Jurisprudential Analysis of Share Differences in Inheritance in the Context of Gender and Justice Norms

Yıl 2025, Sayı: 45, 405 - 430, 30.06.2025

İbrahim Tüfekçi , Hasan Şahin

https://doi.org/10.59777/ihad.1642157

Öz

Islamic inheritance law possesses a unique structure that distinguishes it from other inheritance systems by taking into account both individual rights and kinship ties. However, a lack of adequate understanding of this system has led to various criticisms, particularly claims that the distribution of the estate among heirs is unjust. A particularly prominent criticism is the claim that men receive significantly larger shares than women, a practice often portrayed as fundamentally unjust and incompatible with the principle of equality. Yet such claims, when made without considering the holistic and systematic nature of Islamic law, fail to reflect the true intent of its provisions. A proper understanding of inheritance law requires analyzing its rulings within their internal logic and broader legal context. There are cases in which women receive equal shares, instances where women receive more than men, and even scenarios where only women inherit while men receive nothing. These examples demonstrate that Islamic inheritance shares are proportionate to the familial and social responsibilities of each heir. Accordingly, the system is not based on gender-based injustice but rather on a justice model grounded in duty and responsibility. The purpose of this study is to demonstrate that Islamic inheritance law, when considered in its full context, embodies a consistent and equitable approach to justice. To achieve this, the research first outlines the general structure of Islamic inheritance law using classical sources. It then examines the principles underlying inheritance distribution and explains the rationale behind differences in shares. A review of current literature, including relevant books, theses, and articles, is also provided. Additionally, to enhance clarity, the study includes comparative examples illustrating how inheritance shares differ between men and women, thereby offering a contribution that goes beyond existing research.

Anahtar Kelimeler

Islamic law , Justice , Gender , Inheritance , Legacy , Inheritor

Cinsiyet ve Adalet Normları Bağlamında Mirastaki Pay Farklılıklarının Fıkhî Analizi

Öz

İslâm miras hukuku, kendine özgü bir sisteme sahip olup hem bireysel hakları hem de akrabalık bağlarını gözeten ve bu özelliği ile diğer miras sistemlerinden ayrılan özgün bir yapıya sahiptir. Ancak bu yapının yeterince anlaşılamaması, vârislerin terekeyi paylaşımında adaletin sağlanmadığı yönünde çeşitli eleştirilerin gündeme gelmesine yol açmış ve açmaya da devam etmektedir. Özellikle, erkeklerin kadınlardan daha fazla pay almasının adalet ilkesine aykırı olduğu iddiası sıkça dile getirilmektedir. Ne var ki İslâm hukukunun bütüncül yaklaşımı göz önünde bulundurulmadan yapılan bu eleştiriler gerçeği yansıtmamaktadır. Zira miras hukukunu doğru anlamak, hükümlerin kendi iç bütünlüğü ve sistematik bağlamı ile birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Bazı durumlarda kadınların erkeklerle eşit pay aldığı, kimi durumlarda kadınların daha fazla, erkeklerin ise daha az pay aldığı hatta bazı hallerde yalnızca kadının pay alıp erkeğin hiç pay almadığı örnekler bulunmaktadır. Bu durum, İslâm miras hukukunda payların vârislerin ailevi ve toplumsal yükümlülükleri ile doğru orantılı olarak belirlendiğini göstermektedir. Dolayısıyla burada cinsiyet temelli bir adaletsizlikten ziyade, görev ve sorumluluk esasına dayalı bir adalet anlayışı söz konusudur. Bu çalışmanın amacı, İslâm miras hukukunun kendi bütünlüğü içerisinde adaleti daima tesis edici bir yaklaşıma sahip olduğunu ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda araştırmada önce klasik kaynaklardan elde edilen bulgular ışığında İslâm miras hukukunun genel yapısı tanıtılmış, ardından miras hukukuna hâkim ilkeler çerçevesinde paylardaki farklılıkların gerekçelerine değinilmiştir. Ayrıca güncel literatür taraması yapılmış; ilgili kitap, tez ve makalelerden yararlanılarak konuya dair genel bir değerlendirme sunulmuştur. Bunun yanında, konunun daha anlaşılır kılınması için kadın ve erkek paylarının örnekler üzerinden karşılaştırılması yoluna gidilerek mevcut çalışmaların ötesinde yeni bir katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Adalet , Cinsiyet , Miras , Tereke , Mirasçı

Teşekkür

Makaleyi büyük bir dikkat ve özveri ile okuyan editöryal ekibe ve özellikle hakemlere teşekkür ediyoruz.

