Mütekellimîn (Şâfiîyye) Usûlünde Beyân Nazariyesi

Yıl 2021, Sayı: 38, 1 - 38, 30.10.2021

Mehmet Cengiz Orhan Çeker

Öz

İslâm hukukuna kaynaklık eden Kur’ân ve Sünnet nasslarının kendilerine özgü bir dil yapısı vardır. Kur’ân’ın ve Sünnet’in bu özel dil/yol ile maksatlarını mükellefe sunması yöntemine beyân denilir. Beyân nazariyesine göre Allah Teâlâ, mükellef kullarından ne istediğini âşikâr olarak açıklamış ve vahye mazhar olan son elçi Hz. Peygamber (s.a.s.) de Allah’ın gayelerini hem tebliğ hem de tebyin etmiştir. Başka bir ifadeyle nasslardaki apaçıklık bazen Kur’ân’ın kendi âyetleri arasındaki tefsir yoluyla, bazen Hz. Peygamber’in (s.a.s.) âyetleri tebyin etmesi yoluyla bazen de müctehidlerin istinbâta dayalı faaliyetleri yoluyla meydana gelmiştir. Dolayısıyla İslâm’da bu ölçü bilinmeden şer’î ahkâmın muhtevasının açık olmadığı iddia edilemeyeceği gibi Şâri’in makâsıdını esas almaktan uzak bir kimsenin şer’î metinlerden keyfî hükümler çıkarmasına da yol yoktur. Çünkü Allah Teâlâ, insanı mükellef olarak kendisine muhatap kabul ederken ona bir sünnet/kanun belirlemiş ve bu sünnet çerçevesinde şer’î nassları anlayıp hayatına aktarmasını ondan talep etmiştir. Bununla birlikte Kur’ân’ın ve Sünnet’in bazı nasslarının dayandığı lafızların zahirî/hakikî ilk anlamları dışında deliller yardımıyla elde edilen ikincil anlam(lar)ının var olması durumunda hüküm hangisine göre verilecektir? Şâri’ Teâlâ’nın kastı nedir? gibi sorular fakîhleri ictihada sevk etmiş ve sonuç itibariyle beyan adıyla esasta bir, ancak usûlde farklı iki ana nazariye (fukahâ-mütekellimîn) ve bu bunlara dayalı mektepler ortaya çıkmıştır. Bu makalemiz Şâri’in makâsıdına ulaşmada bir yöntem olan beyân nazariyesinin mütekellimîn usûlüne göre tetkiki üstüne kurulmuştur. Gerçekten de mütekellimîn ekolü; kavl, mefhûm’i-kavl, fiil, takrir, işaret, kitâbet, terk, aklî delil ve kıyas, icmâ ve müctehidin kavli yollarıyla beyânı esas alarak dinî hükümlerin anlaşılmasında muazzam bir nazariyeye imza atmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, Beyân, Mütekellimîn, Şâfiîyye, Nazariye

Explanation (Beyan) Theory in the Method of Mutakallimin (Shâfiîyya)

Öz

The Quran and Sunnah texts, being the source of Islamic law, are special to have their own language structure. The presenting method the Qur’an’s purpose and the Sunnah to the amendable in this special language/way is called explanation. According to the theory of explanation, Allah has clearly explained what he wants from his obligant servants, and the last messenger who received revelation is the Prophet (pbuh) also conveyed and explained Allah’s purposes. In other words, the self-evidence in the texts is sometimes through the interpretation of the Qur’an’s own verses, sometimes through Hz. It occurred through the Prophet’s (pbuh) explanation of the verses and sometimes through the mujtahids’ activities based on istinbat (come out the decrees obviously). Henceforth, it cannot be claimed that the shar’i decrees are not clearly understood without knowing this criterion in Islam, and there is no way for a person who is far from the aims of the shari’a to deduce the rulings from the shar’i texts as he wishes. Because Allah, the Exalted, while accepting man as His addressee, determined a sunnah/law for him and asked him to understand the shar’i texts within the framework of this sunnah and apply them to his life. In the meantime, if there is a secondary meaning(s) obtained with the help of evidence other than the apparent/true first meanings of the words on which some texts of the Qur’an and Sunnah are based, according to which one of the judgments will be given? What is Allah’s intention the Almighty? Questions like these prompted jurists to ijtihad, and as a result, two main theorems (fukahâ-mutakallimin) and schools based on them emerged, one in essence, but different in methodology. This article is based on the examination of the statement theory, which is a method in reaching the Shari’s maqasid, according to the mutakallim’s method. Because the school of mutakallimîn has put its signature under a great theory in understanding the religious decrees based on the statement through the means of kavl, mefhûm’i-kavl, verb, taqrîr, sign, inscription, abandonment, mental evidence and analogy, consensus and the mujtahid’s opinion.

