İslâm Hukukunda At ile İlgili Hükümler ve Bazı Güncel Meseleler

Yıl 2025, Sayı: 46, 563 - 588, 30.12.2025

Mustafa Boran

https://doi.org/10.59777/ihad.1766710

Öz

At, tarih boyunca binek, yük taşıma vasıtası ve bir savaş aracı olarak çok büyük görevler yapmıştır. Öyle ki âyet-i kerîme ve hadîs-i şeriflerde kendisinden övgüyle söz edilmiştir. Atın sosyal ve beşerî hayattaki rolü, onun fıkıh kaynaklarında çeşitli yönlerden incelenen bir konu olmasına sebep olmuştur. Fakihler tahâret bölümünde atın artığının hükmünü, zekât bölümünde atın zekâtını, helâl ve haram bahislerinde atın etinin ve sütünün hükmünü, siyer bölümünde atın ganimetten hissesini ve at yarışlarının hükmünü incelemişlerdir. Fıkhî kaynaklarda at ile ilgili hükümler, fakihlerin her birinde fazlaca ihtilaf ettiği meselelerdir. Buna rağmen tespit edebildiğimiz kadarıyla sözünü ettiğimiz konularda kapsayıcı bilimsel Türkçe akademik bir çalışma yapılmamıştır. Araştırma bu yönden literatürde önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Araştırmada at ile ilgili hükümler İslâm hukukuna göre incelenmiştir. Mezheplerin temel metinleri, şerhler ve modern dönemde yazılan Türkçe eserler çalışmanın temel kaynaklarıdır. Araştırmada önce atın artığının ve zekâtının hükmü ele alınmış, sonra eti ve sütü, ardından ganimetteki payı ve at yarışlarının hükmüne yer verilmiştir. En son olarak da günümüzde at ile ilgili hususlara temas edilmiştir. Asırlar boyunca insana faydalı olan at, motorlu vasıtaların yaygınlaşmasıyla kullanımı yok denecek kadar azalmıştır. Günümüzde at; binek ve yük taşımak için nadiren kullanılırken daha çok yarışlarda kullanılmaktadır. At hakkında en fazla tartışılan güncel konu, bazı gıdalarda hile olarak at eti bulunmasıdır. Bunun sebebi ülkemizde atın kasaplık hayvan sayılmaması, atın kesiminin ve etinin satımının yasak olmasıdır. At sütünden imal edilen kımız da hükmü tartışılan konulardandır. Bu çalışmada at ile alakalı fıkıhtaki hükümler ele alınmıştır. Güncel konular da tartışılmıştır. Bu çalışma analiz yöntemi ile yapılmıştır. Fıkıh kaynaklarında farklı bölümlerde ele alınan at ile ilgili hükümlerin topluca verilmesi hedeflenmiştir. Konu İslâm hukukunda at ve onunla ilgili hükümlerle sınırlıdır. At ile ilgili hükümlerin genelde güncelliğini koruduğu, savaş aleti olarak ganimetten pay alması gibi bazı hususların uygulanamadığı müşahede edilmiştir. Diğer hayvanlar hakkında da müstakil çalışma yapılmasının faydalı olacağı görülmüştür. At gibi bir tek hayvan hakkında bu kadar çok değerlendirmenin olması fıkıh kaynaklarının zenginliğini ve genişliğini göstermiştir. Bu makalenin fıkıh alanında benzer çalışma yapacaklara faydalı olacağı kanaati hasıl olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Hüküm , Helâl , Haram , At

Proje Numarası

yok

Provisions Concerning Horses in Islamic Law and Some Contemporary Issues

Öz

Throughout history, the horse has performed great tasks as a passenger, a means of transporting cargo and as a means of warfare. So much so that he has been praised in verses of the noble Qur'an and hadiths. The role of the horse in social and human life has caused it to be a subject that has been studied from various aspects in fiqh sources. The Faqih scholars have examined the provision of horse residue in the taharet section, the horse's zakat in the zakat section, the provision of horse meat and milk in the halal and haram bets, the horse's share of the loot in the siyar section and the provision of horse races. The provisions related to the horse in the Fiqh sources are the issues that the faqihs dispute a lot in each of them. Despite this, as far as we can determine, no inclusive scientific Turkish academic study has been conducted on the issues we are talking about. The research fills an important gap in the literature in this respect. In the research, the provisions related to horse were examined according to Islamic law. Concise and textual interpretations of the denominations and Turkish works written in the modern period are the main sources of the study. In the research, first the provision of horse's surplus and zakat was considered, then its meat and milk, then its share in the loot and the provision of horse races were included. Finally, today, issues related to the horse have been contacted. The horse, which has been useful to man for centuries, has been reduced to almost nothing by the spread of motor vehicles. Today, the horse is rarely used for transporting passengers and cargo, while it is mostly used in races. The most discussed current issue about the horse is the presence of horsemeat in some foods as a cheat. The reason for this is that the horse is not considered a butchery animal, the slaughter of the horse and the sale of its meat are prohibited. Our kimiz, which is made from horse milk, is also one of the issues whose judgment is discussed. In this study, the provisions in the fiqh related mostly to the horse were discussed. Current issues have also been discussed. This study was conducted using an analytical approach. The aim was to compile the provisions concerning horses, which are addressed in different sections of the sources of Islamic jurisprudence. The subject is limited to horses and related provisions in Islamic law. It has been observed that provisions concerning horses generally remain relevant today, while some issues, such as their share of spoils as means of warfare, are no longer relevant. It has also been noted that independent studies on other animals would be beneficial. The fact that there are so many evaluations concerning a single animal such as the horse shows the richness and breadth of the sources of Islamic jurisprudence. It is believed that this article will be useful for those who will undertake similar work in the field of Islamic jurisprudence.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Judgment , Halal , Haram , Horse

