Demansın Fıkhî Boyutları

Yıl 2021, Sayı: 38, 39 - 69, 30.10.2021

Eyüp Ertan

Öz

İnsanın mükellef olabilmesinin temel şartlarından biri kişinin akıl sahibi olmasıdır. İslam âlimleri akılla ilgili gerek doğuştan gerekse daha sonra ortaya çıkan hastalıklara duçar olanlarla ilgili fıkhî meselelere çözümler üretmeye çalışmışlardır. Yaşam standartlarının, sağlık hizmetlerinin gelişmesi vb. sebeplerle insanların yaşam süreleri eskiye nazaran uzamıştır. Yaşam süresinin uzaması da beraberinde birtakım sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Akılla ilgili ortaya çıkan sağlık sorunlarından biri de demanstır. Makalemizde demans hastalığının tıbbi açıdan mahiyeti ve ehliyet çeşitleri açısından durumu ele alınacaktır. Bunun yanında İslam hukukunda kişinin hukuki ve ibadetlerle ilgili fiillerine belirli sınırlamalar getiren ehliyet arızaları açıklanacaktır. Ehliyet arızaları kapsamında değerlendirebileceğimiz demans hastasının hukuki ve dini vecibeler açısından hangi hallerde sorumlu tutulacağı, hukuka aykırı fiillerinin ve malî tasarruflarının durumu ve demans hastalığına günümüz hukukunun bakışı gibi konular incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ehliyet, Demans, Ateh, Mecnûn, Sefeh, Edâ ve Vücûb Ehliyeti

Fiqh Dimensions of Dementia

Öz

One of the basic conditions for a person to be a responsible person is to be smart. Islamic scholars have tried to produce fiqh solutions for both innate and later diseases which are related to the mind. Due to reasons such as the improvement of living standards and health services, the life expectancy of people has increased compared to the past. The prolongation of life expectancy has led to the emergence of some health problems. One of the mental health problems is dementia. In our article, the medical importance and different kinds of dementia will be examined. In addition, the capacity faults in Islamic Law which impose certain limitations on the legal and religious acts of the person will be explained. Subjects such as dementia disease, which can be evaluated within the scope of one’s capability of doing something failures, in which cases it will be held responsible in terms of legal and religious obligations, the legal value of illegal acts, the status of financial savings and the view of today’s law on dementia will be tried to be examined.