Anahtar Kelimeler

Usūl al-fiqh, Explanation, Mutakallimin, Shafiiyya, Theorym

Kaynakça

• Abderî, Ebû Abdillâh el-Mevâk Muhammed b. Yûsuf b. Ebî’l- Kâsım, et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasari’l-Halîl. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1994.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed, el-Müsned. thk. Şu’ayb Arnavût vd., b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421-2001.
• Akay, İhsan, Şâfiî Usûl Geleneğinde İmâm Şâfiî’ye Muhalif Usûlî Görüşler, İstanbul: Ensar yayınları, 2018.
• Âmidi, Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî, el-İhkâm fi Usûli’l- Ahkâm, b.y.: Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, ts.
• Aşkar, Muhammed Süleymân, Ef’âlü’r-Rasûl Sallâllâhu ‘aleyhi ve Sellem ve Delâletuhâ ‘ale’l-Ahkâmi’ş-Şer’iyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2003.
• Aybakan, Bilal, “Şâfiî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2010, XXXVIII, 223-233.
• ————, “Şâfiî Mezhebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2010, XXXVIII, 233-247.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed, et-Takrîb ve’l-İrşâd, Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• Bardakoğlu, Ali, “Diyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1994, IX, 473-479.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. Tayyib, el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hamidullah, Muhammed Bekr, Hasan Hanefî, Dımaşk: el-Ma’hedü’l-İlmî el-Fransî li’d-Dirâseti’l-Arabiyye, 1385/1965.
• Bedir, Murteza, “er-Risâle”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2008, XXXV, 117-119.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• ————, el-Hilâfiyât beyne’l-İmâmeyni eş-Şâfiî ve Ebî Hanîfe ve Ashâbihi. Kahire: 1436/2015.
• Boynukalın, Mehmet, “Teyemmüm”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2012, XLI, 50-52.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Câmiü’s-Sahih (Sahihü’l-Buhârî), thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsir en-Nâsir, b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn, Keşşâfü’l-Kinâ’’alâ Metni’l-İknâ’, b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1423/2002.
• Cengiz, Mehmet, “Hanefî (Fukahâ) Usûlünde Beyân Teorisi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 35 (2020), 129-161.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hâmmâd, es-Sihâh Tacu’l-Luğeti ve Sihâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdulğafûr ‘Attâr, Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Cezîrî, Abdurrahmân, el-Fıkhu ‘ale’l-Mezâhibi’l-Erba’a, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
• Cîzânî, Muhammed b. Hüseyn, Me’âlimu Usûli’l-Fıkh ‘İnde Ehli’s-Sünne ve’l-Cema’a, Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1416/1996.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik el-Cüveynî, el-Burhân fi Usûli’l- Fıkh, thk. Salâh b. Muhammed b. ‘Uvayda, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• ————, et-Telhîs fî Usûli’l-Fıkh, thk. Abdullâh Cevlem en-Nebâlî, Beşîr Ahmed el-‘Umerî, Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed, Hâşiyetü’d-Desûkî ‘alâ Şerhi’l-Kebîr, b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Beyân”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1992, VI, 23-25.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. es-Sünen, thk. Şuayb el-Arnavût-Muhammed Kâmil Kara Belelî, Dimaşk-Hîcâz: Dâru Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn, el-‘Udde fi Usûli’l-Fıkh, thk. Ahmed b. Alî b. Seyr el- Mübârekî, b.y.: 1410/1990.
