Evaluation of Foods Containing Ethyl Alcohol From Fiqh Perspective

Yıl 2023, , 191 - 218, 30.12.2023

Aydın Asıl

https://doi.org/10.59777/ihad.1317842

Öz

This study aims to reveal the rule of foods containing ethyl alcohol. For this, first of all, the fiqh rule of ethyl alcohol has been determined. It is a new issue to obtain ethyl alcohol through some chemical processes and to use it by participating from outside in food production. Therefore, the religious rules of both ethyl alcohol and the foods in which it is included for different purposes are not directly included in the classical fiqh sources.
The study discusses ethyl alcohol and the ways it is included in foods after giving information about the alcohols commonly included in foods. In order to determine the religious rule of foods containing ethyl alcohol, ethyl alcohol was examined in comparison with the drinks forbidden by Islam and the subject was built on this basis.
Alcohol is the common name for chemical compounds with similar properties in the field of organic chemistry. However, the only intoxicating type of alcohol among alcohol derivatives is ethyl alcohol. Types of alcohol other than ethyl alcohol are additives that do not have an intoxicating effect but are chemically named alcohol. For this reason, when alcohol is mentioned in Islamic fiqh, it is ethyl alcohol whose religious rule is controversial. Ethyl alcohol is also used as a solvent and preservative in the production of foodstuffs, as it is a good solvent, accelerates fluidity and has protective properties.
The fiqh rule of foods containing ethyl alcohol constitutes one of the main issues in the field of halal food. Two key elements play a decisive role in relation to the subject. These are whether the ethyl alcohol that is added to the products from the outside is impure and whether the product that emerges in the final stage is intoxicating. Some scholars have accepted that ethyl alcohol is neciss and that it will make the substances in which it is impure. However, according to the opinion that constitutes the majority, ethyl alcohol was considered clean because it was both spiritually impure and hamr and ethyl alcohol were different from each other.
As a result of the researches, two different approaches were determined regarding the provision of ethyl alcohol, where the opinions about the drinks in the classical fiqh shed light, and these approaches were examined together with their evidence. At the end of the study, it was concluded that ethyl alcohol is not exactly the same as the hamr (wine), which is strictly forbidden in Islam. It was evaluated by taking into account parameters such as the halal status of foods containing ethyl alcohol, the amount of ethyl alcohol it contains, the mode of its presence, the purpose of participation if it is participating from the outside, and its function in the food.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Halal Food, Alcohol, Carbonated Drinks, Fermented Foods, Alcoholic Beverages, Aromatic Foods

