Kurbanlık Hayvanlardaki Kusurların Fıkhî Analizi

Yıl 2025, Sayı: 46, 257 - 284, 30.12.2025

Mehmet Ali Aytekin

https://doi.org/10.59777/ihad.1739174

Öz

Bir Müslümanın Rabbine karşı olan iman, itaat, sevgi ve saygının dış dünyaya tezahürü olan ibadet şâriin emir, talep ve öğretileri doğrultusunda bedenî, mali veya hem bedenî hem de mali olmak üzere farklı şekillerde yapılabilir. Kurban kesmek de mali olarak yapılan ibadetlerden biridir. Müslümanlar her yıl Kurban Bayramı’nda bu ibadeti eda edebilmek için özen ve çaba gösterir. Bütün ibadetlerin olduğu gibi kurban ibadetinin de kendine özgü birtakım şartları vardır. Kesilecek hayvanda, kurbanlığa engel ayıpların olmaması bu şartlardan biridir. Şüphesiz ki, kurbanlığın en faziletlisi sağlıklı ve kusursuz olanıdır. Bununla birlikte her ayıp ve kusur bir hayvanın kurban edilmesine engel değildir. Nitekim fıkıh kitaplarında, ilgili naslar da dikkate alınarak kurbanlığa engel olan ve olmayan kusurlar üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. Ancak metot farklılığının yanı sıra zamansal ve mekânsal faktörlerin de etkisiyle fıkıh ekolleri arasında ve hatta aynı ekol içerisinde konu özelinde birbirinden farklı görüşlerin ortaya çıktığı; bu nedenle fıkhî doktrinde konuyla alakalı problem boyutunda yaklaşımların olduğu, bu problemlerin günümüze de yansıdığı görülmektedir. Bu saikten hareketle makalede kurbanlığa engel olan ve olmayan kusurlar hakkında mezheplerin görüşleri, görüşlerine temel kıldıkları deliller ve gerekçeler tespit edilmiş, bunların fıkhî analizi yapılmıştır. Buna göre fıkhî mezheplerin ittifakıyla Berâ hadisine istinaden kör, topal, aleni hasta ve aşırı zayıf olan hayvanın kurban edilmesi câiz değildir. Genel hüküm bu olmakla birlikte hadiste geçen kavramların anlaşılmasında aralarında bazı ihtilaflar söz konusudur. Diğer taraftan kurbanlık hayvanın kulağının veya kuyruğunun kesik, boynuzunun kırık, dişlerinin dökülmüş olması halinde de fakihler ihtilaf etmişlerdir. Bazıları bu kusurları da kurbanlığa engel kabul ederken bazıları bunların engel olmadığını, ancak böyle bir hayvanın kesilmesinin mekruh olduğunu söylemişlerdir. Fakihler bu tür kusurlarda etin, etin lezzetinin ve hayvanın maddi değerinin eksilmesini dikkate almışlardır. Bu nedenle, büyük oranda kurbanın etine veya değerine halel getiren kusurlar kurbanlığa mânidir. Bunların tespiti de bilirkişiler marifetiyle yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh , İbadet , Kurban Bayramı , Kurbanlık , Kurbanlık Hayvan , Kusur , Ayıp

Fiqh Analysis of Defects in Udhiyyah Animals

Öz

Worship in Islam is the outward manifestation of a Muslim’s faith, obedience, love, and reverence toward their Lord. It is performed in accordance with the commands, demands, and teachings of the Lawgiver (al-Shāriʿ), and can take physical, financial, or both being combined as physical and financial forms. The ritual of sacrificing an animal (Uḍḥiyyah) is one of the acts of worship that involves financial expenditure. Every year, Muslims exert care and effort to fulfill this obligation during the Eid al-Aḍḥā. As with all acts of worship, the sacrifice of Uḍḥiyyah animals has a few specific conditions. One of the requirements is that the Uḍḥiyyah animal must be free from flaws that prevent it from being sacrificed. Without a doubt, the most virtuous Uḍḥiyyah is a healthy and flawless animal. Therewithal, not every defect or imperfection necessarily invalidates an animal for sacrifice. Taking into account the relevant scriptures, the works of Islamic fiqh provide detailed discussions on the types of flaws that do and do not invalidate an animal from being sacrificed. However, due to methodological differences as well as the influence of temporal and spatial factors, various fiqh schools—and even within the same school—have expressed different opinions on specific cases. These differences have resulted in problem-centered discussions within the fiqh doctrine, some of which continue to have current relevance. With this motive, this study researches the views of the schools on the flaws that prevent or do not prevent an animal from being valid as Uḍḥiyyah by identifying the views and having a fiqhi analysis, as well as the evidences and reasonings upon which these views are based. According to the agreement of the fiqhi schools, based on the ḥadīth of al-Barāʾ, it is prohibited to sacrifice animals that are blind, lame, overtly sick, or extremely weak. While this general rule is accepted, scholars differ in their interpretation of the specific terms mentioned in the ḥadīth. Furthermore, scholars have debated whether other flaws—such as a cut ear or tail, a broken horn, or missing teeth—invalidate an animal for sacrifice. Some have classified such flaws as obstacles, while others did not classify them as obstacles, though they considered them as disliked (makrūh). Faqihs have taken into account factors such as the flavour of meat and the overall material value of the animal with these kinds of flaws. As a general rule, flaws that significantly prejudice the meat or material value of the animal are considered to invalidate its eligibility as Uḍḥiyyah. The identification of such flaws should ideally be made by qualified experts.

