Ahkâm-ı Sultâniyye Literatürü ve Bu Literatürün Öne Çıkan İki Eseri Arasında Orijinallik Sorunsalı

Yıl 2021, Sayı: 38, 365 - 386, 30.10.2021

Yahya Solmaz

Öz

Yaradılışı itibarıyla topluluk halinde yaşamaya ihtiyaç duyan insanoğlu, bu ihtiyacının bir gereği olarak tarih boyunca birlikte yaşamayı kolaylaştıracak çeşitli oluşumlar vücuda getirmiştir. Söz konusu oluşumların zirvesini hiç şüphesiz devlet teşkilatı temsil etmektedir. Devletleşmenin istenilen düzeyde gerçekleşebilmesi için devletin idârî ve kazâî yapısı, bu çerçevede devlet başkanının belirlenme yöntemi ve hangi kritere göre belirleneceği önem arz etmektedir. Bu sebeple sahâbe döneminden itibaren bahsi geçen konular Müslüman ilim adamlarının gündemini meşgul etmiştir. Bunun neticesinde Ahkâm-ı sultâniyye literatürü ortaya çıkmış; yürütme ve yargıyla ilgili hususlar ve genel anlamda devlet işleyişi bu literatüre konu olmuştur. Hicrî beşinci asır, mezkûr eserlerin tedvin faaliyetlerinin yoğunlaştığı dönem olması açısından önemli bir yere sahiptir. Nitekim alandaki çalışmalara temel kaynak teşkil eden bazı kitaplar da bu dönemde kaleme alınmış, zikri geçen bu kavram, alanla ilgili yazılan bazı eserlere isim olarak kullanılmaya başlanmıştır. Aynı yüzyılda yaşamış olan Mâverdî (ö. 450/1058) ve Ebû Ya‘lâ’nın (ö. 458/1066) el-Ahkâmü’s-Sultâniyye isimli eserleri buna örnek teşkil etmektedir. Bu iki eser arasında gerek yöntem, gerekse içerik açısından büyük bir benzerlik söz konusudur. Bu sebeple iki eserden birinin diğerinden ya da her ikisinin ortak başka bir eserden etkilendiği dile getirilmektedir. Bu çalışmada her iki eser tetkik edilerek aralarındaki orijinallik tartışmasında bir sonuca varılmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm-ı Sultâniyye, Devlet, Mâverdî, Ebû Ya‘lâ, Orijinal

The Ahqam al-Sultaniyya Literature and the Question of Originality Between Two Prominent Works in This Literature

Öz

Humans, who by nature need to live in social groups, have developed different formations throughout history to facilitate communal life as required by the above necessity. The development of state formation has definitely marked the pinnacle of such structures. The administrative and judicial structures of the state, as well as the method employed in the election of the head of state and appropriate eligibility requirements in this regard are critical for ensuring the necessary degree of state formation. Therefore, these issues have occupied a major place on the agenda of Muslim scholars from the time of the Companions. As a result, the Ahqam al-Sultaniyya literature have come into existence and encompassed topics such as issues related to the executive and judicial branches of the state, as well as the workings of the state in a general sense. The fifth century in Hijri calendar is important as the codification efforts related to the works mentioned here were intensified in this period. Furthermore, certain publications that serve as a key reference for research in this subject were written during this period, and the concept stated above was even used as a title for some works in the field. The works titled as al-Ahqam al-Sultaniyya, authored separately by Mawardi (d. 450/1058) and Abu Ya’la (d. 458/1066), both of whom lived in the same century, are examples in this respect. There is a great similarity between these two works in terms not only of method but also of content. Therefore, it is mentioned that one of the works was influenced by the other, or that both of them were influenced by another work. By analyzing both works, an attempt is made in this research to reach a conclusion in the dispute on the question of originality between them.

