Modern İslami Finansta Popüler Bir Araç Olarak Sukūkun Tarihsel Kökenleri

Yıl 2021, Sayı: 38, 103 - 127, 30.10.2021

İsmail Eriş

Öz

1980’li yıllardan itibaren faizsiz finans veya İslami finans olarak adlandırılan finansman yöntemlerinde çok hızlı bir gelişme gözlenmiştir. Faizsiz veya İslami tahvil olarak da adlandırılan sukūk, şüphesiz bu gelişmenin önde gelen faktörlerinden biridir. Bu çalışmanın ana konusu,sukūkun İslam tarihindeki kökenlerini ortaya çıkarmaktır. Modern İslami finansta kullanılan ilk sukūk örnekleri, piyasalarda 1970’lerin sonlarında ortaya çıkmıştır. Bu nedenle 1970’lerin sonunu bir dönüm noktası olarak kullanan çalışmamız, 1970’lerden sonraki sukūku türlerinin işleyişine benzerliklerine dayalı olarak 1970’lerden önceki dönemde İslam tarihinde sukūk benzeri finansal enstrümanların var olup olmadığı sorusuna cevap aramıştır. Çalışmamızda İslam tarihinde her ne kadar çeşitli açılardan farklılıkları olsa da diğer bazı açılardan modern dönemdeki sukūkun işleyişi ile benzerliklerin olduğu görülen enstrümanların olduğu görülmüştür. Buna göre sukūkun kökenleri İslam tarihinde olan, ancak modern dönemde yeni bir anlayışla geliştirilmiş bir enstrüman olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

sukūk, sak, esham, para vakıfları, icareteyn, bey’u’l-ine, bey’ bi’l-istiğlal, bey’ bi’l-vefa

Historical Origins of Sukuk as a Popular Instrument in Modern Islamic Finance

Öz

Since the 1980s, a very rapid development has been observed in financing methods called interest-free finance or Islamic finance. sukūk, also called interest-free or Islamic bonds, is undoubtedly one of the leading factors of this development. The main subject of this study is to find out the origins of sukūk in Islamic history. The first examples of sukūk as used in modern Islamic finance appeared in the markets in the late 1970s. For this reason, using the end of the 1970s as a turning point, our study sought an answer to the question of whether there were financial instruments similar to sukūk in the history of Islam before the 1970s, based on the similarities to the functioning of the sukūk types after the 1970s. In our study, although there are differences in various aspects in the history of Islam, it has been seen that there are instruments that are similar to the functioning of sukūk in the modern period in some other respects. Accordingly, it can be said that sukūk is an instrument that has its origins in Islamic history, but has been developed with a new understanding in the modern period.

Anahtar Kelimeler

sukūk, sakk, esham, cash foundations, ijaratayn, bay’ al-‘inah, bay’ bi’listighlal, bay’ bi’l-wafā

