A Fiqhi Assessment of Matters Concerning Merchant Agreements in Credit Card Transactions

Yıl 2025, Sayı: 46, 389 - 421, 30.12.2025

Yusuf Erdem Gezgin

https://doi.org/10.59777/ihad.1742594

Öz

In the modern era, one of the most widely used payment methods between sellers and customers is the payment by credit cards. Within today’s financial structure, payment systems have become increasingly diversified, and among these, credit cards—of various types and models—hold the largest share. Credit cards have become an attractive tool for both consumers and businesses due to their advantages such as ease of payment, security, installment options, and liquidity management. However, the functioning of this system gives rise to significant discussions from both economic and fiqh perspectives. Credit card transactions establish a multi-party legal relationship among the cardholder, issuing bank, merchant, and intermediary institutions. Within these relationships, early payment requests and the commissions or discount fees charged in connection with them constitute one of the most controversial aspects of the system. The jurisprudential debate revolves around whether the commission charged for early payments should be considered a form of riba (interest) or a legitimate service fee (ujrah). Similarly, additional charges or penalties imposed in cases of delayed payments raise questions concerning both contractual obligations and the fundamental principles of Islamic economics. This study aims to examine the issues of early payment and commission fees within the credit card system from both economic and fiqh-based perspectives. In this context, the roles of the parties involved, operational mechanisms, and the types of contracts are analyzed in detail. Furthermore, the opinions of various fatwa committees, particularly the High Council of Religious Affairs (Din İşleri Yüksek Kurulu), are comparatively reviewed. The study ultimately seeks to develop fiqh-based, practical solutions to the challenges faced in the implementation of credit card systems in contemporary financial practice.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Bank , Interest , Credit Card , Payment System

Kredi Kartı Uygulamasında Üye İşyeriyle İlgili Meselelerin Fıkhî Açıdan Değerlendirmesi

Öz

Modern dönemde satıcı ile müşteri arasında en yaygın kullanılan ödeme yöntemlerinden biri kredi kartlarıyla yapılan ödemelerdir. Günümüz finansal yapısında ödeme sistemleri giderek çeşitlenmekte; ilgili çeşitlilik içinde en büyük payı, farklı tür ve modelleriyle kredi kartı sistemi almaktadır. Kredi kartları, sağladığı ödeme kolaylığı, güvenlik, taksitlendirme ve likidite imkânı sebebiyle hem tüketici hem de işletmeler açısından cazip bir araç hâline gelmiştir. Ancak sistem, işleyiş biçimi itibarıyla hem iktisadî hem de fıkhî açıdan önemli tartışmaları beraberinde getirmektedir. Kredi kartı işlemleri, kart hamili, banka, üye iş yeri ve aracı kuruluşlar arasında çok taraflı bir hukuki ilişki doğurur. Bu ilişkiler çerçevesinde ortaya çıkan erken ödeme talepleri ve ifade edilen talepler karşılığında alınan komisyon veya indirim bedelleri, sistemin en tartışmalı yönlerinden birini oluşturmaktadır. Zira erken ödemelerde satıcı tarafından alınan veya bankaya ödenen komisyonun mahiyeti, faiz (ribâ) veya meşru bir hizmet bedeli (ücret) olup olmadığı yönünden ciddi fıkhî değerlendirmeleri gerektirmektedir. Aynı şekilde, ödemelerin gecikmesi durumunda uygulanan ek ücretler veya faiz benzeri yaptırımlar da hem sözleşme hukukunun hem de İslam iktisadının temel ilkeleriyle ilişkilidir. Bu çalışma, kredi kartı sisteminde erken ödeme ve komisyon meselelerini hem iktisadî hem de fıkhî açıdan incelemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda sistemin tarafları, işleyiş süreçleri ve sözleşme türleri detaylı biçimde ele alınmış; ayrıca Din İşleri Yüksek Kurulu başta olmak üzere farklı fetva meclislerinin konuyla ilgili görüşleri mukayeseli olarak değerlendirilmiştir. Böylece sistemin uygulamada karşılaştığı sorunlara yönelik fıkhî temellere dayalı çözüm önerileri geliştirmek hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Banka , Faiz , Kredi Kartı , Ödeme Sistemi