Etil Alkol İçeren Gıdaların Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

Bu çalışmada etil alkol içeren gıdaların fıkhî hükmünün ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bunun için öncelikle etil alkolün fıkhî hükmü tespit edilmeye çalışılmıştır. Etil alkolün birtakım kimyasal işlemler ile elde edilmesi ve gıda üretiminde dışardan katılmak suretiyle kullanılması yeni bir meseledir. Dolayısıyla gerek etil alkolün gerek farklı amaçlarla içerisine katıldığı gıdaların dinî hükmü klasik fıkıh kaynaklarında doğrudan yer almamaktadır.
Çalışmada öncelikle yaygın bir şekilde gıdalarda bulunan alkoller hakkında bilgi verildikten sonra etil alkol ve gıdalarda bulunma şekilleri ele alınmıştır. İçerisinde etil alkol bulunan gıdaların dinî hükmünün tespit edilebilmesi için etil alkol, İslâm’ın haram kıldığı içkiler ile mukayeseli olarak incelenmiş ve konu bu temel üzerine bina edilmiştir.
Alkol, organik kimya alanında benzer özelliklere sahip kimyasal bileşiklerin ortak adıdır. Ancak alkol türevleri arasında yegâne sarhoş edici olan alkol türü, sadece etil alkoldür. Etil alkolün dışındaki alkol çeşitleri, sarhoş edici etki yapmayan ancak kimyasal olarak alkol ismini alan katkı maddeleridir. Bu sebeple İslâm fıkhında alkol denildiğinde kastedilen ve dinî hükmü tartışmalı olan etil alkoldür. Etil alkol, iyi bir çözücü olduğu, akışkanlığı hızlandırdığı ve koruyucu özelliği bulunduğu için gıda maddelerinin üretiminde çözücü ve koruyucu olarak da kullanılmaktadır.
İçerisinde etil alkol bulunan gıdaların fıkhî hükmü, helâl gıda alanındaki temel meselelerden birisini oluşturmaktadır. Konuyla ilgili olarak iki temel unsur belirleyici rol oynamaktadır. Bunlar ürünlerin içerisine dışarıdan katılan etil alkolün necis olup olmadığı ve son aşamada ortaya çıkan ürünün sarhoş edici nitelik taşıyıp taşımadığıdır. Bazı âlimler etil alkolün necis olduğunu ve içerisine katıldığı maddeleri de necis hale getireceğini kabul etmişlerdir. Ancak çoğunluğu teşkil eden görüşe göre gerek manevî necis olması gerekse hamr ile etil alkolün birbirinden farklı maddeler olması sebebiyle etil alkol temiz kabul edilmiştir.
Yapılan araştırmalar neticesinde etil alkolün hükmüyle alakalı olarak klasik fıkıhtaki içecekler hakkındaki görüşlerin ışık tuttuğu iki farklı yaklaşım tespit edilmiş ve bu yaklaşımlar delilleriyle birlikte incelenmiştir. Araştırmanın nihayetinde etil alkolün İslâm’da kesin bir şekilde haram kılınan hamr (şarap) ile tam olarak aynı olmadığı kanaatine ulaşılmıştır. Etil alkol içeren gıdaların helallik durumu, içerdiği etil alkolün miktarı, bulunma şekli, dışarıdan katılıyor ise katılma amacı ve gıda içerisindeki işlevi gibi parametreler dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Helal Gıda, Alkol, Gazlı İçecekler, Fermente Gıdalar, Alkollü İçkiler, Aromatik Gıdalar

