schneider, E. C. A. (1846). Letters from Bursa Asia Minor (1. baskı). Ger. Ref. Church Publication.
• Seidler, M. (2018). Eliah Benamozegh, Franz Rosenzweig and their blueprint of a Jewish theology of Christianity. Harvard Theological Review, 111(2), 242-263. https://doi: 10.1017/S001781601800007X.
• Sheldon, M. E. (2012). The Apostle Paul’s theology of good works; with special emphasis on 1 Timothy 6:17-19 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kentucky Southeastern Baptist Theological Seminary.
• Smith, A. (1851). A month at Constantinople (1. Baskı). David Bogue Publications.
• Smith, J. V. C. (1852). Turkey and the Turks or travels in Turkey (1. baskı). F. Gleason’s Publishing Hall.
• Soysaldı, H. M. (2007). Kur’an’ın getirdiği evrensel prensipler. Humanities Sciences, 2(3), 144-166.
• Sönmez, F. (2022). Hoca Ahmet Yesevî felsefesi ve 21. yüzyılda Türk dünyası yansıması. https://www.kirmizilar.com/tr/index.php/konuk-yazarlar2/7240-hoca-ahmet-yesevi-felsefesi-yuzyilda-turk-dunyasi-yansimasi adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Sümer, F. (1992). Yavuz Selim halifeliği devraldı mı?. Belleten, 56(217), 675-702.
• Strong, W. E. (1910). The story of the American Board. (1. Baskı). The Pilgrim Press.
• Sutcliffe, C. R. (1975). Is Islam an obstacle to development? Ideal patterns of belief versus actual patterns of behavior. The Journal of Developing Areas, 10(1), 77-82.
• Şenay, B. (2002). Yahudi-Hıristiyan ilişkileri tarihi ve anti-semitizm-oryantalizm ilişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(2), 117-146.
• Şensoy, G. (2023). Sadruşşerîa’nın Vahdet-i Vücûd eleştirisinin tahlili. Kader, 21(1), 104-115. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1232362
• Tanrıverdi, H. (2012). Vahdet-i Vücûd-Panteizm karşılaştırması. Dini Araştırmalar, 15(40), 65-89.
• Tatlıoğlu, D. (2009). Tasavvuf ve tarikatlara sosyolojik bir bakış. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(4), 99-128.
• Tek, A. (2010). Bursa’da Kadiri tekkeleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1), 143-182.
• Temel, M. (2007). Atatürk devrimlerinin Çin aydınlarınca algılanışı ve XX. yüzyılın ilk yarısındaki Türkiye-Çin ilişkilerine yansıması. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 105-123.
• Topcu, U. (2021). 20. yüzyılın başında Protestan misyonerler ve İslam dünyası [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Tosun, N. (2009). Sıddîkıyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C.37, s. 98). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ugan, Z. K. ve Karataş, M. (2001). Dini rivayetler. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 207-257.
• Ulaş, S. (1992). İslam’da çok kadınla evlilik. İslami Araştırmalar, 6(1), 52-63.
• Vives, P. S. ve Mora, J. M. P. (2021). Bottom‐up nation‐building: National censuses and local administration in nineteenth‐century Spain. Journal of Historical Sociology, (34), 287-304.
• Weber, M. (2009). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu (2. Baskı). (G. Solmaz, Çev.). Alter Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 1904).
• Yılmaz, İ. (2019). İslâm hukukunda çok eşliliği meşru kılan şartlar ve buna ruhsat veren özel durumlar. Bilimname, (37), 559-591. https://doi.org/10.28949/bilimname.513350.
• Yılmaz, N. (2021). Klunili Peter (Peter the venerable) ve İslam algısı. Journal of Islamic Research, 32(1), 99-117.
• Young, F. J. (1906). Islam in Arabia. S. M. Zwemer, E. M. Wherry ve J. L. Barton (Ed.), The Mohammedan world of today (1. Baskı, ss. 79-99) içinde. Fleming H. Revell Company.
• Yurduseven, N. H. (2022). Hıristiyanların Yahudi toplumu ve dininden kopma sürecinin temel etkenleri. Kalemname, 7(13), 197-211.