Kaynakça

• AAOIFI. Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: TKBB Yayınları, 2018.
• AAOIFI, Accouting and Autiting Organization for Islamic Financial Instituions. el-Me‘âyîru’ş-şer‘iyye. Manama: Hey’etu’l-muhasebe ve’l-muraca‘a li’l-me‘âyîri’ş-şer‘iyye li’l-muessesâti’l-mâliyye, 1. Basım, 2017.
• Abdulhalim Ömer, Muhammed. ““Prof. Dr. Vehbe ez-Zuhaylî’nin ‘Finans ve Borsa’ Konulu Tebliğiyle İlgili Müzakere”. I. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. 343-366. Konya: Kombad Yayınları, 1. Basım, 1996.
• Açıkgül, Emine - Açıkgül, Ali. Teori ve Uygulamada Kredi Kartı Sözleşmeleri. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2007.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Âdil Mürşid vd. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421.
• Atrâm, Abdurrahman b. Sâlih. “Bitâkâtu’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 15/3/71-95. Mekke: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2004.
• Aybakan, Bilal. “Borç Yapılandırma (Erken Ödeme ve Öteleme)”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”. 681-695. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Bankalararası Kart Merkezi. “Üyeler Arası Yurtiçi Takas Komisyonları”. Erişim 03 Ağustos 2024. https://bkm.com.tr/faydali-bilgiler/komisyon-ve-ucretler/bankalararasi-takas-komisyonlari/
• Bayar, Mesut. İslâm Hukukunda Banka Kartları ve Kredi Kartları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Buhur, Oğuzhan. Hukuki Yönleriyle Kredi Kartı. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Câdır, ʻAzbe Sâmî Hamîd el-. el-’Alâkâtü’t-te’âkudiyye el-münbesika ’an istihdâmi bitâkati’l-i’timân. Amman: Câmi’atü’ş-Şarki’l-Evsat li’d-Dirâsâti’l-’Ulyâ, Külliyetü’l-’Ûlûmi’l-Kânûniyye, Kısmü’l-Kânûni’l-Hâs, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Can, Mehmet Akif. Banka Kartlarının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Cevâhirî, Hasan. “Bitâkâtü’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 8/2/603-636. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 1993.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular 2. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Darîr, Sıddîk Muhammed Emin ed-. “Bitâkâtu’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/587-617. Riyâd: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Dâru’l-İftâ el-âmme el-Urdûniyye. “Hukmu’n-nikâd el-memnûha li’l-müstehlik ‘inde istihdâm bitakati’l-i’timân”. Erişim 15 Temmuz 2024. https://aliftaa.jo/fatwa/2966/%d8%ad%d9%83%d9%85-%d8%a7%d9%84%d9%86%d9%82%d8%a7%d8%b7-%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%85%d9%86%d9%88%d8%ad%d8%a9-%d9%84%d9%84%d9%85%d8%b3%d8%aa%d9%87%d9%84%d9%83-%d8%b9%d9%86%d8%af-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%ae%d8%af%d8%a7%d9%85-%d8%a8%d8%b7%d8%a7%d9%82%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%a7%d8%a6%d8%aa%d9%85%d8%a7%d9%86
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. “Kredi kartı veya bankamatik kartı ile yapılan alışverişlerde verilen hediye puanları kullanmak caiz midir?” Erişim 15 Temmuz 2024. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1192/kredi-karti-veya-bankamatik-karti-ile-yapilan-alisverislerde-verilen-hediye-puanlari-kullanmak-caiz-midir
• Döndüren, Hamdi. “İslam Hukukuna Göre Banka Kartı, Kredi Kartı ve Pos Cihazı Kullanımı”. II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi. 535-551. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿarabî, 1. Basım, ts.
• Ebû Gudde, Abdüssettâr. “Bitâkâtu’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 7/1/359-371. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 1996.
• Ebû Gudde, Abdüssettâr. “Bitâkâtu’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/463-493. Riyâd: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Erendaç, Ali Tolga. Kredi Kartı Sözleşmesi. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Ezherî, Manzûr Ahmed el-. Mevkifü’ş-şeriʻati’l-İslâmiyye mine’l-bitâkâti’l-benkiyye. İmârât: Mektebetü’s-Sahâbe, 2007.
• Hammâd, Nezîh Kemâl. “Bitâkâtu’l-i’timân”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/459-535. Riyâd: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Hammâd, Nezîh Kemâl. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşat”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî. 7/1/663-665. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 1996.
• İbn Ukayl, Abdurrahman. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşat”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/635-636. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• İdrîs, Abdulfettaf Mahmûd. “Bitâkâtü’l-i’timân”. Kadâyâ fıkhiyye mu’âsirâ. Kahire: Câmiʻatü’l-Ezher Küllüyetü’ş-Şeriʻa ve’l-Kânûn, ts.
• İsmailağa Fetva Heyeti. “Bankaların Verdiği Chip Para Bonuslarının Kullanılması Caiz midir?” Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.ismailaga.net/video/bankalarin-verdigi-chip-para-bonuslarinin-kullanilmasi-caiz-midir-abdulhamid-turkeri-hoca-efendi-34128