• Erdem, Erol, Şâfiî Usûlcülerin İmâm Şâfiî’nin Usûlünü Temsil Sorunu (Beyân, Âmm-Hâss, Nesh, Haber-i Vahid), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed, el-Mahsûl, thk. Tâhâ Câbir Feyyâd ‘Alvânî, b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• ————, Menâkibu’l-İmâm eş-Şâfiî, thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ, Kahire: Mektebetu’l-Külliyyâti’l- Ezheriyye, 1406/1986.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, el-Müstasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâfî, b.y. Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• ————, el-Menhul min Ta’likati’l-Usul, thk. Muhammed Hasan Heyto, Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1390/1970.
• Halil b. Ahmed, Ebu Abdirrahman, Kitabu’l-‘Ayn, thk. Mehdi Mahzumi, İbrahim Samerai, b.y.: Daru ve Mektebetu Hilal, ts.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Omer, Reddu’l-Muhtar ‘ale’d-Durri’l-Muhtar, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Dakikul’Id, Ebu’l-Feth Takıyyuddin Muhammed, İhkamu’l-Ahkam Şerhu ‘Umdeti’l-Ahkam, b.y.: Matbaatu Sunneti’l-Muhammediyye, ts.
• İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriyya b. Muhammed er-Razi, Mu’cemu Mekayis’l-Luga, thk. Abdusselam Muhammed Harun, b.y.: Daru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabuddin Ahmed, Fethu’l-Bari Şerhu Sahihi’l-Buhari, Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1379/1959.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm, el-İhkam fi Usuli’l-Ahkam, Beyrut: Daru’l-Afaki’l-Cedide, ts.
• İbn Kudame, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed, Ravdatu’n-Nazir ve Cunnetu’l-Munazir fi Usuli’l-Fıkh ‘ala Mezhebi’l-İmam Ahmed, Muessesetu’r-Reyyan, b.y.: 1423/2002.
• İbn Mace, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, es-Sunen, b.y.: Daru İhyai’l-Kutubi’l’Arabiyye, ts.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed, Lisanu’l-‘Arab, Beyrut: Daru’s-Sadir, 1414/1993.
• İbn Muflih, Ebu İshak Burhanuddin İbrahim, el-Mubdi’ fi Şerhi’l-Mukni’, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Nuceym, Zeynuddin b. İbrahim, el-Bahru’r-Raik Şerhu Kenzi’d-Dekaik, b.y.: Daru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• ————, el-Eşbah ve’n-Nezair, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• İbn Ruşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed, ed-Daruri fi Usuli’l-Fıkh (Muhtasaru’l-Mustasfa), thk. Cemaluddin el-‘Alevi, Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1412/1994.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyyuddin Ahmed b. Abdilhalim, Şerhu’l-‘Umdeti fi’l-Fıkh (Kitabu’t-Tahare), thk. Su’ud b. Salih el-‘Atişan, Riyad: Mektebetu’l-‘Abikan, 1412/1994.
• İbnu’l-Arabi, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah, el-Mahsul fi Usuli’l-Fıkh, thk. Huseyn Ali el-Yederi, Sa’id Favda, Amman: Daru’l-Beyarik, 1420/1999.
• İbnu’l-Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdilvahid, et-Tahrir fi Usuli’l-Fıkh, b.y.: Matba’atu Mustafa el-Babi el-Halebi, 1451/1932.
• Ici, ‘Adududdin Abdurrahman b. Ahmed, Şerhu’l-‘Adud ‘ala Muhtasari’l-Munteha’l-Usuli ve Me’ahu Haşiyetu’s-Sa’d ve’l-Curcani, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İmam Malik, Ebu Abdillah Malik b. Enes b. Malik b. Ebi Amir, el-Muvatta’, Abudabi-İmarat: Muessesetu Zayid b. Sultan, 1425/2004.
• İsnevi, Ebu Muhammed Cemaluddin Abdurrahim, Nihayetu’s-Sul fi Şerhi Minhaci’l-Usul. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1420/1999.
