Klasik Fıkıh Doktrininde Cariyenin Tesettürü İle İlgili Yaklaşımlar

Yıl 2021, Sayı: 37, 237 - 274, 30.04.2021

İbrahim Yılmaz

Öz

Cariye, köle kadın demektir. Kölelik, toplumsal ve hukukî bir statü olup kendisine has bazı özel hükümleri vardır. İslâm hukukunda da cariye ile ilgili hükümler, hür kadına göre bazı farklılıklar içermektedir. İslâm, bir vakıa olarak kabul ettiği köleliğin statüsü ile ilgili önemli iyileştirmeler yapmıştır. Bununla birlikte kölelikle ilgili Kur’an’da yer alan bazı düzenlemeler ve klasik fıkıh doktrininde yer alan bazı görüşler günümüzde tartışılmaya devam etmektedir. Bu tartışmalardan birisi de “cariyenin tesettürü (setr-i avreti)” meselesidir.Kur’an ve Sünnet’te, kadının tesettürü ile ilgili genel hükümlere yer verilmiş olup bu konuda hür kadın ve köle kadın ayırımı yapılmamıştır. Bir diğer ifade ile naslarda hür kadının tesettürü ile ilgili açık hükümler yer alırken köle kadının tesettürü ile ilgili özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Cariyenin tesettürü ile ilgili Kur’an ve Sünnet’te açık bir düzenlemenin bulunmaması, bu konuda farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Nitekim İslâm hukukçuları namazda ve yabancı erkeklere karşı cariyenin tesettürü (avret) hakkında ihtilaf etmişlerdir. Bu durum ise cariyenin tesettürü ile ilgili düzenlemenin yerleşik kurallara (örf) ve ictihada havale edildiğini göstermektedir. Klasik fıkıh doktrininde cariyenin tesettürü ile ilgili biri cumhurun diğeri Zâhirîlerin olmak üzere iki temel yaklaşım bulunmaktadır. Cumhurun görüşü esas olarak Hz. Ömer’in konuyla ilgili tavır ve uygulamasına dayanmaktadır. Zâhirîler ise tesettür âyetlerinin umumunu esas almıştır. Çalışmamızda cariyenin tesettürü ile ilgili Hz. Ömer’in uygulaması ve cariyenin tesettürü ile ilgili klasik fıkıh doktrininde yer alan görüşler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Fıkıh, Cariye, Köle Kadın, Tesettür, Setr-i avret

Approaches the Hijab of the Concubine in the Classical Jurisprudential (Fiqh) Doctrine

Öz

Concubine means slave woman. Slavery is a social and legal status and has some specific provisions. The provisions regarding concubines in Islamic law also contain some differences compared to free women. Islam has made important improvements regarding the status of slavery, which it regards as a fact. However, some of the regulations regarding slavery in the the Qur’ān and some opinions in the classical jurisprudential doctrine are continued to be discussed today. One of these discussions is the issue of “veiling (satr awrah) of the concubine”. In the Qur’ān and prophetic tradition (sunnah), general provisions regarding the veiling of women are included, and there is no distinction between free woman and slave woman in this regard. In other words, while there are clear provisions regarding the veiling of free women in canonical religious texts (nusūs), there is no special regulation regarding the veiling of a slave woman. The fact that there is no clear regulation in the Qur’ān and sunnah regarding the veiling of the concubine has led to the emergence of different views. As a matter of fact, Islamic jurists disagreed about the veil of the concubine (awrah) in prayer and against foreign men. This situation shows that the regulation regarding the veiling of the concubine is referred to the established customs (‘urf) and the ijtihād of the mujtahids. In the classical jurisprudential doctrine, there are two basic approaches regarding the veiling of the concubine, one is of the majority (jumhūr and the other is of the Zāhirī school. The opinion of the jumhūr is mainly based on the caliph Omar’s attitude and practice on the subject. Zāhirīds, on the other hand, were based on the general verses of hijab. In our study, the practice of the caliph Omar and the views in the classical jurisprudence about the veiling of the concubine will be elaborated on.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh, Concubine, Hijab, Satr awrah