Anahtar Kelimeler

Ahqam al-Sultaniyya, State, Mawardi, Abu Ya’la, Originality

Kaynakça

• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin, “Siyâsetnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2009, XXXVIII, 306- 308.
• Akpınar, Cemil, “İbn Cemâa, Bedreddin”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1999, XIX, 388-392.
• Akyüz, Vecdi, İslâm Kamu Hukukunda “el-Ahkâmu’s-Sultâniyye Literatürü”, Makalat, 1 (1999), 295- 304.
• Apaydın, H. Yunus, “İbn Kayyim el-Cevziyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1999, XX, 123- 127.
• Avcı, Casim, “Nasîhatü’l-Mülûk”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2006, XXXII, 411.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf, Gıyâsü’l -ümem fî iltiyâsi’z-zulem, thk. Abdülazim Mahmud ed-Dîb, Beyrut/Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2014.
• Çolak, Abdullah, “Mâverdî ve el-Ahkâmu’s-sultaniyyesi”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, c. 5, sy. 1 (2016), 173-214.
• Ebû Fâris, Muhammed Abdülkâdir, el-Kâdî Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ ve kitâbuhû el-Ahkâmü’s-sultâniyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef b. el-Ferrâ, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Ebû Yûsuf, Ya’kub b. İbrahim, Kitâbü’l-harâc, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed İbn Hacer, Lisânü’l-mîzân, Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbû‘ât, 1971.
• el-Bağdâdî, Ahmed Mübarek, “Mâverdî’nin el-Ahkâmu’s-sultâniyye adlı eserinin sonuna eklediği değerlendirme bölümü”, Kuveyt: Câmiatü’l-Kuveyt, 1989.
• Erkal, Mehmet, “el-Ahkâmü’s-Sultâniyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1988, I, 555-556.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2008.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Anayasa Hukuku, İstanbul: Beyan, 2018.
• İbn Cemâa, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Sa‘dillâh b. Cemâa el-Kinânî el- Hamevî, Tahrîru’l-ahkâm fî tedbîri ehli’l-İslâm, thk. Fuad Abdülmün‘im Ahmed, Devha [Doha]: Dârü’s-Sekâfe, 1408/1988.
• İbn Ebî Ya‘lâ, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî, Tabakâtü’l-hanâbile, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebü’s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’ş-şâfi‘iyye, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmail b. Şihâbiddîn Ömer, Tabakâtü’l-fukahâi’ş-şâfi‘iyyîn, thk. Ahmed Ömer Hâşim - Muhammed Zeynühüm Muhammed ‘Azeb, B.y.: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1413/1993.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, el-İstihrâc lî ahkâmi’l-harâc, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye fî ıslâhi’r-râ‘î ve’r-ra’iyye, Riyad: Vizâretü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da‘ve ve’l-İrşad, 1418.
• İbnü’l-Kayyim, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, et-Turuku’l-hükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şer‘iyye, thk. Nayif b. Ahmed, Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1428.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî, Tabakâtü’l-fukahâi’ş-şâfi‘iyye, Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1992.
• Kallek, Cengiz, “Kitâbü’l-Harâc”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2002, XXVI, 101-104;
• ————, “Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1994, X, 256-258;
• ————, “Mâverdî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2003, XXVIII, 180-186.
• Kıyıcı, Selahattin, “el-Maverdî ve Ebû Ya’la’nın ‘el-Ahkâmu’s-sultâniyye’ Adlı Eserlerinin Muhteva Yönünden Mukayesesi”, YYÜİFD, c. 2, sy. 2 (1998), 2-74.
• Koca, Ferhat, “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1999, XX, 391-405.
• Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh ve Siyaset, İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Lıttle, Donald P., “el-Ahkâmu’s-Sultâniyye’ye Yeni Bir Bakış”, Çev. Ahmet Turan Yüksel, İstem, c. 2, sy. 3 (2004), 191-202.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye, thk. Ahmed Abdüsselam, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Merâğî, Abdullâh Mustafâ, el-Fethu’l-mübîn fî tabakâti’l-usûliyyin, B.y.: Matba‘atü Ensâri’s-Sünneti’l-Muhâmmediyye, 1366/1947.
• Özaydın, Abdülkerim, “Nizâmülmülk”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2007, XXXIII, 194-196.
• Özdemir, Recep, “Özel Hukuk-Kamu Hukuku ve Şahsî Hak-Aynî Hak Ayırımına Göre İslâm Hukukunun Sistematiğinin Değerlendirilmesi = Evaluation of Islamic Law System According to Separation of Private Law-Public Law and Personal Right-Real Right”, The Journal of Academic Social Science Studies [JASSS], sy. 44 (2016), 385-400.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Solmaz, Yahya, Ahkâm-ı Sultâniyye Türü Eserlerde Yürütme ve Yargı Erkleri (Mâverdî, Ebû Ya‘lâ ve Cüveynî Örneği), Doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî, Tabakâtü’ş-şâfi‘iyyeti’l-kübrâ, B.y.: Hecer li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1413.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed, Tabakâtu’l-müfessirîn, Ka¬hire: Mektebetu Vehbe, 1396.
• Şafak, Ali, “el-Ahkâmü’s-Sultâniyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1988, I, 554-555.
• Ünsal, Ahmet, İslam Kamu Hukukuna Giriş, Ankara: 2014.
• Yaman, Ahmet, “es-Siyerü’l-Kebîr”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2009, XXXVII, 327-329.
• Yavuz, Salih Sabri, “Minhâcü’s-Sünne”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2005, XXX, 110-111.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’, thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Hüseyin el-Esed, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.