• ————, el-Muhimmat fi şerhi’r-Rafii ve’r-Ravza, el-Memleketu’l-Mağribiyye: Daru’l-Beyda, 1430/2009.
• Kal’aci, Muhammed Ravvas ve Kanibi, Hamid Sadık, Mu’cemu Lugati’l-Fukaha, b.y.: Daru’n-Nefais, 1408/1988.
• Karafi, Ebu’l-Abbas Şihabuddin Ahmed, Şerhu Tenkihi’l-Fusul, b.y.: Şirketu’t-Taba’eti’l-Fenniyyeti’l-Muttehide, 1393/1973.
• ————, ez-Zahire, thk. Muhammed Haci, Sa’id A’rab, Muhammed Bu Hubza, Beyrut: Daru’lĞarbi’l-İslami, 1414/1994.
• Kaya, Eyyup Said, “Maliki Mezhebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003, XXVII, 519-535.
• Kişnavi, Ebubekr b. Hasen b. Abdillah, Eshelu’l-Medarik, Beyrut: Daru’l-Fikr, b.y.: ts.
• Koca, Ferhat, “Hanbeli Mezhebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1997, XV, 525-547.
• Kuduri, Ebu’l-Huseyn Ahmed, et-Tecrid lil Kuduri, thk. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum’a Muhammed, Kahire: Daru’s-Selam, 1427/2006.
• Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed, el-Cami’ li Ahkami’l-Kur’an, thk. Ahmed el Berduni, İbrahim Etfeyiş, Kahire: Daru’l-kutubi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kurtubi, Ebu Omer Yusuf b. Abdillah, el-Kafi fi Fıkhi Ehli’l-Medine, Suudi Arabistan: Mektebetu Riyad el-Hedise, 1400/1980.
• Leknevi, Bahru’l-Ulum Ebu’l-Ayyaş Muhammed, Fevatihu’r-Rahamut bi Şerhi Musellemi’s-Subut, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423-2002.
• Maverdi, Ebu’l-Hasen Ali, el-Havi’l-Kebir, thk. Şeyh Ali Muhammed Mu’avved vd., b.y.: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mazeri, Ebu Abdillah Muhammed, Idahu’l-Mahsul min Burhani’l-Usul, thk. ‘Ammar et-Talibi, b.y.: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, ts.
• Meafiri, Muhammed b. Abdullah Ebubekr, el-Mesalik fi Şerhi Muvattai Malik, b.y.: Daru’l-Ğarbi’lİslami, 1428/2007.
• Merdavi, Ebu’l-Hassen Alauddin el-Merdavi, el-İnsaf fi Ma’rifeti’r-Racih mine’l-Hilaf, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki vd., Kahire: Hicrun li’t-Tibae, 1415/1995.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccac b. Muslim, el-Cami’u’s-Sahih, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru’t-Turasi’l-Arabiyye, ts.
• Nemle, Abdulkerim b. Ali b. Muhammed, el-Muhezzeb fi İlmi Usuli’l-Fıkhi’-Mukaren, Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1420.
• Nevevi, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref b. Muri, el-Mecmu’ Şerhu’l-Muhezzeb, b.y.: Daru’l-Fikr, ts.
• Nu’man, Nasih Salih, el-Beyan ‘İnde Ulemai’l-Usul, Mekke: 1401/1981.
• Omer, Ahmed Muhtar Abdulhamid, Mu’cemu’l-Lugati’l-‘Arabiyyeti’l-Mu’asıra, b.y.: ‘Alemul-Kutub, 1429/2008.
• Ozkan, Halit, “Takrir”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2010, XXXIX, 469-471.
• Pezdevi, Ebu’l-Hasen Ebu’l-Usr Fahru’l-İslam Ali b. Muhammed b. el-Huseyn, Kenzu’l-Vusul ila Ma’rifeti’l-Usul (Usulu’l-Pezdevi), (Keşfu’l-Esrar ‘an Usuli Fahri’l-İslam el-Pezdevi eseri icinde), b.y.: Darul-Kutubi’l-İslami, ts.
• Rafii, Ebu’l-Kasım Abdulkerim, el-‘Aziz Şerhu’l-Veciz (eş-Şerhu’l-Kebir), thk. Ali Muhammed ‘Avad-Adil Ahmed Abdulmevcud, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Razi, Ebu Abdillah Zeynuddin Muhammed er-Razi, Muhtaru’s-Sihah, thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed, Beyrut: el-Mektebetu’l’Asriyye, 1420/1999.
• Recraci, Ebu’l-Hassan Ali b. Said, Menahicu’t-Tahsil ve Netaicu Letafi’t-Te’vil fi Şerhi’l-Mudevvene ve Halli Muşkilatiha, b.y.: Daru İbn-i Hazm, 1428/2007.
• Sa’d, Mahmud, Mebahisu’l-Beyan ‘İnde’l-Usuliyyin ve’l-Belağiyyin, Munşeatu’l-Me’arif, İskenderiye, ts.
