Buhârî’nin Leys b. Sa‘d’ten (ö. 175/791) Yaptığı Ta‘lîklerin Kaynaklarının Analizi -Abdullah b. Sâlih (ö. 223/838) Özelinde-

Yıl 2024, Sayı: 35, 519 - 535, 31.01.2024

İbrahim Hanek

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1387588

Öz

Hadis ilminde muallak hadis, isnadın başından bir veya art arda birkaç râvininin yahut da bütün râvilerin zikredilmediği rivâyet türüdür. Muallak denildiğinde akla ilk gelen hadis kitabı, Buhârî’nin (ö. 256/869) el-Câmi‘u’s-Sahîh’idir. Buhârî’nin muallakları bağlamında tartışılan hususlardan biri onun, özellikle kendi hocalarını isnaddan düşürüp Leys b. Sa‘d’ten (ö. 175/791) rivâyette bulunmasıdır. Çalışmamız, cerh ve ta‘dîl âlimlerince hadis rivâyetinde güvenirliği tartışılan Abdullah b. Sâlih el-Mısrî (ö. 223/838) ile sınırlı tutulacaktır. Ancak “ve kâle’l-Leys→ Yunus→ İbn Şihâb…” tarîki ile ondan yapılan muallaklar, araştırmamıza dâhil edilmeyecektir. Buhârî’nin, Abdullah b. Sâlih tarîkiyle tahammül ettiği, ancak Sahîh’inde kâle, revâ ve tâbea gibi sîgalarla Leys’ten muallak olarak kaydettiği bütün hadisler tespit edilmeye çalışılacaktır. Buhârî’nin bunları ondan tahammül ettiğini, Sahîh’in farklı nüshalarına ondaki bazı muttasıl senetlere ve Buhârî’nin diğer eserleri ile ondan yapılan kimi tahrîclere müracaat edilerek tespit edilmeye gayret gösterilecektir. Bu metotla Abdullah b. Sâlih’ten tahammül edildiği tespit edilemeyen muallakları, Buhârî dışındaki muhaddislerin tahrîcleriyle araştırılmaya çalışılacaktır. Böylece Buhârî’nin de söz konusu muhaddisler gibi onları Abdullah b. Sâlih’ten almış olabileceği ihtimaline değinilecektir. Bu konuda İsmâîlî (ö. 371/982), Ebû Nu‘aym el-İsfahânî (ö. 430/1038), İbn Hacer (ö. 852/1449) ve çağdaşlardan M. Fuad Sezgin’in (ö. 2018) görüş ve yorumları çerçevesinde söz konusu ta‘lîk olayı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, es-Sahîh, Ta‘lîk, Muallak, Leys b. Sa‘d, Abdullah b. Sâlih

Analysing the Sources of al-Bukhārī's Ta'līqs from Lays b. Sa'd (d. 175/791) -In the Case of Abdullah b. Salih(d. 223/838)-

Öz

In the hadith literature, a muallak is a type of narration in which one or more or all of the narrators are not mentioned at the beginning of the isnad. The first hadith book that comes to mind when it is mentioned is al-Bukhārī's (d. 256/869) al-Jâmı’ al-Sahīh. One of the issues discussed in the context of al-Bukhārī's muallāqa is that he narrated from Lays b. Saʿd (d. 175/791), especially by omitting his own teachers from the isnāt. Our study will be limited to Abdullah b. Salih (d. 223/838), who, as can be understood from the title, is considered a controversial rāwī by the scholars of cerh and ta'dīl. However, the muallaks made from him by the tradition of "wakāla al-Lays→ Yunus→ Ibn Shihāb..." will not be included in our study.We will try to identify all the hadiths that al-Bukhārī narrated through 'Abdullah b. Sālih, but recorded in his Sahīh as muallak from Lays with sīgas such as qāla, revā, and tābaa. We will endeavour to establish that al-Bukhārī has tolerated them from him by referring to different copies of the Sahīh, some of its authentic senat, and some tahrīj from it and other works of al-Bukhārī. With this method, it will be tried to investigate the muallaks that could not be determined to be endured from 'Abdullah b. Salih with the tahrīj of muhaddithis other than al-Bukhārī. Thus, the possibility that al-Bukhārī, like the aforementioned muhaddithis, may have received them from 'Abdullah b. Salih will be mentioned. The ta'līk event in question will be discussed within the framework of the views and comments of Ismā'īlī (d. 371/982), Abū Nu'aym al-Isfahānī (d. 430/1038), Ibn Hajar (d. 852/1449), and M. Fuad Sezgin (d. 2018), a contemporary.