Kaynakça

• Akbulut, Mehmet. “Alkolde Çözülen (Ekstrakte Edilen) Katkı Maddeleri ve Gıdalarda Kullanımı”. Dini Hükmü Açısından Gıdalardaki ve İlaçlardaki Katkı Maddeleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn. Fethu bâbi’l-inâye. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Lübnan: Mektebetü Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1426.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukuna Göre İstihâle ve İstihlâkın Necis Katkı Maddesi İçeren Gıda, İlaç, Kozmetik ve Temizlik Malzemelerinin Hükmüne Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (2016), 2326-2345.
• Atıyye, Hişâm es-Seyyid el-Cenânî. “el-Kuhûl ve istihdâmâtuhu”. Dirâsetun Fıkhiyyetün Muâsıratün 4/34 (2019), 1054-1133.
• Bahît el-Mutîî, Muhammed b. Fetâvâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1. Basım, 1434.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çeker, Orhan. “Helal Gıda Anlayışımız”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 3/2 (24 Aralık 2021), 1-10. https://doi.org/10.51973/head.1005218
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 18. Basım, 1993.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Bahar Yayınları, 2012.
• Elgün, Adem. “Helal Hayat Kavramı İçinde Etil Alkolün Evrensel Yeri ve Önemi”. Academic Platform Journal of Halal Lifestyle 1/2 (31 Aralık 2019), 77-83.
• Elgün, Adem. “Helallik Açısından Alkollü İçkiler, İçecekler ve Gıda Maddelerinde Alkol”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 1/1 (12 Kasım 2019), 18-29.
• Elgün, Adem. “İçeriğinde Doğal Olarak Alkol Oluşan Fermente Gıdalar”. Dini Hükmü Açısından Gıdalardaki ve İlaçlardaki Katkı Maddeleri. ed. Muhlis Akar vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle en-Nâşirûn, 1426–2005.
• Göbelez, Mehmet. Gıdalarımız ve Sağlığımız. Ankara: Şekerbank Kültür Yayınları, 8. Basım, 1986.
• Hammâd, Nezih. el-Mevâddu’l-muharrame ve’n-necise fi’l-gizâ ve’d-devâ. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1432.
• Hârisî, Bedriye Meş’al . en-Nevâzil fi’l-et‘ime. 2 Cilt. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 1. Basım, 1432.
• Ḫureşî, Muḥammed b. ʿAbdullah. Şerḥu muḫtasari Ḫalîl li’l-Ḫureşî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. el-Kavânînü’l-fıkhiyye fî telhîsi mezhebi’l-Mâlikiyye ve’t-tenbîh ʿalâ mezhebi’ş-Şâfiʿiyye ve’l-Hanefiyye ve’l-Hanbeliyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1434.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muhallâ bil-âsâr. Kahire: Dâru’t-Türâs, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Mugnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 3. Basım, 1993 1414.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-Kadîr. Lübnan: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1389/1970.
• İdâretu’l-İftâi’l-Kuveytiyye. Mevsûatu sınâati’l-helal. 3 Cilt. Kuveyt: Mektebetü’l-Kuveyti’l-Vatanî, 1441.
• İdris, Abülfettâh Muhammed. Mevâddü’n-necise fi’l-gizâ ve’d-devâ. Riyad: Dâru’s-Samiî, 1. Basım, ts.
• Karadâgî, Ali Muhyiddîn - Muhammedî, Ali Yûsuf. Fıkhu’l-kazâyâ’t-tıbbiyeti’l-muâsıra. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2. Basım, 1427.
• Köse, Saffet. “Fıkhi Açıdan Helal Gıdanın Temel İlkeleri”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 2/1 (2020), 1-18.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn ʿAbdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li taʿalili’l-Muhtâr. Beyrut: Matbaʿatü’l-Ḥalebî, 1937.
• Osmânî, Muhammed Takî. Buhûs fî kazâyâ fıkhiyye muâsıra. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1424.
• Mutîrât, Âdil Mübârek. “Hükmü istihdâmi’l-kuhûl fî’l-et‘ime ve’l-edviye”. Mecelletü’l-Buhûsi’l-Kanûniyye ve’l-İktisâdiyye 52 (2012), 469-536.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-’Arabî, 1374-75/1955-56.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref. el-Mecmûʿ şerhu’l-muhezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Fermente Gıdalar ve Alkolde Çözülen Katkı Maddelerinin Fıkhî Değerlendirilmesi”. Dini Hükmü Açısından Gıdalardaki ve İlaçlardaki Katkı Maddeleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İslam Hukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler”. Usûl: İslam Araştırmaları 11 (2009), 7-40.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İstihâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/672-674. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Oral, Rıfat. “İstihlâk”. I. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi. ed. Fatih Gültekin. Ankara: Helal ve Sağlıklı Gıda Platformu, 2011.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
• Şimşek, Harun. Alkol İçeren Yiyecek ve İçecekler. Almanya: Lemi Yayınları, 2012.
• Şi̇mşek, Murat. “Helal Gıda Araştırmalarında Günümüz Fıkıh Problemi Olarak İstihâle ve İstihlâk”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 1/1 (12 Kasım 2019), 1-17.
• Şinkîtî, Zeynu’l-Âbidîn b. eş-Şeyh b. Ezvîn el-İdrîs. en-Nevâzil fi’l-eşribe. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 1. Basım, 1432.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1. Basım, 1418.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkâtî. Hâşiye ’alâ Merâkı’l-felâh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Yavaş, İsmail - Rapp, Adolf. “Çeşitli Sake Örneklerinde Aroma Maddeleri Üzerine Araştırmalar”. Gıda 20/5 (01 Ekim 1995), 295-298.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu. İstanbul: Eser Neşriyat, 1996.
• Yetim, Hasan - Türker, Selman. Helal ve Sağlıklı Gıda. İstanbul: İZU Yayınları, 2020.
• Zerkâ, Mustafa Ahmet. Fetâvâ. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 3. Basım, 1425.
• Zuhaylî, Vehbe. Ahkâmu’l-mevâddi’n-neciseti fi’l-gizâ ve’d-devâ. Dımeşk: Dâru’l-Mektebî, 1. Basım, 1418.