Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Arkeolojiye Genel Bir Bakış

Yıl 2024, Sayı: 35, 506 - 518, 31.01.2024

Laleş Uslu Azarak

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1388436

Öz

“Geçmişin tanığı” olarak adlandırabileceğimiz arkeoloji kültürlerin maddi kalıntılarını inceleyerek, geçmiş yaşantılarını gözler önüne sermeyi amaçlamakta, onların sosyolojilerini, felsefelerini, inanç ve ritüellerini, diğer kültürlerle ilişkilerini incelemektedir. Arkeoloji aynı zamanda tarih, antropoloji, etnografya, sosyoloji ve daha birçok bilimsel alanla işbirliği kurarak bulguları yorumlama çabasındadır. Geçmişi aydınlatmayı amaçlayan bu bilim dalı, ilk başlarda kültürlerin ulus olma bilincini geliştirme ve ulusların kökenlerinin çok eskiye dayandığını kanıtlamaya çalışan bir disiplin olarak ortaya çıkmış, sonraları daha evrensel bir ivme kazanmıştır. Kökleri derinlerde olan halkların varlıklarını sürdürme çabaları da ancak arkeolojik kalıntılarda ve sanat eserlerinde kendini göstermektedir. Geçmişe duyulan merak, arkeolojik eserleri popüler hale getirmiş; bu durum yabancı gezgin, maceracı ve oryantalistlerin kültürel miras açısından zengin olan Osmanlı topraklarındaki tarihi eserlere ilgi duymalarına neden olmuştur. 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yer alan Anadolu yabancı bilim insanlarının ilgisini çekmiştir. Osmanlı topraklarında yapılan kazılar, bu topraklardan adeta tarih fışkırdığını kanıtlar niteliktedir. Gerek izinli gerek izinsiz bir şekilde yapılan birçok kazıda ortaya çıkarılan eserlerin bazıları Avrupa’daki müzelerde sergilenmektedir. Çalışmada cumhuriyet öncesi ve sonrası yapılan arkeolojik çalışmalara genel olarak değinilmiştir. Tarihi eser ve kültür varlıkları açısından son derce zengin olan bu coğrafyada çok sayıda bilimsel araştırma ve kazı yapıldığından dolayı konu sınırlandırılması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Osmanlı, Arkeoloji, Kültür Mirası

Etik Beyan

Etik Beyan yoktur.

An Overview of Pre-Republican and Post-Republican Archaeology

Öz

Archaeology, which we can call the "witness of the past", aims to reveal their past lives by examining the material remains of cultures, examining their sociologies, philosophies, beliefs and rituals, relations with other cultures, etc. Archaeology also endeavors to interpret the findings by collaborating with history, anthropology, ethnography, sociology, and many other scientific fields. This discipline, which aims to illuminate the past, first emerged as a discipline in which cultures tried to develop the consciousness of being a nation and to prove that the origins of nations date back to ancient times, and then gained a more universal momentum. Efforts of deep-rooted peoples to maintain their existence are only manifested in archaeological remains and works of art. Curiosity about the past made archaeological artifacts popular; this caused foreign travelers, adventurers and orientalists to be interested in historical artifacts in the Ottoman lands, which were rich in cultural heritage. At the end of the 19th century, Anatolia, which was located in the territory of the Ottoman Empire, attracted the attention of foreign scientists. The excavations carried out in the Ottoman lands prove that history sprouted from these lands. Some of the artifacts unearthed in these excavations, both with and without permission, are exhibited in museums in Europe. In the study, archaeological studies conducted before and after the republic are generally mentioned. Since many scientific researches and excavations have been carried out in this geography, which is extremely rich in terms of historical artifacts and cultural assets, the subject has been limited.

