Scanning Dictionary And In Azerbaijan Turkish Common Idioms

Yıl 2024, Sayı: 37, 583 - 600, 15.10.2024

Veysi Sevinçli , Hami Akman

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1497985

Öz

Tarama Dictionary with Witnesses is a historical dictionary containing Turkish words compiled from Turkish works written between the 13th and 19th centuries in Anatolia. While some of the words in this dictionary have fallen out of use before reaching the present day, some of them still exist by undergoing more or less sound and shape changes. Many of the words are used as they are today without any change in sound, form and meaning. One of the remarkable aspects of this dictionary is that idioms are given as separate items. This provides convenience in accessing idioms. The fact that idioms are stereotyped word sequences has enabled them to be used for many years without undergoing any change. In this respect, idioms have an important place in interlingual vocabulary studies. In this study, by making use of this aspect of idioms, common idioms used in Tarama Dictionary and Azerbaijan Turkish were tried to be determined. Azerbaijani Turkish continued its existence from the 13th century to the 16th century within the period generally called Old Anatolian Turkish. Although it continued to be used as an independent written language afterwards, it preserved its similarities with both Old Anatolian Turkish, its continuation Ottoman Turkish and Turkey Turkish to a great extent. Approximately 100 (one hundred) common idioms were identified in Tarama Dictionary and Azerbaijan Turkish. Although these idioms are generally similar word for word, there are also idioms that have undergone some sound changes. For a better understanding of the idiom which is the Azerbaijani Turkish equivalent of the idiom in the Tarama Dictionary, the idioms are shown on the table.

Anahtar Kelimeler

Scanning Dictionary, Azerbaijan Türkish, Idiom, Common Idioms

Tarama Sözlüğü ve Azerbaycan Türkçesindeki Ortak Deyimler

Öz

Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Anadolu sahasında 13. ve 19. yüzyıllar arasında yazılmış, Türkçe eserlerden derlenmiş Türkçe kelimeleri ihtiva eden tarihî bir sözlüktür. Bu sözlükteki kelimelerin bazıları günümüze ulaşamadan kullanımdan düşmüşken bazıları az ya da çok ses ve şekil değişikliklerine uğrayarak varlığını hâlen sürdürmektedir. Kelimelerin birçoğu da günümüzde ses, şekil ve anlam değişikliğine uğramadan olduğu gibi kullanılmaktadır. Bu sözlükte dikkat çekici yönlerden biri de deyimlerin ayrı madde başı olarak verilmesidir. Bu da deyimlere ulaşma noktasında kolaylık sağlamaktadır. Deyimlerin kalıplaşmış söz dizileri olması, onların değişime uğramadan uzun yıllar kullanılmasını sağlamıştır. Bu yönüyle diller arası söz varlığı çalışmalarında deyimler önemli bir yere sahip olmuşlardır. Bu çalışmada, deyimlerin bu yönünden faydalanılarak Tarama Sözlüğü ve Azerbaycan Türkçesinde kullanılan ortak deyimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Azerbaycan Türkçesi, 13. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar genelde Eski Anadolu Türkçesi olarak adlandırılan dönem içerisinde varlığını sürdürmüştür. Daha sonra bağımsız bir yazı dili olarak kullanımını devam ettirse de gerek Eski Anadolu Türkçesi, gerek onun devamı olan Osmanlı Türkçesi ve gerekse de Türkiye Türkçesiyle olan benzerliklerini büyük oranda korumuştur. Tarama Sözlüğü ve Azerbaycan Türkçesinde yaklaşık 100 (yüz) civarında ortak deyim tespit edilmiştir. Bu deyimler, genelde kelimesi kelimesine benzer olsa da bazı ses değişikliklerine uğrayan deyimlere de rastlanmaktadır. Tarama Sözlüğündeki deyimin Azerbaycan Türkçesindeki karşılığı olan deyimin daha iyi anlaşılması için deyimler tablo üzerinde gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, Azerbaycan Türkçesi, Deyim, ortak deyimler.

Etik Beyan

Etik beyan raporu gerektirecek bir çalışma değildir.

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Anadilimizin Söz Denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2011). Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri. Ankara: Bilgi Kitabevi.
• Aksan, D. (2013). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Kitabevi.
• Altaylı: (2005). Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü. Ankara: Prestij Matbaası.
• Azәrbaycan Milli Elmlәr Akademiyası Nәsimi Adına Dilçilik İnstitutu, (2006). Azәrbaycan Dilinin İzahlı Lüğәti. Bakü: Şәrk-Qәrb.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hengirmen, M., (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Hengirmen, M. (2015). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yaınevi .
• İlker, A. (1997). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı Dil Bilgisi Terimleri Szölüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.