Kaynakça

• Abdulbaki, M. Fuad, Mu’cemu’l-mufehres li elfazı’l-Kur’ani’l-Kerim, İstanbul: el-Mektebetu’l-islami, 1982.
• Abdurrazzak, Ebu Bekr b. Abdurrazzak b. Hemmam es-San’ani, el-Musannef, nşr. Habiburrahman el-A’zami, Beyrut: el-Meclisu’l-İlmi, 1970 (I-XII).
• Altıntaş, Ramazan, “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”, Diyanet İlmi Dergi, c. 37, sy. 1 (2001), 61-86.
• Apaydın, H. Yunus, “Tesettur”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2011, XXXX, 538-543.
• Ateş, Suleyman, “Ortunme”, Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, c. 1, sy. 10, 11, 12 (1998), 14-26.
• Aydın, M.A.-M. Hamidullah, “Kole”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2020, XXVI, 237-246.
• Baci, Ebu’l-Velid Suleyman b. Halef el-Endelusi, el-Munteka şerhu Muvatta Malik, thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed Ata, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1999 (I-IX).
• Bardakoğlu, Ali, “Haramlar ve Helaller”, İlmihal, Ankara: Turkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, II, 29-193.
• Beşer, Faruk, “Fıkıh Acısından Avret ve Ortunme”, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Ortunme, Tartışmalı İlmi Toplantı Dizisi, yay. haz. İsmail Kurt, 3. Baskı, İstanbul: İSAV, 1991, s. 93-122.
• Beyhaki, Ebu Bekr Ahmed b, el-Huseyin b. Ali, es-Sunenu’l-kubra, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002 (I-XI).
• Cessas, Ebu Bekir Ahmet b. Ali er-Razi, Ahkamu’l-Kur’an, thk. Muhammed Sadık Kamhavi, Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-Arabi, 1985 (I-V).
• Duman, Zeki, Kur’an-ı Kerim’de Ortunmesinin Sınırları, İstanbul: İpek Yayınları, 2011.
• Duman, M. Zeki, İslam’ın Uzerindeki Beş Golge (2-İslam’ın Kole ve Cariye Sorununa Yaklaşımı), Kayseri 2012.
• Duman, M. Zeki, “İslam’ın Kole ve Cariye Sorununa Yaklaşımı”, Erciyes Universitesi İlahiyat Fakultesi Dergisi, sy. 12 (2011), 1-54.
• Ebu Hayyan el-Endelusi, el-Bahru’l-muhit, thk. Sıdki Muhammed Cemil, Beyrut: Daru’l-fikr, 1420 h. (I-X).
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979 (I-X).
• el-Mevsuatul Fıkhiyye, “Setr”, Vizaratu’l-evkaf ve’ş-şuuni’l-islamiyye el-Kuveyt, Kuveyt: 1990/1992, XXIV, 168-173.
• el-Mevsuatu’l-fıkhiyye, “Setru’l-avret”, Kuveyt: Vizaratu’l-evkaf ve’ş-şuuni’l-islamiyye el-Kuveyt, Kuveyt: 1990/1992, XXIV, 173-176.
• el-Mevsuatu’l-fıkhiyye, “Avret”, Vizaratu’l-evkaf ve’ş-şuuni’l-islamiyye el-Kuveyt, Kuveyt: 1994, XXXI, 43-57.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sozluğu, İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslam ve Osmanlı Hukukunda Kolelik ve Cariyelik, Ankara: Beyan Yayınları, 1996.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, cev. Salih Tuğ, , İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1990 (I-II).
• Hattab, Ebi Abdillah Muhammed b. Muhammed, Mevahibu’l-celil, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1995 (I-VIII).
• İbn Abidin, Muhammed Emin, Reddu’l-muhtar ale’d-Durri’l-muhtar şerhu Tenviri’l-ebsar, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvad, Riyad: Daru Alemul kutub, 2003 (I-XIII).
• İbn Cuzey, İbnu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed, el-Kavaninu’l-fıkhiyye, thk. Muhammed b. Seydi Muhammed Mevlay, b.y. ts.
• İbn Ebu Şeybe, Ebu Bekir, el-Musannef, thk. Kemal Yusuf el-Hut, Riyad: 1409 (I-VII).