Anahtar Kelimeler

Fiqh , ʿİbāda , Eid al-Adha , Udhiyyah , Udhiyyah Animal , Flaw/Naqs , Defect/ ʿAyb

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım, 2019.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih. 13 Cilt. Lübnan: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1433/2012.
• Bardakoğlu, Ali. “Kurban (İslâm’da Kurban)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/436-440. Ankara: TDV, 2002.
• Bayrampaşa Belediye Başkanlığı. Uluslararası Kurban Sempozyumu. İstanbul: Bayrampaşa Belediyesi, 2008.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Nesa A.Ş., ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâʽ ʽan metni’l-İknâʽ. thk. Hilâl Musaylihî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1402/1982.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1424/2004.
• Cessâs, Ebû Bekr er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. ʽIsmetullah ʽInâyetullah. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Beyrut: Darü’l-Minhâc, 1428/2007.
• Çalış, Halit. “Kurbanın Dinî Hükmü ve Fert ya da Aile Adına Kesilmesi Tartışmaları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 211-230.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Fıkıh Meclislerinin Kurbanla İlgili Güncel Meselelere Dair Fıkhi Tartışmaları”. II. Uluslararası İslam Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu: Kurban (2022), 343-358.
• Demiroğlu, Kadir. “Kurban İbadetinde Maddî Durumun Etkisi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 39 (2022), 143-164.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 2019.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʽas. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû İshâk eş-Şîrâzî, Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1416/1995.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Hâfızüddîn Abdullah. el-Müstasfâ fî şerhi’n-Nâfiʽ. thk. Hasan Özer - Muhammed Çaba. 3 Cilt. İstanbul: İrşad Kitabevi, 1438/2017.
• Ebü’l-Velîd el-Bâcî, Süleymân. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmi, ts.
• Ekşi, Ahmet (ed.) vd. II. Uluslararası İslam Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu -Kurban-. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Emîr Fâzıl. Hâşiye ale’t-Teshîl. nşr. H. Yunus Apaydın vd. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2024.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. Tarablus: Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, ts.
• Fîzurâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1432/2011.
• Güç, Ahmet. “Kurban”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/433-435. Ankara: TDV, 2002.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî. ed-Dürrü’l-muhtâr. thk. Abdülmünʽım Halîl İbrâhîm. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1423/2002.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdullah. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdullah. el-Kâfî fî fıkhı ehli’l-Medîne. thk. Muhammed el-Mûrîtânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîse, 1400/1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmecîd Tuʽme. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1436/2015.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî. el-Muhallâ bi’l-eser. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed. es-Sahîh. thk. Mustafâ el-Aʽzamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1429/2008.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Müflih, Burhânüddîn. el-Mübdiʽ fî şerhi’l-Mukniʽ. 8 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebu’l-Velîd el-Kurtubî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1423/2002.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. thk. Alî Muhammed Muavvaz. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1425/2005.
• İbnü’l-Kattân, Alî b. Muhammed. el-İknâʽ fî mesâili’l-icmâʽ. thk. Zekeriyyâ ʽUmeyrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1426/2005.
• İlîş, Muhammed. Minehu’l-celîl şerhun alâ Muhtasari’l-ʽallâme Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1989.
• İmam Muhammed, Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Karâfî, Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra. thk. Ebû İshâk Ahmed Abdurrahmân. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1438/2017.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mesûd. Bedâiʽu’s-sanâiʽ fî tertîbi’ş-şerâiՙ. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• Koşum, Adnan. “İslâm İbadetler Fıkhında Hayvanların Yaşama Hakları Bağlamında Kurban İbadeti”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 389-405.
• Kudûrî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Muhammed. el-Muhtasar. thk. Kâmil Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 2. Basım, 1427/2006.
• Makdisî, Bahâüddîn. el-ʽUdde Şerhu’l-ʽUmde. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1429/2008.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz. 19 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1419/1999.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Tâmir. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1433/2012.
• Nesaî, Ebû Abdurrahman el-Horasânî. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʽ şerhu’l-Mühezzeb. 20 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Fikr, ts.
• Önder, Muharrem. “Kurbanlık Hayvanın Özellikleri”. II. Uluslararası İslam Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu: Kurban. ed. Ahmet Ekşi vd. 123-141. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2010.
• Solmaz, Yahya. Güncel Meseleler Işığında Kurban. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rifʽat Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 1440/2019.
• Şentürk, Lütfi - Yazıcı, Seyfettin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1424/2004.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Zeylaî, Osman b. Alî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313.