Anahtar Kelimeler

Ahliyyah, Dementia, Senility, Madness, Deceived, Al-Ada and Al-Wujub Ahliyyah

Kaynakça

• Abdülazîz b. Buhârî, Alâüddîn Ahmed b. Muhammed, Keşfü’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî, IV, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Acat, Meryem, İslam Hukukunda Akıl Hastalıklarının Muâmelâta Etkileri, Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020.
• Apaydın, Yunus, İslam Hukuk Usulü, Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
• Atar, Fahrettin, Fıkıh Usulü, İstanbul: İFAV, 1992.
• Aydın, Mehmet Akif, “Avârız”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1989, IV, 108-109.
• Aygün, Atilla, Salvia Multicaulis Vahl (Lamiaceae) Uçucu Yağının Skopolamine İle Oluşturulan Alzheimer Tipi Demans Rat Modelindeki Etkileri Üzerine Çalışmalar: Davranışsal Yaklaşımlar, Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2017.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr, Avnül-ma’bûd, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Bilge, Yaşar, “Hırsızlık Fiillerinde Cezai Sorumluluk”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1996, c. 45, sy.1-4, 153-159.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî, Sahîhu’l-Buhârî, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Beyrut: Dâru Tûğu’n-Necât, 2002.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, I-VIII, İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed İvaz, el-Fıkh ala’l-mezâhibi’l-erba’a, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân b. el-Fadl b. Behrâm b. Abdussamed, Sünenü’d-Dârimî, thk. Hüseyin Selîm Sâdü’d-Darânî, Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe, Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerḥi’l-kebîr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Cünûn”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2012, XIII, 125-129.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. Eşâs b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, Sünenü Ebî Dâvûd, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Zehrâ, Muhammed, Usûlü’l-fıkh, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1958.
• Eşsiz, Ömer Övünç, Demansın Hukuki Boyutları, Yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Güçer, Yeliz, Demans Tanısı Konmuş Bireylerin Davranış Sorunları İle Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi Ve Buna Yönelik Beslenme Modelinin Geliştirilmesi, Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Çalış, Halit - Yaman, Ahmet, İslâm Hukuna Giriş, İstanbul: İFAV, 2015.
• Gözübenli, Beşir, “Ateh”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1989, IV, 51-52.
• Gür, Selahattin, Alzheimer Hastalığında Mrg Kantitatif Atrofi Analizleri İle Nöropsikolojik Tanı Testleri İlişkisi, Uzmanlık tezi, Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı, 2008.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye, “Ehliyet”, VII, Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1983, 152.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer Abdilazîz ed-Dımeşkî el-Hanefî, Reddü’l-muhtâr ale’d- Dürri’l-muhtâr, Beyrut: Dârü’l-fikir, 1992.
• İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, Fethu’l- Kadîr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî el- Cemmâîlî ed-Dimaşkî es-Salihî el-Hanbelî, el-Muğnî, Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bâkî-Şuayb el-Arnavûtî, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Melek, Şerhu Menâri’l-Envâr, Beyrut: Dâru’l-Kütübil’l-İlmiye, ts.
• Karaman, Yahya, Demanslar, İstanbul: Simge Publishing, 2011.
• Kâsânî, Alaüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed, Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kesken, Serdar, “Alzheimer Hastalığı”, SSK Tepecik Hastanesi Dergisi, sy. 5/1, 1995, 11-20.
• Koçak, Muhsin v.dğr., Fıkıh Usulü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Köse, Saffet, İslam Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Hâvî el-kebîr fi fıkhı mezhebi’l-İmâm eş-Şafiî Şerhu Muhtasari’l-Müzenî, thk. eş Şeyh Ali Muhammed Muavvaz ve eş-Şeyh Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, thk. Ali Himmet Berki, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Menekşe, Ömer, İslâm Hukukunda Alzheimer Hastalığının Edâ Ehliyeti Üzerindeki Etkileri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 27 (2016), 147-181
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyar li ta’lîli’l-muhtâr, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Müslim, Haccac Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Müsned es-Sahîh el-Muhtasar, thk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bâkî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, Beyrut: Darü’l- Ma’rife, ts.
• ————, el-Mebsût, I-XXX, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Şat, Senanur, Hafif Bilişsel Bozukluk ve Erken Evre Alzheimer Tipi Demans Hastalarında Yönetici İşlevler ve İleriye Dönük Bellek Performanslarının İncelenmesi, Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Şeybânî, Muhammed, Ebû Abdullah Hasan b. Ferkad, el-Hücce alâ ehli’l-Medîne, thk. Mehdî Hasen el-Keylânî el-Kâdirî, Beyrut: Âlimü’l-Kütüb, 1983.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l- Minhâc, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Teftâzânî, Sa’düddîn Mes’ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavzîh, Mısır: Mektebetü’s-Subeyh, ts.
• Vardarlı, Sena, Alzheimer ve Demans Hastalığı İçin Bitki Ekstraklarından Yeni Aday İlaç Molekülü Eldesi, Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2021.
• Yaran, Rahmi, “Kefâret”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2002, XXV, 179.
• Yurtcan, Erdener, Yargıtay Kararları Işığı Altında, Türk Ceza Kanunu (Genel Hükümler), I-II, Türkiye Barolar Birliği, 2015.
• Zühaylî, Muhammed Mustafâ, el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî, Şam: Dâru’l-Hayr, 2006.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî; Tebyînü’l-hakâik Şerhu Kenzi’d-dekâik ve Hâşiyetü’ş-Şelebî, Kahire: Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1895.