• Kallek, Cengiz. “Narh Konusuna Yeniden Bakış”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 257-276.
• Karaman, Hayreddin. “Kredi kartı ile alışveriş caiz midir?” Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.hayrettinkaraman.net/sc/00110.htm
• Kârî, Muhammed Ali. “Bitâkâtü’l-i’timân ğayru’l-muğattât”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/527-563. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Kaya, Ferudun. Kredi Kartları. İstanbul: Beta Yayınları, 2009.
• Kayapınar, Hüseyin. “Kredi kartı puanlarını kullanmak caiz mi?” Youtube. Erişim 15 Temmuz 2024. https://www.youtube.com/watch?v=2KathanBKKo
• Kıylık, Mustafa Harun. “İslâm Hukukunda ve Modern Hukukta İki Tarafa da Borç Yükleyen Sözleşmelerin Değişen Koşullara Uyarlanmasının İmkânı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 157-183.
• Kuveyt Türk Katılım Bankası. “Eğitim ve Sağlık Harcamalarınızda 5 Taksit Fırsatı!” Erişim 05 Ağustos 2024. https://www.kuveytturk.com.tr/kampanyalar/kendim-icin/kart-kampanyalari/egitim-ve-saglik-harcamalarinizda-5-taksit-firsati
• Kuveyt Türk Katılım Bankası. “Sağlam Nakit Kart”. Erişim 05 Ağustos 2024. https://www.kuveytturk.com.tr/kendim-icin/kartlar/banka-karti/saglam-nakit-kart
• Menî‘, Abdullah b. Süleyman. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşat”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 12/3/656-659. Riyad: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Modalife. “Kefilsiz Senetsiz 24 Ay Taksit”. Erişim 05 Ağustos 2024. https://www.modalife.com/sayfa/kefilsiz-senetsiz-taksit-imkani-ing-bank
• Mustafa, Asad Mohammed. İslam Hukuku Açısından Kredi Kartı ile Yapılan Alış-Verişin Hükmü. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özdemir, Ahmet. “Tüketim Amaçlı Borçlanmalarda ve İhtiyaçların Karşılanmasında Faizsiz Alternatif Çözüm Önerileri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018), 25-45.
• Takî el-Osmânî, Muhammed. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşat”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî. 7/1/673-676. Cidde: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 1996.
• Takî el-Osmânî, Muhammed. Fıkhü’l-büyû‘ ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a me‘a tatbîkâtihi’l-mu‘âsıra mukârinen bi’l-kavânini’l-vaz‘iyye. Karaçi: Mektebe Maârifu’l-Kur’an, 1. Basım, 2014.
• Tekşen, Ömer - Bekci, İsmail. “Bankaların Kredi Kartı Puan Uygulamaları ve Muhasebeleştirilmesi”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 26/2 (2012), 221-235.
• Teoman, Ömer. Hukuki Yönden Kredi Kartı Uygulaması. İstanbul: Beta Yayınları, 1996.
• Tuncay, Ömer. İslam Hukukuna Göre Kredi Kartları ve Hükümleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Türkiye Finans Katılım Bankası. “Kredi Kartı Taksitle Hesap Makinesi”. Erişim 05 Ağustos 2024. https://www.turkiyefinans.com.tr/tr-tr/hesaplama-araclari/sayfalar/taksitle-hesaplama-araci.aspx#:~:text=Kredi%20Kart%C4%B1%20Taksitlendirme%20(TAKS%C4%B0TLE)%20%C4%B0%C5%9Flemi,SMS'e%20d%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%20yaparak%20ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirebilirsiniz.
• World Card. “Harcama Taksitlendirme”. Erişim 05 Ağustos 2024. https://www.worldcard.com.tr/finansal-cozumler/taksitlendirme/harcama-taksitlendirme
• Yıldız, Nureddin. “Kredi kartı ile yapılan alışverişte karta yüklenen puanları kullanmak caiz mi?” Youtube. Erişim 15 Temmuz 2024. https://fetvameclisi.com/fetva/kredi-karti-ile-yapilan-alisveriste-karta-yuklenen-puanlari-kullanmak-caiz-mi
• Yıldız, Seracettin. Kredi Kartı Uygulamasında Banka ile Üye İşyeri Arasındaki İlişkinin Fıkhî Durumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yılmaz, Eyyüp. Türkiye’de Kredi Kartı Uygulaması ve Ekonomik Etkileri,. İstanbul: Türkmen Yayınları, 2000.
• Zuhaylî, Vehbe Mustafa ez-. “et-Ta’kîb ve’l-Münâkaşat”. Mecelle mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî. 12/3/639-642. Riyâd: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 2000.
• Amme Alacaklarının Tahsil Usulü HK, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun (Kanun No. 8469). Resmi Gazete 6183 (28 Temmuz 1953). Erişim 03 Ağustos 2024. https://gib.gov.tr/mevzuat/kanun/442
• Bankalarca Ticari Müşterilerden Alınabilecek Ücretlere İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ (Sayı: 2020/4), Bankalarca Ticari Müşterilerden Alınabilecek Ücretlere İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ (Sayı: 2020/4). Resmi Gazete 31035 (23 Şubat 2006). Erişim 30 Eylül 2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/09/20240927-8.htm
• Karârât mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî. Mekke: Rabıtatü’l-Alemi’l-İslami, 3. Basım, 2010.
• Karârât ve Tavsiyât Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. Mekke: Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî MMFİ, 4. Basım, 2021.