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said, el-Muhalla bi’l-asar, Mısır: İdaretu’t-tab’atu’lmunira/Matbaatu’n-Nahda, ts. (I-XI).
• İbn Kayyim el-Cevziyye, I’lamu’l-muvakkıin an rabbi’l-alemin, Riyad: Daru İbnul Cevziyye, 1423 h. (I-VII).
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida’ İmaduddin İsmail b. Şihabiddin Omer, Tefsiru’l-Kur’ani’l-azim, Daru Tayyibe, 1999 (I-VIII).
• İbn Kudame, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed el-Makdisi, el-Muğni, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin
• et-Turki-Abdulfettah Muhammed el-Huluv, Daru Alemi’l-kutub, Riyad: 1997 (I-XV).
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemaluddin, Lisanu’l-Arab, Kahire: Daru’l-mearif, 1984 (I-VI).
• İbn Munzir, Ebu Bekr Muhammed b. İbrahim b. el-Munzir en-Nisaburi, el-İcma’, thk. Ebu Muhammed
• Sağir-Ahmed b. Muhammed Hanif, Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetu’l-furkan, 1999.
• İbn Ruşd el-Hafid, Bidayetu’l-muctehid ve nihayetu’l-muktesid, Beyrut/Kahire: Daru’l-ceyl-Mektebetu’l-kulliyeti’l-ezheriyye, 2004 (I-II).
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyuddin Ahmed b. Abdilhalim b. Mecdiddin Abdisselam el-Harrani, Mecmuu’l-fetava, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Medine: 1995/2003/2005 (I-XXXV).
• İbnu’l-Esir, Ebu’s-Saadat Muhubbidin el-Mubarek el-Cezeri, en-Nihaye fi ğaribi’l-hadis, thk. Yahir Ahmed ez-Zavi-Mahmud Muhammeded Tanaci, Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-Arabi, ts. (I-V).
• İbnu’l-Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdilvahid, Fethu’l-Kadir, Beyrut: Daru’l-kutubi’lilmiyye, 2003 (I-X).
• İsfehani, Rağıb, el-Mufredat fi ğaribi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyyid Keylani), Beyrut: Daru’lmarife, ts.
• Kal’aci, Muhammed Ravvas-Kuneybi, Hamid Sadık, Mu’cemu luğati’l-fukaha, Beyrut: Daru’n-nefais, 1985.
• Kal’aci, Muhammed Revvas, Mevsuatu fıkhi Abdillah b. Omer, Beyrut: Daru’n-nefais, 1986.
• Karafi, Şihabuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris es-Sanhaci, ez-Zehira, thk. Muhammed Hacci v.dğr., Beyrut: Daru’l-ğarbi’l-İslami, 1994. (I-XIV).
• Kasani, Ebu Bekr Alaaddin b. Mes’ud, Bedaiu’s-sanai’ fi tertibi’ş-şerai’, thk. Ali Muhammed Muavvad, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiye, 2003 (I-X).
• Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensari, el-Cami’ li ahkami’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, Beyrut: Muessesetu’r-risale, 2006 (I-XXIV).
• Maverdi, Ebil Hasan Ali b. Muhammd b. Habib, el-Havi’l-kebir fi fıkhi mezhebi’l-İmam eş-Şafii, thk.
• Ali Muhammed Muavvad-Adil Ahmed Abdulmevcud, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1994 (I-XVIII).
• Merginani, Ali b. Ebi Bekr, el-Hidaye şerhu Bidayeti’l-mubtedi, İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986 (I-IV).
• Mevsıli, Abdullah b. Muhammed, el-İhtiyar li ta’lili’l-muhtar, thk. Ali Muhammed Ebu’l-Hayr-Muhammed Vehbi Suleyman, Beyrut: Daru’l-hayr, 1998 (I-V).
• Meydani, Abdulgani el-Ganimi, el-Lubab fi şerhi’l-Kitab, thk. Abdulmecid Ta’me Halebi, Beyrut: Daru’l-marife, 1998 (I-II).
• Miras, Kamil, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhi, Ankara: Emel Matbaacılık, 1983 (I-XIII).