• Sem’ani, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcebbar, Kavati’u’l-Edille fi’l-Usul, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail eş-Şafii, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1999.
• Suyuti, Ebu’l-Fadl Abdurrahman b. Ebi Bekr Celaleddin, el-Eşbah ve’n-Nezair, b.y.: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Subki, Ebu Nasr Tacuddin Abdulvehhab b. Ali b. Abdilkafi, Cem’u’l-Cevami’ (Haşiyetu’l-‘Attar ‘ala Şerhi’l-Celal el-Mahalli ‘ala Cem’i’l-Cevami’ eseri icinde), b.y.: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• ————, el-İbhac fi Şerhi’l-Minhac, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Şa’ban, Zekiyuddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usulu’l-Fıkh), trc. İbrahim Kafi Donmez, Ankara: Turkiye Diyanet vakfı Yayınları, 2001.
• Şafii, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris b. Abbas, er-Risale, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Mısır: Mektebetu’l-Halebi, 1358/1940.
• ————, er-Risale (İslam Hukukunun Kaynakları), cev. Abdulkadir Şener-İbrahim Calışkan, Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• ————, el-Musned, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1370/1951.
• Şatıbi, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed eş-Şatıbi, el-Muvafakat, thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hassan Ali Selman, Suudi Arabistan: Daru İbn Affan, 1417/1997.
• Şevkani, Ebu Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşadu’l-Fuhul ila Tahkiki’l-Hak min İlmi’l-Usul, thk. Ahmed ‘Azu ‘İnaye, Dımaşk: Daru’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1419/1999.
• Şirazi, Ebu İshak Cemaluddin İbrahim b. Ali b. Yusuf, el-Muhezzeb fi Fıkhi’l-İmam eş-Şafii. b.y.: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• ————, et-Tebsira fi Usuli’l-Fıkh, thk. Muhammed Hassan Heyto, Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1403/1982.
• Şirbini, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed el-Hatib eş-Şirbini, Muğni’l-Muhtac ila Ma’rifeti Meani Elfazi’l-Minhac, b.y.: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415-1994.
• Pala, Ali İhsan, Fıkıh Usulu Acısından Beyan “İslam Hukuk Metodolojisine gore Hukuki Nassların Acıklanması”, Yuksek Lisans Tezi, Yuzuncu Yıl Universitesi, Sosyal Bilimler Universitesi, 1995.
• Tahanevi, Muhammed b. Ali b. el-Kadi Muhammed Hamid b. Muhammed Sabir, Mevsuatu Keşşafi İstilahati’l-Funun ve’l-‘Ulum, thk. Ali Dahruc, Beyrut: Mektebetu Lubnan Naşirun, 1417/1996.
• Tilimsani, Ebu Abdillah eş-Şerif Muhammed b. Ahmed, Miftahu’l-Vusul ila Binai’l-Furu’ ‘ale’l-Usul, thk. Muhammed Ali Ferkus, Mekke: Mektebetu’l-Mekkiyye, 1419/1998.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa b. Dehhak, el-Cami’u’s-Sahih, thk, Ahmed Muhammed Şakir vd., Mısır: Şirketu Mektebeti Mustafa el-Babi el-Halebi, 1395/1975.
• Tufi, Ebu’r-Rebi’ Necmuddin Suleyman b. Abdilkavi, Şerhu Muhtasari’r-Ravda, Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, b.y.: Muessesetu’r-Risale, 1407/1987.
• Yucel, Fatih, “Zeydiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2013, XLIV, 331-338.
• Zekeriyya el-Ensari, Ebu Yahya Zeynuddin Zekeriyya b. Muhammed, Esna’l-Metalib fi Şerhi Ravdi’t-Talib, b.y.: Daru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• Zerkeşi, Ebu Abdillah Bedruddin Muhammed b. Bahadır, el-Bahru’l-Muhit fi Usuli’l-Fıkh, b.y.: Daru’l-Kutubi, 1914/1994.
• Zuhayli, Muhammed Mustafa, el-Veciz fi Usuli’l-Fıkhi’l-İslami, Dımaşk: Daru’l-Hayr, 1427/2006.