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Atla terapi. “Atla terapi merkezi”. Erişim 12 Nisan 2025. https://atlaterapi.tjk.org/
• At sütü. “At bilimleri dergisi”. Erişim, 28 Mart 2025. https://www.atbilimleridergisi.com.tr/at-sutu/
• Bıyıklı, Mustafa. “Türklerde At Kültürü ve Türk Mitolojisinde Atın Yeri ve Önemi”. Lefkoşa TRNC: International Congress on Afro- Eurasian Research V. Lefkoşa: 2019.
• Boran, Mustafa. Yiyecek ve İçeceklerimizde Helâl Haram Ölçüleri. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Büyük Türk Sözlüğü. İstanbul: Hayat Yayınları ts.
• Cengiz, Ercan. “Hz. Muhammed’in Atları”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28 (2021), 559-578.
• Dal, Sevgi. “Uygurların At Konulu Atasözleri”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 14 (2019), 99-110.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. Erişim 28 Mart 2025. https://kurul.diyanet.gov.tr
• Din İşleri Yüksel Kurulu Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde At”. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2021), 1-12.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Elgün, Âdem. “Alkollü İçkiler ve Gıdalarda Alkol”. 1. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi. Ankara: www.helalvesaglikli.org 2011.
• Elgün, Âdem. Alkollü içkiler ve gıdalarda alkol, TSE Standart Dergisi Helal Gıda. Ankara: Korza Yayıncılık, 2013.
• Erturhan, Sabri. “Fıkhi Açıdan At Eti”. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2007), 143-160.
• Günay, Hacı Mehmet. “Müsabaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/63-65. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Günenç, Halil. Büyük Şafiî İlmihali. İstanbul: İlim Yayınları, 1988.
• Haberler. “Bakanlık listeyi yeniledi işte sucuğa at ve eşek eti karıştıran firmalar”. Erişim 11 Şubat 2025. https://www.haberler.com/saglik/bakanlik-listeyi-yeniledi-iste-sucuga-at-ve-esek-18361958-haberi/
• Hacılar Kaymakamlığı. “Yılkı atları”. Erişim 16 Mart 2025. http://www.hacilar.gov.tr/yilki-atlar
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-Haddâd (ö. 800/1398). el-Cevheretü’n-neyyire. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 1978, I-II.
• Halaçoğlu, Yusuf. “At (İslâmî Devir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/28-30. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülaziz. Reddü’l-Muhtar ale’d-Dürri’l-Muhtar. Beyrut: Dâru İhyâ’i-t-türasi’l-Arabî, 1987.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme. el-Muġnî. Riyad: Dâru Alemi Kütüb, 3. Basım 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme, el-Kâfî. b.y: Hecr yayınevi, 1/27-28.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. b.y: Dâru’l-marife, 6. Basım, 1982.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Kafesoğlu, İbrahim, “At”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/26-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Keskin, Mehmet. Şafii Fıkhı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım 2018.
• Kımız çiftliği. “Alaş kımız çiftliği”. Erişim 7 Şubat 2025. http://kimizciftligi.com/
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Muḫtaṣar. İstanbul: Eser Kitabevi, 1966.
• Lexpera. “At yarışları Müşterek Bahisler Yönetmeliği”. Erişim 12 Mart 2025. https://www.lexpera.com.tr/mevzuat/yonetmelikler/at-yarislari-musterek-bahisler-yonetmeligi
• Lezzet. “At eti yenir mi?”. Erişim 11 Şubat 2025. https://www.lezzet.com.tr/lezzetten-haberler/at-eti-yenir-mi
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. İstanbul: Pamuk Yayınları, 1989.
• Molla Hüsrev, Mevlânâ el-Kâdî Muhammed b. Ferâmûz. Dürerü’l-Hükkâm fî Şerh-i Gureri’l-Ahkâm.İstanbul: Fazilet Neşriyat, 1979.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Onedio. “Bakanlık at eti ve eşek eti kullanan markaları ifşa etti”. Erişim 26 Mart 2025.
• https://onedio.com/haber/bakanlik-at-eti-ve-esek-eti-kullanan-markalari-ifsa-etti-tereyaginda-mantar-ilaci-tespit-edildi-1281791
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• eş-Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. El-Mensûra: Dâru’l-vefâ, 2001.
• Şimşek, Harun. Alkol İçeren Yiyecek ve İçecekler. İstanbul: Lemi Yayınları, 2012.
• eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, 1997.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkātî et-Tahtâvî. Ḥâşiye ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ, İstanbul: Eda Neşriyat, 1991.
• Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Resmî Gazete: 16.02.2009-27143, Tebliğ No: 2009/25. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/08/20070803-6.htm
• Türk Gıda Kodeksi Mekanik Olarak Ayrılmış Kırmızı Et Tebliği. Resmî Gazete 26602 (3 Ağustos 2007). Erişim 17 Nisan 2025. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/01/20190129-4.htm
• Türk Gıda Kodeksi Et, Hazırlanmış Et Karışımları ve Et Ürünleri Tebliği. Resmî Gazete 30670 (29 Ocak 2019). Erişim 17 Nisan 2025.
• Öğüt, Salim, “At”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/32. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Mısır: Matbaatü’-saâde, 1323.
• Sfoury, Nimer Omar Ahmad. Ahkâmü’l-Hayl fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Nablus: El- Necah El -Vataniyye Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.