İslam Hukuku Açısından Nebiz ve Helal Gıda Tartışmaları

Yıl 2025, Sayı: 46, 81 - 107, 30.12.2025

Murat Şimşek , Eyüp Ertan

https://doi.org/10.59777/ihad.1761494

Öz

Fıkıh ilminin klasik eserlerinde alkol ve içecekler konusu detaylı bir şekilde incelenmiş ve ilgili hükümler konulmuştur. Bu çerçevede nebiz ve onunla yakın anlam ilişkisi bulunan hamr, naki ve seker gibi içecekler değerlendirilmiş, mahiyetleri ve fıkhi yönleri tartışılmıştır. Özellikle içeceklerin alkol içerip içermemesi, oluşan alkolün türü ve miktarı gibi kriterler dikkate alınarak hukuki değerlendirmeler yapılmıştır. Nebizin içeriği ve kapsamı, fıkıh literatüründe önemli bir tartışma alanı oluşturmuş olup farklı mezhepler tarafından çeşitli yaklaşımlarla ele alınmıştır. Hanefî fıkıh literatüründe nebiz, kuru hurma, kuru üzüm, bal ve incir gibi meyvelerin suya konulup tatlarının suya geçmesiyle elde edilen, alkol içerse de sarhoş edici düzeye ulaşmamış içecekleri ifade ederken diğer mezheplerde ‘çoğu sarhoş edenin azı da haramdır’ prensibinden hareketle az da olsa alkol barındıran ve içilmesi yasak olan içecekler kapsamında ele alınmıştır. Literatürde nebizin hem sarhoşluk veren hem de vermeyen içecekleri kapsayabilecek geniş bir anlama sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu makale, klasik fıkıh literatüründe asırlar boyunca tartışılmış olan nebiz meselesini ele almayı, bu konuda farklı fıkhi ekollerin görüşlerini analiz etmeyi ve günümüz uygulamaları açısından değerlendirmelerde bulunmayı amaçlamaktadır. Bu araştırmada yöntem olarak klasik fıkıh literatüründeki nebizle ilgili meseleler ve günümüzdeki helal gıda tartışmalarına yer verilmiştir. İslam hukukunda nebiz konusu, farklı dönemlerde farklı fıkhi yaklaşımlarla ele alınmıştır. Bazı âlimler, içki yasağına dair sabit hükümlere dayanarak nebizi haram kabul ederken, diğerleri Hz. Peygamber, sahâbe ve tâbiîn dönemindeki uygulamalara dayanarak belirli şartlar altında helal olduğu görüşünü benimsemiştir. Özellikle fermente içeceklerin helal-haram sınırları, mezhepler arası ihtilafların temel noktalarından biri olmuştur ve günümüzde de helal sertifikasyon süreçleri açısından tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Bu çalışma klasik fıkıh kaynaklarından günümüz helal sertifikasyon süreçlerine varıncaya kadar dini hükümler ile bilimsel gelişmelerin birlikte değerlendirilmesi gerekliliğini vurgulamaktadır. Gelecekteki araştırmaların fermente içeceklerdeki alkol miktarlarının tespitinde fıkhi yorumların helal gıda endüstrisine uygulanması üzerinde yoğunlaşması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Müskirat , Hamr , Nebiz , Etil Alkol , Helal Gıda

Nabīdh in terms of Islamic Law and Halal Food Debates

Öz

In classical fiqh literature, the subject of alcohol and beverages has been extensively analyzed, and relevant legal rulings have been established accordingly. Within this framework, the concept of nabīdh, along with related terms such as hamr, naqī‘, and sakar, has been examined, and their legal and jurisprudential aspects have been discussed in depth. Legal evaluations have primarily focused on criteria such as whether a beverage contains alcohol, as well as the type and quantity of alcohol present. The definition and scope of nabīdh have been a significant subject of debate in fiqh literature, with various schools of law approaching the issue from different perspectives. In the Hanafī fiqh literature, nabīdh refers to beverages made by soaking dates, grapes, honey, or figs in water, which may contain alcohol but do not cause intoxication. Other schools of law, however, consider such drinks prohibited even if they contain only a small amount of alcohol. The literature indicates that nabīdh encompasses both intoxicating and non-intoxicating beverages. This study aims to explore the discussion of nabīdh in classical fiqh literature, analyze the perspectives of different legal schools, and assess its relevance to contemporary practices. This study focuses on issues related to nabīdh in classical fiqh literature and contemporary discussions on halal food. In Islamic jurisprudence, the legal status of nabīdh has been interpreted differently across historical periods and legal traditions. While some scholars have deemed it haram based on established rulings on alcohol prohibition, others have argued that it is permissible under specific conditions, drawing upon the practices of the Prophet, the Companions, and the Tābiīn. In particular, the halal-haram boundaries of fermented beverages have been a central point of contention among different legal schools and remain a subject of debate within modern halal certification processes. This study emphasizes the need to evaluate religious rulings and scientific developments together, from classical fiqh sources to today’s halal certification processes. Future research should focus on the application of fiqh interpretations to the halal food industry in determining alcohol levels in fermented beverages.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Intoxicants , Hamr , Nabīdh , Ethyl Alcohol , Halal Food