Anahtar Kelimeler

Republic, Ottoman, Archaeology, Cultural Heritage

Kaynakça

• Arık, R. O. (1941). Arkeoloji Enstitüsü’nün Dünü, Bugünü, Yarını Hakkında. Arkeoloji Araştırmaları (1940–1941), Cumhuriyet Matbaası, 833-851.
• Arsebük, G. (1983). Dünden Bugüne Arkeoloji. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İletişim Yayınları, 66-75.
• Atasoy, S. (1983). Türkiye'de Müzecilik. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İletişim Yayınları, 1458-1461.
• Başgelen, N. (1998). Atatürk ile Eski Eserler, Arkeoloji, Kazılar ve Müzeler. Arkeoloji ve Sanat, 87, 2-5.
• Başgelen, N. (2001). Cumhuriyetin İlk Arkeolojik Kazısı Ankara TümülüsleriAkeoloji ve Sanat, 100, 34-44.
• Bayrakdar, B., Kucak, B., Karabulut, I., İzzet Ege, İ., ve Öcal, M. (2017). Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bergama Zeus Sunağı’nın Berlin’e Götürülüşü Hakkında Bazı Düşünceler, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XVII/34, ss. 43-67.
• Çelik, D. (2020). Alaca Höyük. Aktüel Arkeoloji Yayınları, İstanbul.
• Ebcioğlu, İ. (1983). Türkiye'den Batı Ülkelerine Götürülen Arkeolojik Eserler, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 1, İletişim Yayınları, 76-80.
• Esin U. & Arsebük, G. (1976). Tülin Tepe Kazısı, 1971. Türk Arkeoloji Dergisi, (34), 63-78.
• Eyice, S. (1985). Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6, İletişim Yayınları, 1596-1603.
• Frazer, J. G. (1931). Mythes sur l'origine du feu. .
• Baram, U. ve Carroll, L. (2004). Osmanlı Geçmişinin Geleceği Osmanlı Arkeolojisine Başlarken, Osmanlı Arkeolojisi. U. Baram, L. Carroll (Ed.), Kitap Yayınevi, 15-24.
• Gökalp, U. L. (2014). Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Atatürk’ün Arkeoloji Disiplinine Katkıları. Hikmet Yurdu, 7(14).
• Holod, R. ve Ousterhout, R. (2011). Amerika'nın Antikite ile Buluşması, Osman Hamdi Bey & Amerikalılar Arkeoloji, Diplomasi, Sanat. Pera Müzesi Yayınları, 25-27.
• Köroğlu, K. (Ocak 2016) Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları: İlk Sonuçlar. Sayı: 41, Haberler.
• Morçöl, Ç. (2007). Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında, Arşiv Belgelerinde, Ankara’da Yapılan Arkeolojik Kazı Çalışmaları. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2006 Yıllığı, 459-498.
• Mutlu, S. ve Mutlu, M. B. (2018). Anadolu’da Arkeolojinin Kurumsallaşma Süreci ve Gelişimi. Academic Knowledge, 1(1), 64-76.
• Ökse, A. T., (2021). Eski İnsanın Duygularının Arkeolojik Verilere ve Yazılı Belgelere Yansıması. TUBA-AR: Turkish Academy of Sciences, Journal of Archaeology, 29(29), 153-176.
• Önge, M. (2018). Kültür Mirasını Tanımlamak için Türkiye’de Kullanılan İlk Özgün Terim: Âsâr-I Atîka. Avrasya Terim Dergisi, 6 (1): 8-14.
• Özdoğan, M. (2006). Türkiye Arkeolojisine Tarihsel Süreç İçinde Bir Bakış, Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta, (Ed.), Deutshes Bergbau-Museum, Bochum Yayınları, 29-43.
• Özdoğan, M. (2011). Arkeolojik Kazılar Bilimsel Çalışma mı? Toprak Hafriyatı mı?. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özgüç, T. (1975). Atatürk ve Arkeoloji. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özgünel, C. (1986). Cumhuriyet Dönemi Türk Arkeolojisi. Belleten, 50(198), 895-914.
• Redford, S. ve Ergin, N. (2010). Giriş. S. Redford ve N. Ergin (Ed.), Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri. 14-16, (2. Baskı), (İ. Türkoğlu Çev.), Koç Üniversitesi Yayınları.
• Renfrew, C. (1980). The Great Tradition versus the Great Divide: Archaeology as Anthropology?. American Journal of Archaeology, 84: 287-298.
• Serbestoğlu, İ. ve Açık, T. (2013). Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müze-i Hümayun Mektebi. Akademik Bakış, Cilt 6, Sayı 12: 157-172.
• Shaw, W. (2004). Osmanlı Müzeciliği Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi, İletişim Yayınları.
• Taşkın, S. (1991). Sürgündeki Zeus: Bergama’dan Berlin’e Berlin’den Bergama’ya, Bergama Belediyesi Yayını, İzmir.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi (A. Suat Çev.), Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Tiryaki, S. (2023). Bilimsel Araştırmalar Bağlamında Tarih ve Arkeolojinin Kurumsal Birlikteliği ve Ayrışma Noktaları” Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 909-919.
• Turani, A. (2003). Dünya Sanat Tarihi (9. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Koşay, Z. H. (1974). Etnoğrafya, Folklor, Dil, Tarih vd. Konularda Makaleler ve İncelemeler, Ayyıldız Matbaası.
• Uçankuş, H. T. (2000). Bir İnsan ve Uygarlık Bilimi Arkeoloji, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ünal, A. (1976). Ölümünün 4. Yıldönümü Dolayısıyle Prof. Dr. Halil Demircioğlu.
• Ünar, Ş. (2020). Atatürk Dönemi’nde Türk Arkeolojisi. Anasay, (11), 129-148.
• Yegül, K. F. (2010). Akademik Dünyanın Ulvi Salonlarından Anadolu'nun Tozlu Tepelerine: Barış ve Savaş Döneminde Birinci Sardis Ekspedisyonu (1909-1926) ve Howard Crosby Butler, Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri, S. Redford, N. Ergin (Ed.), Koç Üniversitesi Yayınları, 75-122.
• Yıldız, R. (2023). İngilizlerin Musul’da Arkeolojik Keşifleri (1876-1909). .Sosyal Bilimler Akademi Dergisi. 6(1). 18-30.
• Yılmaz, Y. (2014). Türkiye’nin Antik Kentleri, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• Yücel, E. (1999). Türkiye'de Müzecilik, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-350486/43-uluslararasi-kazi-arastirma-ve-arkeometri-sempozyumu.html adresinden 05.12.2023 tarihinde alınmıştır.
• https://aktuelarkeoloji.com.tr/kategori/bir-uygarlik/alaca-hoyuk adresinden 01.12.2023 tarihinde alınmıştır.