Kaynakça

• AAOIFI, Shari’ah Standards, Manama, Kingdom of Bahrain: 2017, Shari’ah Standard No. (17) “Investment Ṣukūk”.
• Abubakar, Yusuf Sani, “Using Bay al-Inah in Issuance of Ṣukūk in Primary Market”, Arabian Journal of Business and Management Review, vol. 6, no.3, November 2016.
• Akgündüz, Ahmet, “İcâreteyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, XXI, 389-392.
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul: OSAV, 3rd ed., 2013.
• Al-Ali, Salim, Raising Capital on Ṣukūk Markets: Structural, Legal and Regulatory Issues, Switzerland: Palgrave Macmillan, 2019.
• al-Nawawī, Abu Zakariyya Yaḥya b. Sharaf b. Mūrī, Saḥiḥ Muslim bi sharḥ al-Nawawī, Cairo: Muassasat Qurtuba, 2nd Ed. 1994.
• Bardakoğlu, Ali, İslam Hukukunda ve Modern Hukukta İcare Akdi Özellikle Personel İstihdamı, Unpublished PhD. Dissertation, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1982.
• Bayındır, Abdülaziz, “Bey’ bi’l-Vefâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, VI, 20-22.
• Beyaztaş, Murat, İslam Hukukunda Vakıf Gayri Menkullerinin Kiraya Verilmesi Usulleri ve İcâreteyn, Unpublished MA Thesis, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001.
• Cebeci, İsmail, Modern İslam İktisadı Literatüründe Murābaḥa Tartışmaları, Unpublished PhD. Dissertation, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. yy’dan Tanzimat’a Mali Tarihi, Alan Yayıncılık, 1986.
• Çizakça, Murat, “Domestic borrowing without the rate of interest: gharar and the origins of ṣūk”, MPRA Paper, MPRA. 2010. http://mpra.ub.uni-muenchen.de/23205/. (date of acces: 11 June 2010).
• Çizakça, Murat, A Comparative Evolution of Business Partnerships, Leiden: Brill, 1996.
• Coulson, Noel J., Commercial law in the gulf states, Londra: Graham-Trotman, 1984.
• Döndüren, Hamdi, Ahkâmu’l Kur’ân Kur’ân-ı Kerîm ve Fıkhî Tefsîri, İstanbul: Erkam Yayınları, 2020.
• Eriş, İsmail, Modern Finansman Aracı Olarak Sukuk ve İktisat Tarihi İçerisindeki Kökenleri, Unpublished PhD. Dissertation, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Genç, Mehmet, “Esham”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, XI, 376-380.
• Genç, Mehmet, “İltizam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, XXII, 154-158.
• Genç, Mehmet, “Mâlikâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, XXVII, 516-518.
• Goitein, Shlomo Dov, A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza Vol. 1 Economic Foundations, Berkeley: University of California Press, 1967.
• Gözübenli, Beşir, “Bey’bi’l-Vefâ (Vefâen Satış) ve Bey’bi’l-İstiğlâl”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, No. 9, 1990.
• Güney, Necmettin. “Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü Bir İtiraz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri”, Mütefekkir, vol. 6, No. 11, June 2019, 13-32.
• Gürsoy, Çiğdem, “Para Vakıfları Kapsamında Sosyo-Ekonomik Bir Analiz: Davudpaşa Mahkemesi Kayıtları (1634-1911)”, Belleten, vol. 81, No. 290, 159-190.
• Hacı Veli Aydın, Osmanlı maliyesinde esham uygulaması (1775-1840), Unpublished PhD. Dissertation, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Hassan, Abdullah Alwi Haji, Sales and Contracts in Early Islamic Commerical Law, PhD. Dissertation, University of Edinburgh, 1986.
• Ibn Abidin, Muḥammad Amin, Radd al-Mukhtār, Beirut 2000/1421.
• Kaan, Enver Osman, “Finansman Kaynağı Olarak Bey’ Bi’l-Vefa, Bey’ Bi’l-İstiğlal ve Bey’u’l-Îne”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Bahar/2018.
• Kallek, Cengiz, Asr-ı Saadet’te Yönetim Piyasa İlişkisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Kallek, Cengiz, Bir Hukuk ve Maliye Terimi Olarak “Sak”, Recep Şentürk (ed.). Ekonomik Kalkınma ve Değerler, İstanbul: UTESAV, 2008.
• Kaya, Süleyman, “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), vol. 3, No. 5, 2005.
• Kaya, Süleyman, “Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri”, Vakıf, Hukuk ve Toplum Seminer Bildirileri, Üsküdar: İLEM, Nisan/2013.
• Kaya, Süleyman, “Sak” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, vol. 35, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988-2013, 586-587.
• Kaya, Süleyman, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi Temin Yöntemleri”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi Ve Finans Yöntemleri, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı, İstanbul, 08-09 Mayıs 2010, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Kaya, Süleyman, Osmanlı Hukukunda İcareteyn, İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Khorshid, Aly, “Ṣukūk and Securitization” in Aly Khorshid (ed), Euromoney Encyclopedia of Islamic Finance, Euromoney Institutional Investor PLC, 2009.
• Kurt, İsmail, “Kredi Kaynağı Olarak Para Vakıfları”, İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi Ve Finans Yöntemleri, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı, İstanbul, 08-09 Mayıs 2010, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Malik b. Anas, Abu ‘Abdullah al-Asbaḥī al-Himyarī, Al-Muwatta, Beirut, Dār al-Turāth, al-‘Arabī, 1994.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz, Durar al-Ḥukkām, Istanbul, 1317 AH.
• Safari, Meysam, Mohamed Ariff and Shamser Mohamad, “Ṣukūk Securities, their Definitions, Classification and Pricing Issues” in Mohamed Ariff, Munawwar Iqbal and Shamser Mohamad (ed.), The Islamic Debt Market for Ṣukūk Securities: The Theory and Practice of Profit-Sharing Investment, UK, USA: Edward Elgar Publishing Limited, 2012.
• Schacht, Joseph, Introduction to Islamic Law, Oxford, 1964.
• Semiz, Yaşar. “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıfları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, vol.19, No.1, 2016, 89-101.
• Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mâlî Tarihi 2nd ed., İstanbul: Dergah Yayınları, 2020.
• Turan, M. Fatih, “Bey’ Bi’l-Vefâ ve Bey’u’l-Îne ile Mukayeseli Olarak Günümüz Repo İşlemlerinin Fikhî Boyutu,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015/1, vol. 14, no: 27, 117-146.
• Udovitch, Abraham L., Partnership and Profit in Medieval Islam, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1970.
• Zayla‘ī, Fakhr al-Dīn Uthman b. ‘Ali b. Mihjān, Tabyīn al-Haqā’iq Sharḥu Kanz al-Daqāiq, Dār al-Kutub al-Islamī, Cairo, 1313 AH.