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn. Fethu bâbi’l-‘inâye fî şerhi kitâbi’n-Nukâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Armanios, Febe – Ergene, Boğaç. Helal Gıda: Bir Tarihçe. çev. İrem Argat. İstanbul: İletişim Yayınları, 2024.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Baktır, Mustafa. “İçki: İslam’da”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/458-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• “Bet‘”. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. 8/12. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûkı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1988.
• Cebeci, İsmail. Cerîde-i İlmiyye Fetvaları. ed. Mustafa Demiray. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Demir, Hasan. İslam Hukuku Açısından Alkoller. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Demir, Hasan. İslam Hukukunda Suç ve Ceza. İstanbul: Beyan Yayınları, 2025.
• Demir, Hasan. İslam’a Göre Alkol: A’dan Z’ye Alkol Hükümleri Bilinenler, Bilinmeyen-ler, Yanlış Bilinenler. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2025.
• Ebû Dâvûd, Süleyman es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-âsâr. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Elgün, Adem. “Alkollü İçkiler ve Gıdalarda Alkol”. Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi (Helal Belgelendirme) 611 (2017), 96-100.
• Elgün, Adem. “İslam Fıkhına Göre Nebiz ve Nebize Benzeyen İçecekler ile Sıvı Gıda Maddelerine Bilimsel Yaklaşım”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 5/1 (Haziran 2023), 18-29.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• “el-Eşribe”. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. 5/18, 21. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1986.
• el-Fetâva’l-Hindiyye. ed. Şeyh Nizâmeddin. Kahire: Bulak, 1310.
• Gültekin, Fatih. A’dan Z’ye Gıda Katkı Maddeleri. İstanbul: Server Yayınları, 2014.
• “Hall”. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. 19/260. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1990.
• Haskefî, Alâüddin Muhammed b. Muhammed ed-Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câm ‘i’l-bihâr. thk. Abdülmünim Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Helal Gıda Genel Klavuzu. Türk Standardı TS OIC/SMIIC 1. Türkiye: Türk Standardları Enstitüsü, 2012.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. Kitâbü’l-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîneti’l-Mâlikî. thk. Muhammed Ahîd Veled Mâdîk el-Mûrîytânî. Riyâd: Mektebü’r-Riyâd el-Hadîse, 1980.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidînzâde, Alâüddîn Muhammed b. Muhammed Emîn b. Ömer el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Kurretu ‘uyûni’l-ahyâr li-tekmileti Reddi’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru Fikr, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah el-Kazvînî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâder, 1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hâcci vd. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmû‘u’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed. Medine: Mecmauʼl-Melik Fahd, 1995.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed el-Bağdâdî. Mecma‘u’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Koca, Ferhat. Şeyhülislam Musa Kazım Efendi’nin Hayatı ve Fetvaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekir Muhammed. Muhtasarü'l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-hanefî, thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Mahbûbî, Burhânüşşerîa (baskıda Tâcüşşerîa) Mahmûd b. Sadrüşşerîa el-Evvel Ubeydullah el-Buhârî. Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanîfiyye, 2017.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî. el-Hâvî el-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekir el-Fergānî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. İstanbul: Eda Neşriyat, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyar li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Meydânî, Abdülgani el-Guneymî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Abdülmecîd Tu‘me Halebî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1998.
• Mukrî, Ali. el-Hamr ve’n-nebîz fi’l-İslâm. Riyad: er-Reyyis li’l-Kütüb, 1998.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît: Kâmûsü’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç – Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurulu Başkanlığı, 2013.
• Najiha, Ahmad Anis vd. “A preliminary study on halal limits for ethanol content in food products”. Middle East Journal of Scientific Research 6/1 (2010), 45-50.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesefî, Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed Ebü’l-Berekât. Kenzü’d-dekâʾik. thk. Sâid Bektaş. Medine: Dârü’s-Sirâc, 2014.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (Sübkî ve Mutîî’nin Tekmilesi ile birlikte). Kahire: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîre, 1347.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İslam Hukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 11/11 (Haziran 2009), 7-40.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İstihale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/672-674. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ömerî, Abdurrahman. “Ahkâmü’n-nebîz fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye”. Mecelletü Câmiati Ümmi’l-Kurâ Li-‘ulûmi’ş-şerî‘a ve’d-dirâsât el-İslâmiyye 71 (2017), 8-60.
• Pauzi, Norhidayah vd. “Ethanol standard in halal dietary product among Southeast Asian halal governing bodies,”. Trends in Food Science & Technology 86 (2019), 375-380.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm et-Tenûhî. el-Müdevvene. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekir Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Şimşek, Murat. “Helal Belgelendirme ve SMIIC Standardı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 19-44.
• Şimşek, Murat. “Helal Gıda Araştırmalarında Günümüz Fıkıh Problemi Olarak İstihâle ve İstihlâk”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 1/1 (2019), 1-17.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru’t-Tahâvî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Kahire: Dârü'l-Kitâbi’l-Arabi, 1370.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Meâni’l-Âsâr. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Türk Gıda Kodeksi-Alkolsüz İçecekler Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 98/24), Resmî Gazete 24490 (11 Ağustos 2001).
• Uyanık, M. Zeki. “Helal Gıda Sertifikalarının Fıkıh ve Mevzuat Açısından Problemleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 35 (2020), 665-678.
• Zeylaî, Cemâlüddîn Abdullah. Nasbü’r-Râye li-tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1997.
• Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Alî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.