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Hacb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/hacb
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/miras
• Aktan, Hamza. “Red”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/red
• Aktan, Hamza. “Zevi’l-Erhâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/zevil-erham
• Algül, Lütfiye. “İslâm Hukukunda Evli Kadının Nafakası Ve Kapsamı”. Ekev Akademi Dergisi 62 (Bahar 2015), 21-34.
• Arı, Abdüsselam. “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/vasiyet
• Arslan, Hamza. İslâm Miras Hukukunda Terike Taksiminde Gözetilen Maslahatlar. Elazığ: Elazığ Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Berki, Ali Himmet. Miras ve Tatbikat. İstanbul: Üçler Matbaası, 1947.
• Berki, Şakir. “Romada Miras Hukuku”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1 (Mayıs 1953), 542-576. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001106
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yay., 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cerah, Zeynep. Gözetilen Hikmetler Açısından Fıkıhta Kadınların Mirası. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. Şerhu’s-Sirâciyye. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1363.
• Çıldır, Neriman. İslâm Hukukunda Kadınların Mirasçılığı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Döndüren, Hamdi. “Ashâbü’l-Ferâiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/ashabul-feraiz
• Döndüren, Hamdi. “Avl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/avl
• Efe, Ahmet. “İslâm Miras Hukukunda Kadın-Erkek Hisselerinin Farklı Oluşu Üzerine Bir Değerlendirme”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 157-168.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayınları, 2014.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/nafaka
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 3. Basım, 2010.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-Muhtâr ale’Dürri’l-Muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1412.
• İbn Rüşd, Ebû’l Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. 4 Cilt. Kâhire: Dârû’l Hâdîs, 2004.
• Karaman, Hayreddin. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/adalet#2-fikih
• Karaman, Hayreddin. “Asabe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/asabe
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Karayaka, Hüseyin. “İslâm Hukukunda ve Günümüz Türk Medeni Hukukunda Kadınların Miras Payları”. Tokat İlmiyat Dergisi 12/2 (31 Aralık 2024), 347-373. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1513619
• Koçak, Muhsin vd. İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım, 2021.
• Koçak, Muhsin. İslâm Vasiyet Hukuku. Samsun: Eser Matbaası, 1991.
• “Kuran Yolu”. Erişim 05 Şubat 2025. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Küçükmeriç, Necati. Hukuk (Hukuk Başlangıcı-Medeni Hukuk-Miras Hukuku). Ankara: DSİ Matbaası, 1986.
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Özdemir, Recep. “İslâm Düşüncesine Göre Adâlet ve Adâletin Önündeki Engeller”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 42 (Aralık 2023), 219-244. https://doi.org/10.59777/ihad.1351850
• Özen, Şükrü. “Velâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/vela
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtihu’l-Gayb (et-Tefsirü’l-Kebir). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil Arabî, 1420.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1414.
• Şahin, Hasan. İslâm Miras Hukukunda İrade Hürriyeti. Ankara: Sonçağ Akademi Yay, 2022.
• Uyanık, M. Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik Ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2019), 57-87.
• Yaran, Rahmi. “Kardeş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Mayıs 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/kardes
• Yazıcı, Abdurrahman. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde İslâm Miras Hukuku Çalışmaları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 309-328.
• Yazıcı, Abdurrahman. “İslâm Miras Hukuku ile Türk Medeni Kanunu Miras Sisteminin Mukayesesi”. EKEV Akademi Dergisi 17/55 (2013), 167-180.
• Yıldırım, Mehmet Sait. Kur’ân Açısından Kadının Şâhitliği ve Mirastaki Konumu. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Kız Çocuğunun Mirastaki Payının Cinsiyet İle Temellendirilmesine Analitik Bir Bakış”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (Haziran 2018), 347-376. https://doi.org/10.18505/cuid.404670