Anahtar Kelimeler

Hadith, al-Bukhārī, al-Sahīh, Ta, Muallak, Leys b. Sa‘d,

Kaynakça

• Ağırakça Şahyar, A. (2011). Kütüb-i Sitte’den Örneklerle Zayıf Hadis Rivayeti. Akdem Yayınları.
• Albayrak, A. (2018). Buhârî Sonrası el-Câmi‘u’s-sahîh. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Albayrak, A. (2020). Buhârî’nin Kaynakları ve Fuad Sezgin. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Aydınlı, A. (2020). Muallak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C.30 s. 30). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aynî, M. (ts.). Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• Begavî, A. (2000). Mu’cemu’s-Sahâbe Mektebetü Dari’l-Beyân.
• Beyhakî, A. (2003). es-Sünenü’l-kübrâ. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, M. (1986). et-Târîhu’s-sağîr. Dâru’l-Ma’rife.
• Buhârî, M. (1992). el-Câmiu’s-sahîh. Çağrı Yayınları.
• Buhârî, M. (2001). el-Câmiu’s-sahîh. Dâru Tavkı’n-Necât.
• Buhârî, M. (2023). el-Edebü’l-müfred. Dâru İbn Kesîr.
• Buhârî, M. el-Câmi‘u’s-Sahîh (Ebû Zer Rivayeti). İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Fatih, 1060, 1a-224b.
• Buhârî, M. el-Câmi‘u’s-Sahîh (Takiyüddin es-Sübkî Nüshası). İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 703, 1a-420a.
• Buhârî, M. et-Târîhu’l-kebîr. Dâiretu’l-Meârifi’l-Osmaniyye.
• Buhârî. M. el-Câmi‘u’s-Sahîh (Sagânî Rivâyeti). İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Damat İbrahim, 267, 1a-2271b.
• Eren, M. (2003). Buhârî’nin Sahîh’i ve Hocaları. Nükte Kitap.
• Hanek, İ. (2023). Buhârî’nin Sahîh’inde Hocası Abdullah b. Sâlih el-Mısrî’den (ö. 223/838) Rivâyette Bulunup Bulunmamasının Araştırılması. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 9 (1), Article 1. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1255905
• Irâkî, Z. (2012). Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
• İbn Hacer, A. (1908). Tehzîbu’t-Tehzîb. Matbaa Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye.
• İbn Hacer, A. (1984). En-Nüket alâ kitâbi İbni’s-Salâh. el-Câmiatü’l-İslâmiyye.
• İbn Hacer, A. (1985). Tağlîku’t-ta’lîk alâ Sahîhi’l-Buhârî. Mektebetü’l-İslâmî.
• İbn Hacer, A. (2004). Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Dâru’l-Hadîs.
• İbn Hacer, A. (2004). Hedyü’s-sârî. Dâru’l-Hadîs.
• İbn Hanbel, Ahmed. (2001). el-Müsned. (1-45). Müessesetü’r-Risâle.
• İbnu’s-Salâh, O. (2017). Ulûmu’l-hadîs. Dâru’l-Fikr.
• Kastallânî, A. (1905). İrşâdu’s-sârî. Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye.
• Koçyiğit, T. (2012). Hadis Usulü. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mizzî, Y. (1983). Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma‘rifeti’l-etrâf. el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Müslim, E. (ts.). el-Câmiu’s-sahîh. Dâru İhyâ Türâsü’l-Arabî.
• Polat, S. (2012). Hadis Araştırmaları (4. Baskı). İnsan Yayınları.
• Sezgin, F. (2015). Buhari’nin Kaynakları (4. Baskı). Otto.
• Taban, Z. (2013). Buhârî’nin Muallak Hadisleri. [Lisans bitirme tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Taberânî, S. (ts.). el-Mu‘cemu’l-evsat. Dâru’l-Harameyn.
• Taberî, M. (2000). Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Müessesetü’r-Risâle.