• Nesefi, Ebu’l-Berekat Hafızuddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Medariku’t-tenzil ve hakaiku’t-te’vil, thk. Yusuf Ali Bedevi, Beyrut: Daru’l-kelim’t-tayyib, 1998 (I-III).
• Nevevi, Ebu Zekeriyye Muhyiddin b. Yahya, el-Mecmu’ şerhu’l-Muhezzeb, Daru’l-fikr, b.y., ts. ( I-XX).
• Okumuş, Fatih, “Setr-i Avret”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2009, XXXVI, 576.
• Ozel, Ahmet, İslam Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Ozturk, Mustafa, “Klasik Tefsirlerdeki ‘Tesettur’ Formu Uzerine”, İslamiyat, [Ortunme Ozel Sayısı], c. 4, sy. 2 (2001), 69-88.
• Ozturk, Mustafa, Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın, Ankara: Ankara Okulu, 2012.
• Razi, Fahreddin, Mefatihu’l-ğayb/et-Tefsiru’l-kebir, Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-Arabi, 1420 h. (I-XXXII).
• Rudani, Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed b. Muhammed b. Suleyman el-Mağribi, Cem’u’l-fevaid min camiu’l-usul ve mecmeu’z-zevaid, thk. Suleyman b. Derba Ebu Ali, Beyrut: Mektebetu İbn Kesir / Daru İbn Hazm, 1998 (I-IV).
• Said b. Mansur, Ebu Osman el-Horasani, Suneni Said b. Mansur, thk. Habib Rahman el-A’zami, Hindistan: Daru’s-selefiyye, 1982 (I-II).
• Sahnun, Ebu Said Abdusselam b. Said b. Habib et-Tenuhi, el-Mudevvetu’l-kubra (Mukaddimatu İbn Ruşd ile birlikte), Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1994 (I-IV).
• San’ani, Muhammed b. İsmail, Subulu’s-selam şerhu Buluğu’l-meram, tlk. Muhammed Nasıruddin el-Albani, Riyad: Mektebetu’l-mearif, 2006 (I-IV).
• Savaş, Rıza, “Hz. Omer’in Cariyelerin Giyimine Mudahalesi”, Uluslararası Hz. Omer Sempozyumu, c. 2 (2018), 459-464.
• Suyuti, Ebu’l-Fazl Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr b. Muhammed el-Hudayri eş-Şafii, ed-Durru’l-mensur, Beyrut: Daru’l-fikr, ts. (I-VIII).
• Şener, Mehmet, “Avret”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1991, IV, 125-126.
• Şevkani, Muhammed b, Ali b. Muhammed, (o.1250/1834), Neylu’l-evtar, Daru İbn Kayyim/Daru İbn Affan, Suud/Kahire, 2005 (I-XII).
• Şirbini, Şemsuddin b. Muhammed b. el-Hatib, Muğni’l-muhtac, Beyrut: Daru’l-ma’rife, 1997 (I-IV).
• Taberi, Muhammed b. Cerir, Camiu’l-beyan an te’vili’l-Kur’an, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Muessesetu’r-risale, 2000, 2001 (I-XXIV).
• Telkenaroğlu, M. Rahmi, İslam İbadet Esasları (Muhtasar İlmihal), İstanbul: Beyan Yayınları 2018.
• Uysal, Muhittin, Peygamber Gunlerinde Giyim Kuşam ve Suslenme, Konya: Yediveren, 2004.
• Unal, İsmail Hakkı, “Hadislere Gore Kadının Ortunmesi”, [Ortunme Ozel Sayısı], İslamiyat, c. 4, sy. 2 (2001), 53-68.
• Yılmaz, Bedriye Ozcelik, “Tarihsel ve Teolojik Acılardan Kadının Ortunmesi Sorunu”, İslami İlimler Dergisi, c. 4, sy. 1-2 (2009), 329-346.
• Zeydan, Abdulkerim, el-Mufassal fi ahkami’l-mer’e ve’l-beyti’l-muslim fi’ş-şeriati’l-islamiyye, Beyrut: Muessesetu’r-risale, 1993 (I-XI).
• Zeylai, Fahreddin, Tebyinu’l-hakaik şerhu Kenzu’d-dakaik, 2. Baskı, Kahire: el-Matbatu’l-kubra elemira/Daru’l-kitabi’l-islami, Bulak, 1313h. (I-VI).
• Zeylai, Ebu Muhammed Cemaluddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed, Nasbu’r-raye li-taḫrici eḥadisi’l-Hidaye, tsh. Muhammed Avvame, Cidde: Daru’l-kıble li’s-sikafeti’l-islamiyye, ts. (IV).
• Zuhayli, Vehbe, el-Fıkhu’l-islami ve edilletuhu, Dımeşk: Daru’l-fikr, 1989 (I-VIII).